Vindorka í þágu hverra? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar 8. febrúar 2024 11:01 Ástæða er til að vekja athygli á fyrirliggjandi frumvarpi umhverfis- orku, og loftslagsráðuneytis um vindorku. Að óbreyttu verður hvorki séð að frumvarpið hafi í för með sér samfélagslegan ábata í formi arðs til þjóðarinnar eða nærsamfélaga af nýtingu auðlindarinnar né sé það fallið til að stuðla að orkuskiptum. Hér er á ferð mál sem er svo vanbúið að undrum sætir. Verði ekki brugðist við verða alvarleg mistök í stjórnsýslu sjókvíaeldis endurtekin, sé tilgangurinn ekki beinlínis sá. Alþýðusamband Íslands hefur sent stjórnvöldum umsögn um málið og hana má einnig nálgast á vef ASÍ. Alþýðusambandið er ekki andvígt nýtingu vindorku (að uppfylltum skilyrðum) en fyrrnefnt frumvarp er með öllu óboðlegt og framlagning þess engan veginn tímabær. Frumvarpið kveður á um grundvallarbreytingu á orkumálum hér á landi. Íslensk orkuframleiðsla hefur hingað til að mestu verið í höndum hins opinbera, sem hefur skilað þjóðinni miklum arði (Landsvirkjun greiddi 20 milljarða í arð til ríkisins árið 2023). Málið er því hápólitískt í eðli sínu og varðar mikla hagsmuni. Ekki er forsvaranlegt að leggja fram svo ófullburða frumvarp um slíkt stórmál. Arður af auðlindinni ekki til þjóðarinnar eða nærsamfélaga Í fyrrnefndri umsögn gerir Alþýðusambandið fjölmargar athugasemdir við frumvarpið sem ég hvet fólk til að kynna sér. Hér ætla ég einkum að staldra við ófullnægjandi umgjörð málsins en raunar er það svo að í greinargerð með þingsályktunartillögu sem liggur frumvarpinu til grundvallar er lögð áhersla á hversu margt er ógert í málaflokknum og hversu skammt er kominn undirbúningur fyrir þær breytingar sem það felur í sér! Hér má nefna að hvorki liggur fyrir stefna né löggjöf um hvernig tryggja má réttláta hlutdeild þjóðarinnar í þeim ábata og arði sem til verður vegna vindorkuvera. Með öðrum orðum hefur ekkert verið gert í því skyni að innleiða sanngjarna og eðlilega gjaldtöku í tengslum við uppbyggingu og rekstur vindorkuvera. Þetta hlýtur að vekja sérstaka furðu og er þá ekki síst vísað til deilna um afnot af auðlindum í þjóðareigu sem landsmenn allir þekkja. Sveitarfélögum er, eðli málsins samkvæmt, umhugað um að ábati af vindorkuverkum skili sér til nærsamfélagsins. Ekkert liggur fyrir í því efni. Ábati landeigenda verður vísast umtalsverður og þannig eru skapaðir fjárhagslegir hvatar fyrir hagsmunavörslu í þágu fárra á kostnað heildarinnar. Hver verður áætlaður ábati sveitarfélaga með tilliti til tekna og atvinnutækifæra? Munu erlend orkufyrirtæki ef til vill flytja hagnaðinn úr landi? Um þessi lykilatriði er ekki fjallað. Megintilgangur um orkuskipti ekki uppfylltur Nokkra furðu vekur að útfærslu skortir hvað varðar þann megintilgang frumvarpsins að ná settum markmiðum stjórnvalda um orkuskipti og kolefnishlutleysi. Í 6. grein lagafrumvarpsins segir að við mat á virkjunarkostum skuli verkefnastjórn m.a. ganga úr skugga um að tiltekinn virkjunarkostur verði „liður í því að ná markmiðum Íslands við orkuskipti og kolefnishlutleysi.” Ekki er skýrt hvaða þætti ber að meta í þessu skyni eða hvernig tryggja skal að orka úr tiltekinni vindorkuvirkjun sé nýtt í verkefni eða atvinnustarfsemi sem er til þess fallin að stuðla að orkuskiptum eða ná markmiðum um kolefnishlutleysi. Þá er í frumvarpinu ekkert að finna um hvort og hvernig eftirlit með því að orkan sé nýtt til „grænna verkefna” skuli fara fram. Hér skiptir miklu að vindorkuver munu ein og sér ekki auka framboð raforku þar sem vindorka er sveiflukennd og krefst samsvarandi jöfnunarafls frá vatnsaflsvirkjunum. Ástæða er til að staldra við reynslu Norðmanna sem er sú að þvert á það sem að var stefnt hefur