Gjafsókn, Réttlæti hins sterka Jörgen Ingimar Hansson skrifar 13. nóvember 2023 11:32 Dómskerfið í landinu er svo dýrt og svo fjárhagslega áhættusamt og umfram allt vilhallt hinum sterka að það að reka einkamál fyrir dómstólum er almenningi yfirleitt ofviða. Það þýðir að mikill meirihluti landsmanna getur varla nýtt sér það til að rétta sinn hlut verði hann fyrir rangindum. Fyrir þá allra verst settu í þjóðfélaginu er samt unnt að sækja um svokallaða gjafsókn hjá dómsmálaráðuneytinu sem þýðir að mismikill hluti málsins er greiddur. Dómskerfi einkamála er meira og minna eingöngu ætlað hinum efnamestu í landinu, yfirstéttinni og meiri háttar fyrirtækjum og samtökum. Auðvitað eru til umfangslítil mál. Það er hins vegar sjaldgæft, svo ekki sé meira sagt, að heildar-kostnaðurinn hlaupi ekki á milljónum króna. Þessi atriði ýta félitlu fólki út úr dómskerfinu þannig að smám saman er það einungis sterk efnað fólk sem getur farið í dómsmál. Það borgar sig ekki bara fyrir þann sem svíkur fé út úr öðrum að ganga sem næst honum einungis peninganna vegna heldur einnig vegna þess að þá á hinn svikni erfiðara með að leita réttar síns vegna kostnaðarins. Ég hef heyrt um mál þar sem lagðar voru fram undirritaðar greiðsluviðurkenningar sem fólk kannaðist ekki við en átti ekki þær milljónir króna sem til þurfti til að standa undir rithandarrannsókn. Ef fengin er gjafsókn greiðir ríkið yfirleitt þóknun lögmanns auk beinna gjalda til dómstóla vegna málsins. Stundum er einnig greidd þóknun matsmanna. Fyrir kemur að sett er þak á kostnaðinn sem ríkið greiðir. Ef þeir sem fá gjafsóknina eru dæmdir til að greiða málskostnað tapi þeir málinu verða þeir sjálfir að inna hann af hendi. Hann hleypur yfirleitt á milljónum. Sækja þarf um gjafsókn til svokallaðrar gjafsóknarnefndar sem er til húsa og rekin í Dómsmálaráðuneytinu. Ef áfrýjað er mun yfirleitt þurfa að sækja um aftur, einnig ef hinn aðili málsins áfrýjar. Venjulega tekur 4 mánuði að fá svar. Í sérstökum tilvikum er þó unnt að fá flýtimeðferð. Þóknun lögmanna er greidd samkvæmt tímaskrift þeirra. Dómarar í málinu hafa eftirlit með henni og ákvörðunarvald. Dæmi eru um að þeir lækki hana jafnvel svo um munar auk þess sem ríkið greiðir þeim nokkurn veginn lágmarkstaxta. Margir lögmenn taka alls ekki að sér mál af þessu tagi en aðrir sem þó gera það una oft illa við sinn hlut bæði vegna umstangs og lítilla og óöruggra tekna. Með tilliti til þess að lögmenn fá yfirleitt alltaf að leika sér nánast alveg eins og þeir vilja í dómskerfinu er athyglisvert hve stjórnvöld grípa þarna inn í þegar þau eru að reyna að rétta hlut þeirra verst stöddu. Þarna segir réttlæti hins sterka svo sannarlega til sín. Oftast munu það vera lögmenn sem sækja um gjafsókn fyrir hönd skjólstæðinga sinna. Þeir vita yfirleitt hvar mörkin liggja þannig að meirihluti umsókna mun vera samþykktur. Árið 2021 voru um 150 mál rekin á grunni gjafsóknar. Þar af voru einhver mál fyrir Landsrétti og Hæstarétti. Um flestar tegundir dómsmála gilda nokkuð ákveðnar reglur svo sem um mánaðartekjur og eignir. Einstaklingar mega yfirleitt ekki hafa hærri mánaðartekjur en rúmlega 350 þúsund krónur á mánuði og hjón ekki nema um 550 þúsund krónur. Fólk má ekki eiga eignir að ráði til að gjafsókn sé samþykkt og til dæmis ekki íbúð. Er málið þá metið sérstaklega. Við hvert barn sem viðkomandi hefur á sínu framfæri hækka þessar upphæðir um 50 þúsund krónur. Nefnd metur fjárhagsaðstæður í hverju tilfelli og framkvæmir einhvers konar mat á möguleikunum á því að málið geti unnist. Í sérstökum tilfellum kemur fyrir að rýmri reglur gildi. Gjafsókn er til að mynda alltaf samþykkt varði það dómsmál sem stafar af því að börn séu tekin af heimilum sínum í barnaverndarskyni. Upphæðirnar hækka ekki í samræmi við vísitöluhækkanir heldur þarf samþykkt Alþingis til þess. Mér virðist að þær hafi alls ekki fylgt síðustu launahækkunum við mat á því hvort gjafsókn komi til greina. Er þá átt við launahækkanir sem hafa komið í hlut launafólks frá árinu 2018. Freistandi er að uppfæra og laga þetta kerfi svo það geti orðið auðveldara í notkun og náð út fyrir núverandi mörk þannig að dálítið tekjuhærra fólk gæti fengið hluta kostnaðarins greiddan samkvæmt nánar skilgreindum reglum. Núna er það ekki tilfellið. Einnig þurfa greiðslurnar að breytast í samræmi við launavísitölu. Þá er eftir að spyrja hvort þetta gangi svona? Kerfið virðist koma mörgum að einhverju gagni en virðist í of mörgum atriðum bregða fæti fyrir sjálft sig. Dæmi hver fyrir sig. