Alvarlegur orkuskortur, þekktar lausnir ekki nýttar en olíu brennt Gunnlaugur H Jónsson skrifar 14. febrúar 2024 14:00 Vandamálið Landsvirkjun greindi rétt fyrir jól frá því að hún hyggist skerða afhendingu á raforku til stórnotenda á suðvesturhorni landsins, Elkem, Norðuráls og Rio Tinto og ennfremur fjarvarmaveitna. Skerðingin hefjist 19. janúar og getur staðið allt til 30. apríl. Ástæðan er að Þórisvatn fylltist ekki í haust. Áður hafði verið gripið til þess að stöðva afhendingu víkjandi orku til fiskimjölsverksmiðja og gagnavera sem stunda rafmyntagröft. Þetta er ekki í fyrsta skiptið sem þetta gerist og má segja að það sé að verða árlegur viðburður að stöðvuð sé afhending raforku til fiskimjölsverksmiðja og fjarvarmaveitna og þeim gert að brenna olíu í stað þess að nýta umhverfisvæna raforku. Þannig brennum við nær árlega að óþörfu milljónir lítra af olíu fyrir milljarða kr. Fleiri og stærri miðlunarlón í þeim ám sem eru virkjaðar myndi tryggja órofna afhendingu raforku allt árið og færa okkur nær markmiðum okkar í loftslagsmálum. Þekktar lausnir Rót vandans er að íslenska raforkukerfið er ekki með nægjanlega stórar miðlanir til þess að geyma til vetrarins jökulvatnið sem leysist úr læðingi á sumrin. Það rennur mikið vatn til sjávar óbeislað fram hjá virkjunum. Sem dæmi má taka að Landsvirkjun greindi frá því í haust að vegna takmarkana á miðlunum í Jökulsá í Fljótsdal hafi s.l. sumar og haust um 1600 GWh af orku runnið ónýttar til sjávar fram hjá Kárahnjúkavirkjun í stað þess að vera geymdar til vetrarins. Þetta samsvarar rúmlega tvöfaldri áætlaðri orkuframleiðslu Hvammsvirkjunar 720 GWh. Þá fylltist stærsta miðlunarlón landsins í Þórisvatni ekki í haust á sama tíma og Þjórsá flæddi að hluta óbeisluð framhjá. Vandann má leysa með þekktum lausnum sem kosta mun minna og má ljúka á mun skemmri tíma en tekur að byggja nýjar virkjanir eins og t.d. Hvammsvirkjun. Þessar lausnir koma fyrst upp í hugann og myndu nýtast bæði fljótt og vel. 1. Margar fullmótaðar hugmyndir eru til um að veita efri hluta Þjórsár inn í Þórisvatn. Sú elsta gerði ráð fyrir stórri stíflu við Norðlingaöldu og miðlunarlóni sem næði inn í Þjórsárver. Um 1980 var þess í stað gert samkomulag við Náttúruverndarráð um mun minna lón í Þjórsá sem myndi ná inn í neðstu verin. Vatnshæð 581 m.y.s. er nægjanleg til þess að Þjórsá verði sjálfrennandi inn í Þórisvatn. Þjórsárverin voru friðlýst árið 1981 miðað við þessa niðurstöðu. Enn síðar árið 2003 úrskurðaði umhverfisráðherra um að stíflustæðið yrði 15 m lægra og 7,5 km sunnan friðlandsmarkanna og inntakslónið vel utan þeirra og aðeins 3 km2 í farvegi Þjórsár, en vegna lágrar vatnshæðar þarf dælustöð til að dæla Þjórsá í Þórisvatn. Það er því ekki hægt að sjá að það þurfi að verða miklar tafir á því að hefjast handa við að veita efri hluta Þjórsár inn í Þórisvatn og um 4 virkjanir í Tungnaá neðan Þórisvatns. Þannig batnar verulega staða orkumála á Suðvesturhorni landsins. Fljótlegast og fjárhagslega hagkvæmast væri að vinna verkið í samræmi við samkomulagið við Náttúruverndarráð frá 1980. Til málamiðunar má færa stífluna neðar í farvegi Þjórsár en það kostar mun meira, tekur meiri tíma og dælustöðin notar mikið rafmagn. 