ekki reynst unnt að tryggja að vindorkan sé nýtt í verkefni tengd orkuskiptum og kolefnishlutleysi. Þá hlýst takmörkuð atvinnusköpun af vindorkuverum Íslenskur orkumarkaður stefnir hraðbyri í að verða opinn og frjáls þar sem orka gengur kaupum og sölum fyrir hæsta mögulega verð. Á slíkum markaði er ekkert sem tryggir að vindorkan verði nýtt í þágu orkuskipta eða kolefnishlutleysis. Þetta vekur enn frekari efasemdir um allan málatilbúnaðinn. Endurtekið efni Að lokum vil ég benda á úttekt Ríkisendurskoðunar á stjórnsýslu sjókvíaeldis frá í febrúarmánuði 2023. Þar segir í stuttu máli að umgjörð sjókvíaeldis við Íslandsstrendur hafi „einkennst af veikburða og brotakenndri stjórnsýslu sem var vart í stakk búin til að takast á við aukin umsvif í greininni á undanförnum árum. Breytingum á lögum um fiskeldi sem var ætlað að stuðla að vexti og viðgangi greinarinnar var ekki fylgt eftir með því að styrkja stjórnsýslu og eftirlit þeirra stofnana sem mest hefur mætt á.” Nákvæmlega hið sama er á ferð hvað varðar vindorkuna. Beinlínis er stefnt að því að endurtaka mistökin! Í núverandi mynd er vindorkufrumvarpið ótækt. Sú spurning hlýtur að vakna í þágu hverra það er lagt fram. Við blasir að orkan er ekki eins og hver önnur vara; hún er grunnforsenda samfélags og nútíma. Ég hvet almenning til að halda vöku sinni gagnvart græðginni sem ásælist orkuna eins og annað. Líkt og svo oft hér á landi stöndum við frammi fyrir því samfélagslega verkefni að koma í veg fyrir að hagsmunum heildarinnar sé fórnað í þágu útvaldra. Höfundur er forseti Alþýðusambands Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Finnbjörn A. Hermannsson ASÍ Vindorka Orkumál Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Fylgishrun Höllu Hrundar staðfest Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Þú getur leyft þér það Rannveig Borg Skoðun Meðmælabréf með forsetaefni Anna Hildur Hildibrandsdóttir Skoðun Sameiningartákn? Vilborg Ása Guðjónsdóttir Skoðun Um dánaraðstoð Steinunn Þórðardóttir,Oddur Steinarsson,Thelma Kristinsdóttir,Katrín Ragna Kemp,Magdalena Ásgeirsdóttir,Margrét Ólafía Tómasdóttir,Ragnar Freyr Ingvarsson,Teitur Ari Theodórsson,Theódór Skúli Sigurðsson Skoðun Söfn í þágu fræðslu og rannsókna Sigurjón Baldur Hafsteinsson Skoðun Sósíalismi sem trúarbrögð Finnur Thorlacius Eiríksson Skoðun Á Bessastöðum? Ingunn Ásdísardóttir Skoðun „Hlutdrægni” Ríkisútvarpsins og „hnignun” íslenskunnar Magnús Lyngdal Magnússon Skoðun Skoðun Skoðun Eygló Halldórsdóttir skrifar Skoðun Söfn í þágu fræðslu og rannsókna Sigurjón Baldur Hafsteinsson skrifar Skoðun Um dánaraðstoð Steinunn Þórðardóttir,Oddur Steinarsson,Thelma Kristinsdóttir,Katrín Ragna Kemp,Magdalena Ásgeirsdóttir,Margrét Ólafía Tómasdóttir,Ragnar Freyr Ingvarsson,Teitur Ari Theodórsson,Theódór Skúli Sigurðsson skrifar Skoðun Meðmælabréf með forsetaefni Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Sameiningartákn? Vilborg Ása Guðjónsdóttir skrifar Skoðun „Hlutdrægni” Ríkisútvarpsins og „hnignun” íslenskunnar Magnús Lyngdal Magnússon skrifar Skoðun Fylgishrun Höllu Hrundar staðfest Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hún Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sósíalismi sem trúarbrögð Finnur Thorlacius Eiríksson skrifar Skoðun Á Bessastöðum? Ingunn Ásdísardóttir skrifar Skoðun Til hamingju, Kópavogur! Ásdís Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Búum til börn Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Ákall um aðgerðir í mansalsmálum Hafdís Hrönn Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Holan í kerfinu Jóhann Friðrik Friðriksson skrifar Skoðun Í dag er alþjóðlegi Lupusdagurinn Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Skálkaskjól Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Fimm