2. Þegar unnið var á Orkustofnun að hagkvæmnisathugunum á virkjun jökulsánna norðan Vatnajökuls var ljóst að lykillinn að hagkvæmri virkjun þeirra væru góðar miðlanir sem geymdu jökulvatnið frá sumri til vetrar. Fljótlega var ljóst að tvö miðlunarlón myndu gegna lykilhlutverki. Stífla við Kárahnjúka með miðlunarlóni í farvegi Jökulsár á Brú og stífla í farvegi Jökulsár í Fljótsdal fyrir norðan Eyjabakka. Stífla við Kárahnjúka gegnir tvíþættu hlutverki. Hún miðlar rennsli frá sumri til vetrar og hún hækkar vatnsborð árinnar um nær 200 m upp í 625 m.y.s. og eykur þannig fallið og virkjanlega orku sem því nemur. Þegar lónið er fullt er fallhæðin um 600 m niður í Fljótsdal í 25 m.y.s. Stífustæðið við Eyjabakka er fjárhagslega mun betra miðlunarlón en 200 m há stífla við Kárahnjúka. Hagkvæmnisútreikningar sýndu að mjög hagkvæmt og nauðsynlegt væri að hafa stóra miðlun á Eyjabökkum. Vegna mikillar andstöðu náttúruverndarsinna var fallið frá miðlun á Eyjabökkum. Allir útreikningar sýndu og reynslan hefur sýnt að þetta hefur rýrt gildi Fljótsdalsvirkjunar mikið. Ekki hefði komið til orkuskorts í vetur og á undanförnum vetrum ef 1.600 milljón kWh hefðu verið geymdir í miðlunarlóni á Eyjabökkum í stað þess að renna óbeislaðar til sjávar. Þekktar lausnir ekki nýttar Norðmenn hófu að virkja vatnsafl í stórum stíl á 19. öld, áratugum á undan okkur. Þeir gerðu sér strax grein fyrir því að rekstraröryggi vatnsaflsvirkjana byggir á miðlunarlónum. Samanburður á Íslandi og Noregi sýnir að Noregur er 3,2 sinnum stærri að flatarmáli, framleiðir 10 sinnum meiri vatnsorku, 140 Twh, á móti 14 og getur í miðlunum geymt 17 sinnum meiri orku, 87,4 Twh, á móti 5,1 á Íslandi. Norðmenn framleiða alls 157 Twh raforku árlega og geta geymt 55,6% hennar í miðlunum. Íslendingar framleiða árlega 20,1 Twh raforku og geta geymt 25% hennar í miðlunum. Raforkukerfið á Íslandi er vanmiðlað og því í ójafnvægi. Það er einfalt að koma á jafnvægi með því að auka við miðanir en sú lausn sem liggur þó beint við er ekki rædd. Þess í stað er rætt um að dreifikerfið sé ekki nægjanlega öflugt. Það flytur orku milli landshluta, sem nýtist til að jafna stöðu miðlana. Það leysir hins vegar ekki höfuðvandann því dreifikerfið flytur ekki orku frá sumri til vetrar. Þá skapar ójafnvægi í miðlunum aukin flutningstöp og mikið og óþarft álag á flutningskerfið og afl í virkjunum þegar mikil jökulbráð og rennsli er í ám. Orkustofnun virðist ekki hafa mikinn áhuga á stöðu miðlana í íslenska raforkukerfinu. Á netinu (Nord Pool raforkukerfið) má sjá frá degi til dags geymda orku í miðlunarlónum á Norðurlöndum. Staða miðlana hefur úrslitaáhrif á verð á raforku og hættu á raforkuskorti. Samsvarandi upplýsingar um stöðu miðlunarlóna og verð á raforku á markaði þurfa að vera aðgengilegar fyrir Ísland. Í stað þess að hvetja til þess að aukið verði við geymslu á orku frá sumri til vetrar með auknum miðlunarlónum, þannig að hægt verði að komast hjá orkuskorti á Íslandi, hvetur Orkustofnun olíufélög til þess að geyma meiri olíu í stærri olíutönkum svo hægt sé að tryggja fjarvarmaveitum og fiskimjölverksmiðjum olíu á veturna. Þessar áherslur Orkustofnunar ganga þvert á markmið Íslands í orku- og loftslagsmálum. Höfundur er eðlisfræðingur og fyrrum starfsmaður Vatnsorkudeildar Orkustofnunar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Orkumál Tengdar fréttir Milljónir lítra af olíu brenndar vegna lítilla miðlana í raforkukerfinu Landsvirkjun greindi rétt fyrir jól frá því að hún hyggist skerða afhendingu á raforku til stórnotenda á suðvesturhorni landsins, Elkem, Norðuráls og Rio Tinto og ennfremur fjarvarmaveitna. Skerðingin hefjist 19. janúar og getur staðið allt til 30. apríl. 