ástæður fyrir því að Ísland á að taka á móti fólki á flótta Þórhallur Guðmundsson skrifar Skoðun Fá allir sama orlof? Sigríður Auðunsdóttir skrifar Skoðun Flokkur fólksins mun ekki samþykkja að hækka leigu hjá Félagsbústöðum Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Almenningur á betra skilið en kastljós án upplýsingar Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Kosningar og kíghósti Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Grafa skoðanakannanir undan lýðræðinu? Guðlaugur Bragason skrifar Skoðun Hugmyndin sú sama í grunninn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Stutt við barnafjölskyldur Ágúst Bjarni Garðarsson skrifar Skoðun Er maðurinn í útrýmingarhættu? Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Baldur fýkur ekki eftir vindi Hjördís Rut Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Í tilefni af Alþjóðlega safnadeginum Dagrún Ósk Jónsdóttir skrifar Skoðun Ástþór Magnússon í spádómum? Gunnar Karl Halldórsson skrifar Skoðun Athugasemdir við grein um samgöngumál Þórarinn Hjaltason skrifar Sjá meira
Ástæða er til að vekja athygli á fyrirliggjandi frumvarpi umhverfis- orku, og loftslagsráðuneytis um vindorku. Að óbreyttu verður hvorki séð að frumvarpið hafi í för með sér samfélagslegan ábata í formi arðs til þjóðarinnar eða nærsamfélaga af nýtingu auðlindarinnar né sé það fallið til að stuðla að orkuskiptum. Hér er á ferð mál sem er svo vanbúið að undrum sætir. Verði ekki brugðist við verða alvarleg mistök í stjórnsýslu sjókvíaeldis endurtekin, sé tilgangurinn ekki beinlínis sá. Alþýðusamband Íslands hefur sent stjórnvöldum umsögn um málið og hana má einnig nálgast á vef ASÍ. Alþýðusambandið er ekki andvígt nýtingu vindorku (að uppfylltum skilyrðum) en fyrrnefnt frumvarp er með öllu óboðlegt og framlagning þess engan veginn tímabær. Frumvarpið kveður á um grundvallarbreytingu á orkumálum hér á landi. Íslensk orkuframleiðsla hefur hingað til að mestu verið í höndum hins opinbera, sem hefur skilað þjóðinni miklum arði (Landsvirkjun greiddi 20 milljarða í arð til ríkisins árið 2023). Málið er því hápólitískt í eðli sínu og varðar mikla hagsmuni. Ekki er forsvaranlegt að leggja fram svo ófullburða frumvarp um slíkt stórmál. Arður af auðlindinni ekki til þjóðarinnar eða nærsamfélaga Í fyrrnefndri umsögn gerir Alþýðusambandið fjölmargar athugasemdir við frumvarpið sem ég hvet fólk til að kynna sér. Hér ætla ég einkum að staldra við ófullnægjandi umgjörð málsins en raunar er það svo að í greinargerð með þingsályktunartillögu sem liggur frumvarpinu til grundvallar er lögð áhersla á hversu margt er ógert í málaflokknum og hversu skammt er kominn undirbúningur fyrir þær breytingar sem það felur í sér! Hér má nefna að hvorki liggur fyrir stefna né löggjöf um hvernig tryggja má réttláta hlutdeild þjóðarinnar í þeim ábata og arði sem til verður vegna vindorkuvera. Með öðrum orðum hefur ekkert verið gert í því skyni að innleiða sanngjarna og eðlilega gjaldtöku í tengslum við uppbyggingu og rekstur vindorkuvera. Þetta hlýtur að vekja sérstaka furðu og er þá ekki síst vísað til deilna um afnot af auðlindum í þjóðareigu sem landsmenn allir þekkja. Sveitarfélögum er, eðli málsins samkvæmt, umhugað um að ábati af vindorkuverkum skili sér til nærsamfélagsins. Ekkert liggur fyrir í því efni. Ábati landeigenda verður vísast umtalsverður og þannig eru skapaðir fjárhagslegir hvatar fyrir hagsmunavörslu í þágu fárra á kostnað heildarinnar. Hver verður áætlaður ábati sveitarfélaga með tilliti til tekna og atvinnutækifæra? Munu erlend orkufyrirtæki ef til vill flytja hagnaðinn úr landi? Um þessi lykilatriði er ekki fjallað. Megintilgangur