12. janúar 2024 08:00 Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Heillandi Halla Hrund Stefán Hilmarsson Skoðun Útrýming mannsins á RÚV Vala Hafstað Skoðun Almenningur á betra skilið en kastljós án upplýsingar Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Kosningar og kíghósti Hanna Katrín Friðriksson Skoðun Stórhættulegir ágallar á örorkufrumvarpi ríkisstjórnarinnar Jóhann Páll Jóhannsson Skoðun „Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur Skoðun Baldur fýkur ekki eftir vindi Hjördís Rut Sigurjónsdóttir Skoðun Í dag er alþjóðlegi Lupusdagurinn Hrönn Stefánsdóttir Skoðun Ástþór Magnússon í spádómum? Gunnar Karl Halldórsson Skoðun Skoðun Skoðun Ákall um aðgerðir í mansalsmálum Hafdís Hrönn Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Holan í kerfinu Jóhann Friðrik Friðriksson skrifar Skoðun Í dag er alþjóðlegi Lupusdagurinn Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Skálkaskjól Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Fimm ástæður fyrir því að Ísland á að taka á móti fólki á flótta Þórhallur Guðmundsson skrifar Skoðun Fá allir sama orlof? Sigríður Auðunsdóttir skrifar Skoðun Flokkur fólksins mun ekki samþykkja að hækka leigu hjá Félagsbústöðum Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Almenningur á betra skilið en kastljós án upplýsingar Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Kosningar og kíghósti Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Grafa skoðanakannanir undan lýðræðinu? Guðlaugur Bragason skrifar Skoðun Hugmyndin sú sama í grunninn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Stutt við barnafjölskyldur Ágúst Bjarni Garðarsson skrifar Skoðun Er maðurinn í útrýmingarhættu? Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Baldur fýkur ekki eftir vindi Hjördís Rut Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Í tilefni af Alþjóðlega safnadeginum Dagrún Ósk Jónsdóttir skrifar Skoðun Ástþór Magnússon í spádómum? Gunnar Karl Halldórsson skrifar Skoðun Athugasemdir við grein um samgöngumál Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Riðulaust Ísland! Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun „Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur skrifar Skoðun Siðferðileg heilindi Háskóla Íslands á tímum þjóðarmorðs Háskólafólk fyrir Palestínu skrifar Skoðun Stórhættulegir ágallar á örorkufrumvarpi ríkisstjórnarinnar Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Þrír dæmigerðir dagar skemmtiferðaskipafarþega í júlí Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Minnisleysi eða þekkingarskortur? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Dáin og deyjandi dýr en engin neyð? Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Dagur til umhugsunar Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Að leysa vandann með quick fix Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Var upplýsingagjöf í covidfaraldrinum upplýsingaóreiða? Steingrímur Atlason skrifar Skoðun Mikilvægi íþróttafélaga Lárus Sigurðsson skrifar Skoðun Sumargjafir Gunnar Ingi Björnsson skrifar Sjá meira
Vandamálið Landsvirkjun greindi rétt fyrir jól frá því að hún hyggist skerða afhendingu á raforku til stórnotenda á suðvesturhorni landsins, Elkem, Norðuráls og Rio Tinto og ennfremur fjarvarmaveitna. Skerðingin hefjist 19. janúar og getur staðið allt til 30. apríl. Ástæðan er að Þórisvatn fylltist ekki í haust. Áður hafði verið gripið til þess að stöðva afhendingu víkjandi orku til fiskimjölsverksmiðja og gagnavera sem stunda rafmyntagröft. Þetta er ekki í fyrsta skiptið sem þetta gerist og má segja að það sé að verða árlegur viðburður að stöðvuð sé afhending raforku til fiskimjölsverksmiðja og fjarvarmaveitna og þeim gert að brenna olíu í stað þess að nýta umhverfisvæna raforku. Þannig brennum við nær árlega að óþörfu milljónir lítra af olíu fyrir milljarða kr. Fleiri og stærri miðlunarlón í þeim ám sem eru virkjaðar myndi tryggja órofna afhendingu raforku allt árið og færa okkur nær markmiðum okkar í loftslagsmálum. Þekktar lausnir Rót vandans er að íslenska raforkukerfið er ekki með nægjanlega stórar miðlanir til þess að geyma til vetrarins jökulvatnið sem leysist úr læðingi á sumrin. Það rennur mikið vatn til sjávar óbeislað fram hjá virkjunum. Sem dæmi má taka að Landsvirkjun greindi frá því í haust að vegna takmarkana á miðlunum í Jökulsá í Fljótsdal hafi s.l. sumar og haust um 1600 GWh af orku runnið ónýttar til sjávar fram hjá Kárahnjúkavirkjun í stað þess að vera geymdar til vetrarins. Þetta samsvarar rúmlega tvöfaldri áætlaðri orkuframleiðslu Hvammsvirkjunar 720 GWh. Þá fylltist stærsta miðlunarlón landsins í Þórisvatni ekki í haust á sama tíma og Þjórsá flæddi að hluta óbeisluð framhjá. Vandann má leysa með þekktum lausnum sem kosta mun minna og má ljúka á mun skemmri tíma en tekur að byggja nýjar virkjanir eins og t.d. Hvammsvirkjun. Þessar lausnir koma fyrst upp í hugann og myndu nýtast bæði fljótt og vel. 1. Margar fullmótaðar hugmyndir eru til um að veita efri hluta Þjórsár inn í Þórisvatn. Sú elsta gerði ráð fyrir stórri stíflu við Norðlingaöldu og miðlunarlóni sem næði inn í Þjórsárver. Um 1980 var þess í stað gert samkomulag við Náttúruverndarráð um mun minna lón í Þjórsá sem myndi ná inn í neðstu verin. Vatnshæð 581 m.y.s. er nægjanleg til þess að Þjórsá verði sjálfrennandi inn í Þórisvatn. Þjórsárverin voru friðlýst árið 1981 miðað við þessa niðurstöðu. Enn síðar árið 2003 úrskurðaði umhverfisráðherra um að stíflustæðið yrði 15 m lægra og 7,5 km sunnan friðlandsmarkanna og inntakslónið vel utan þeirra og aðeins 3 km2 í farvegi Þjórsár, en vegna lágrar vatnshæðar þarf dælustöð til að dæla Þjórsá í Þórisvatn. Það er því ekki hægt að sjá að það þurfi að verða miklar tafir á því að hefjast handa við að veita efri hluta Þjórsár inn í Þórisvatn og um 4 virkjanir í Tungnaá neðan Þórisvatns. Þannig batnar verulega staða orkumála á Suðvesturhorni landsins. Fljótlegast og fjárhagslega hagkvæmast væri að vinna verkið í samræmi við samkomulagið við Náttúruverndarráð frá 1980. Til málamiðunar má færa stífluna neðar í farvegi Þjórsár en það kostar mun meira, tekur meiri tíma og dælustöðin notar mikið rafmagn. 2. Þegar unnið var á Orkustofnun að hagkvæmnisathugunum á virkjun jökulsánna norðan Vatnajökuls var ljóst að lykillinn að hagkvæmri virkjun þeirra væru góðar miðlanir sem geymdu jökulvatnið frá sumri til vetrar. Fljótlega var ljóst að tvö miðlunarlón myndu gegna lykilhlutverki. Stífla við Kárahnjúka með miðlunarlóni í farvegi Jökulsár á Brú og stífla í farvegi Jökulsár í Fljótsdal fyrir norðan Eyjabakka. Stífla við Kárahnjúka gegnir tvíþættu hlutverki. Hún miðlar rennsli frá sumri til vetrar og hún hækkar vatnsborð árinnar um nær 200 m upp í 625 m.y.s. og eykur þannig fallið og virkjanlega orku sem því nemur. Þegar lónið er fullt er fallhæðin um 600 m niður í Fljótsdal í 25 m.y.s. Stífustæðið við Eyjabakka er fjárhagslega mun betra miðlunarlón en 200 m há stífla við Kárahnjúka. Hagkvæmnisútreikningar sýndu að mjög hagkvæmt og nauðsynlegt væri að hafa stóra miðlun á Eyjabökkum. Vegna mikillar andstöðu náttúruverndarsinna var fallið