um orkuskipti ekki uppfylltur Nokkra furðu vekur að útfærslu skortir hvað varðar þann megintilgang frumvarpsins að ná settum markmiðum stjórnvalda um orkuskipti og kolefnishlutleysi. Í 6. grein lagafrumvarpsins segir að við mat á virkjunarkostum skuli verkefnastjórn m.a. ganga úr skugga um að tiltekinn virkjunarkostur verði „liður í því að ná markmiðum Íslands við orkuskipti og kolefnishlutleysi.” Ekki er skýrt hvaða þætti ber að meta í þessu skyni eða hvernig tryggja skal að orka úr tiltekinni vindorkuvirkjun sé nýtt í verkefni eða atvinnustarfsemi sem er til þess fallin að stuðla að orkuskiptum eða ná markmiðum um kolefnishlutleysi. Þá er í frumvarpinu ekkert að finna um hvort og hvernig eftirlit með því að orkan sé nýtt til „grænna verkefna” skuli fara fram. Hér skiptir miklu að vindorkuver munu ein og sér ekki auka framboð raforku þar sem vindorka er sveiflukennd og krefst samsvarandi jöfnunarafls frá vatnsaflsvirkjunum. Ástæða er til að staldra við reynslu Norðmanna sem er sú að þvert á það sem að var stefnt hefur ekki reynst unnt að tryggja að vindorkan sé nýtt í verkefni tengd orkuskiptum og kolefnishlutleysi. Þá hlýst takmörkuð atvinnusköpun af vindorkuverum Íslenskur orkumarkaður stefnir hraðbyri í að verða opinn og frjáls þar sem orka gengur kaupum og sölum fyrir hæsta mögulega verð. Á slíkum markaði er ekkert sem tryggir að vindorkan verði nýtt í þágu orkuskipta eða kolefnishlutleysis. Þetta vekur enn frekari efasemdir um allan málatilbúnaðinn. Endurtekið efni Að lokum vil ég benda á úttekt Ríkisendurskoðunar á stjórnsýslu sjókvíaeldis frá í febrúarmánuði 2023. Þar segir í stuttu máli að umgjörð sjókvíaeldis við Íslandsstrendur hafi „einkennst af veikburða og brotakenndri stjórnsýslu sem var vart í stakk búin til að takast á við aukin umsvif í greininni á undanförnum árum. Breytingum á lögum um fiskeldi sem var ætlað að stuðla að vexti og viðgangi greinarinnar var ekki fylgt eftir með því að styrkja stjórnsýslu og eftirlit þeirra stofnana sem mest hefur mætt á.” Nákvæmlega hið sama er á ferð hvað varðar vindorkuna. Beinlínis er stefnt að því að endurtaka mistökin! Í núverandi mynd er vindorkufrumvarpið ótækt. Sú spurning hlýtur að vakna í þágu hverra það er lagt fram. Við blasir að orkan er ekki eins og hver önnur vara; hún er grunnforsenda samfélags og nútíma. Ég hvet almenning til að halda vöku sinni gagnvart græðginni sem ásælist orkuna eins og annað. Líkt og svo oft hér á landi stöndum við frammi fyrir því samfélagslega verkefni að koma í veg fyrir að hagsmunum heildarinnar sé fórnað í þágu útvaldra. Höfundur er forseti Alþýðusambands Íslands.
Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun
Um dánaraðstoð Steinunn Þórðardóttir,Oddur Steinarsson,Thelma Kristinsdóttir,Katrín Ragna Kemp,Magdalena Ásgeirsdóttir,Margrét Ólafía Tómasdóttir,Ragnar Freyr Ingvarsson,Teitur Ari Theodórsson,Theódór Skúli Sigurðsson Skoðun
Skoðun Um dánaraðstoð Steinunn Þórðardóttir,Oddur Steinarsson,Thelma Kristinsdóttir,Katrín Ragna Kemp,Magdalena Ásgeirsdóttir,Margrét Ólafía Tómasdóttir,Ragnar Freyr Ingvarsson,Teitur Ari Theodórsson,Theódór Skúli Sigurðsson skrifar
Skoðun Fimm ástæður fyrir því að Ísland á að taka á móti fólki á flótta Þórhallur Guðmundsson skrifar
Skoðun Flokkur fólksins mun ekki samþykkja að hækka leigu hjá Félagsbústöðum Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar
Skoðun Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar
Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun
Um dánaraðstoð Steinunn Þórðardóttir,Oddur Steinarsson,Thelma Kristinsdóttir,Katrín Ragna Kemp,Magdalena Ásgeirsdóttir,Margrét Ólafía Tómasdóttir,Ragnar Freyr Ingvarsson,Teitur Ari Theodórsson,Theódór Skúli Sigurðsson Skoðun