frá miðlun á Eyjabökkum. Allir útreikningar sýndu og reynslan hefur sýnt að þetta hefur rýrt gildi Fljótsdalsvirkjunar mikið. Ekki hefði komið til orkuskorts í vetur og á undanförnum vetrum ef 1.600 milljón kWh hefðu verið geymdir í miðlunarlóni á Eyjabökkum í stað þess að renna óbeislaðar til sjávar. Þekktar lausnir ekki nýttar Norðmenn hófu að virkja vatnsafl í stórum stíl á 19. öld, áratugum á undan okkur. Þeir gerðu sér strax grein fyrir því að rekstraröryggi vatnsaflsvirkjana byggir á miðlunarlónum. Samanburður á Íslandi og Noregi sýnir að Noregur er 3,2 sinnum stærri að flatarmáli, framleiðir 10 sinnum meiri vatnsorku, 140 Twh, á móti 14 og getur í miðlunum geymt 17 sinnum meiri orku, 87,4 Twh, á móti 5,1 á Íslandi. Norðmenn framleiða alls 157 Twh raforku árlega og geta geymt 55,6% hennar í miðlunum. Íslendingar framleiða árlega 20,1 Twh raforku og geta geymt 25% hennar í miðlunum. Raforkukerfið á Íslandi er vanmiðlað og því í ójafnvægi. Það er einfalt að koma á jafnvægi með því að auka við miðanir en sú lausn sem liggur þó beint við er ekki rædd. Þess í stað er rætt um að dreifikerfið sé ekki nægjanlega öflugt. Það flytur orku milli landshluta, sem nýtist til að jafna stöðu miðlana. Það leysir hins vegar ekki höfuðvandann því dreifikerfið flytur ekki orku frá sumri til vetrar. Þá skapar ójafnvægi í miðlunum aukin flutningstöp og mikið og óþarft álag á flutningskerfið og afl í virkjunum þegar mikil jökulbráð og rennsli er í ám. Orkustofnun virðist ekki hafa mikinn áhuga á stöðu miðlana í íslenska raforkukerfinu. Á netinu (Nord Pool raforkukerfið) má sjá frá degi til dags geymda orku í miðlunarlónum á Norðurlöndum. Staða miðlana hefur úrslitaáhrif á verð á raforku og hættu á raforkuskorti. Samsvarandi upplýsingar um stöðu miðlunarlóna og verð á raforku á markaði þurfa að vera aðgengilegar fyrir Ísland. Í stað þess að hvetja til þess að aukið verði við geymslu á orku frá sumri til vetrar með auknum miðlunarlónum, þannig að hægt verði að komast hjá orkuskorti á Íslandi, hvetur Orkustofnun olíufélög til þess að geyma meiri olíu í stærri olíutönkum svo hægt sé að tryggja fjarvarmaveitum og fiskimjölverksmiðjum olíu á veturna. Þessar áherslur Orkustofnunar ganga þvert á markmið Íslands í orku- og loftslagsmálum. Höfundur er eðlisfræðingur og fyrrum starfsmaður Vatnsorkudeildar Orkustofnunar.
Milljónir lítra af olíu brenndar vegna lítilla miðlana í raforkukerfinu Landsvirkjun greindi rétt fyrir jól frá því að hún hyggist skerða afhendingu á raforku til stórnotenda á suðvesturhorni landsins, Elkem, Norðuráls og Rio Tinto og ennfremur fjarvarmaveitna. Skerðingin hefjist 19. janúar og getur staðið allt til 30. apríl. 12. janúar 2024 08:00
Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun
„Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur Skoðun
Skoðun Fimm ástæður fyrir því að Ísland á að taka á móti fólki á flótta Þórhallur Guðmundsson skrifar
Skoðun Flokkur fólksins mun ekki samþykkja að hækka leigu hjá Félagsbústöðum Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar
Skoðun Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar
Skoðun „Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur skrifar
Skoðun Siðferðileg heilindi Háskóla Íslands á tímum þjóðarmorðs Háskólafólk fyrir Palestínu skrifar
Skoðun Stórhættulegir ágallar á örorkufrumvarpi ríkisstjórnarinnar Jóhann Páll Jóhannsson skrifar
Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun
„Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur Skoðun