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jörgen Ingimar Hansson Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Halla, ekki Kata Sævar Þór Jónsson Skoðun Halldór 01.06.2024 Halldór Að skreyta sig með stolnum fjöðrum Sema Erla Serdaroglu Skoðun Getur reiði valdið veikindum? Sigurbjörg Jónsdóttir Skoðun Sameinumst um forvarnir gegn átröskun Karen Daðadóttir,Guðrún Erla Hilmarsdóttir,Elva Björk Bjarnadóttir Skoðun Taktísk skilyrðing umræðunnar Magnús Davíð Norðdahl, Skoðun Ráðherrar hafa áhyggjur af valdbeitingu Tómas Ingvason Skoðun Svona getum komið í veg fyrir að Katrín vinni Björn B. Björnsson Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving Skoðun Má Katrín Jakobsdóttir bjóða sig fram? Jón Ólafsson Skoðun Skoðun Skoðun Gegnumlýsing - þankabrot frambjóðanda að loknu forsetakjöri Jón Ísak Ragnarsson skrifar Skoðun Halla, ekki Kata Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Getur reiði valdið veikindum? Sigurbjörg Jónsdóttir skrifar Skoðun Ráðherrar hafa áhyggjur af valdbeitingu Tómas Ingvason skrifar Skoðun Taktísk skilyrðing umræðunnar skrifar Skoðun Sameinumst um forvarnir gegn átröskun Karen Daðadóttir,Guðrún Erla Hilmarsdóttir,Elva Björk Bjarnadóttir skrifar Skoðun Ég kýs Michael Jordan (Höllu Hrund Logadóttur) Óskar Arnarson skrifar Skoðun Ástæður til að kjósa Jón Gnarr Helgi Hrafn Gunnarsson skrifar Skoðun Viddi, Bósi Ljósár og Baldur Þórhalls Heimir Hannesson skrifar Skoðun Gerum það! Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Bónaður brjóstkassi og barnaafmæli Þorbjörg Marínósdóttir skrifar Skoðun Gleðilegan kosningadag kæru landsmenn Snorri Ásmundsson skrifar Skoðun Hæfasti einstaklingurinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Verðmætin og sköpunarkraftur sá sem í mannauð okkar býr Pétur Már Halldórsson skrifar Skoðun Hvort vilt þú Höllu Tómasdóttur eða Katrínu? Björn Björnsson skrifar Skoðun Svona velur þú þér forseta í dag Kolbeinn Karl Kristinsson skrifar Skoðun Takk, Katrín Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving skrifar Skoðun Samherjar Hafþór Reynisson skrifar Skoðun Að hitta hetjuna sína Gréta Kristín Ómarsdóttir skrifar Skoðun Einstakt tækifæri Þóra Valný Yngvadóttir skrifar Skoðun Um afrekskonuna Katrínu Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Land míns föður, land minnar móður, landið mitt Jón Gnarr skrifar Skoðun Óskað eftir forseta sem færir ungu fólki völd Valgerður Eyja Eyþórsdóttir skrifar Skoðun Með ósk um velgengni, Halla Hrund Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Ég styð Höllu Hrund Logadóttur Þórólfur Árnason skrifar Skoðun Arnar Þór Jónsson Meyvant Þórólfsson skrifar Skoðun Að skreyta sig með stolnum fjöðrum Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Opið bréf til Jóns Ólafssonar heimspekings Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Persónan Katrín Jakobsdóttir Sólveig Hildur Björnsdóttir skrifar Sjá meira
Dómskerfið í landinu er svo dýrt og svo fjárhagslega áhættusamt og umfram allt vilhallt hinum sterka að það að reka einkamál fyrir dómstólum er almenningi yfirleitt ofviða. Það þýðir að mikill meirihluti landsmanna getur varla nýtt sér það til að rétta sinn hlut verði hann fyrir rangindum. Fyrir þá allra verst settu í þjóðfélaginu er samt unnt að sækja um svokallaða gjafsókn hjá dómsmálaráðuneytinu sem þýðir að mismikill hluti málsins er greiddur. Dómskerfi einkamála er meira og minna eingöngu ætlað hinum efnamestu í landinu, yfirstéttinni og meiri háttar fyrirtækjum og samtökum. Auðvitað eru til umfangslítil mál. Það er hins vegar sjaldgæft, svo ekki sé meira sagt, að heildar-kostnaðurinn hlaupi ekki á milljónum króna. Þessi atriði ýta félitlu fólki út úr dómskerfinu þannig að smám saman er það einungis sterk efnað fólk sem getur farið í dómsmál. Það borgar sig ekki bara fyrir þann sem svíkur fé út úr öðrum að ganga sem næst honum einungis peninganna vegna heldur einnig vegna þess að þá á hinn svikni erfiðara með að leita réttar síns vegna kostnaðarins. Ég hef heyrt um mál þar sem lagðar voru fram undirritaðar greiðsluviðurkenningar sem fólk kannaðist ekki við en átti ekki þær milljónir króna sem til þurfti til að standa undir rithandarrannsókn. Ef fengin er gjafsókn greiðir ríkið yfirleitt þóknun lögmanns auk beinna gjalda til dómstóla vegna málsins. Stundum er einnig greidd þóknun matsmanna. Fyrir kemur að sett er þak á kostnaðinn sem ríkið greiðir. Ef þeir sem fá gjafsóknina eru dæmdir til að greiða málskostnað tapi þeir málinu verða þeir sjálfir að inna hann af hendi. Hann hleypur yfirleitt á milljónum. Sækja þarf um gjafsókn til svokallaðrar gjafsóknarnefndar sem er til húsa og rekin í Dómsmálaráðuneytinu. Ef áfrýjað er mun yfirleitt þurfa að sækja um aftur, einnig ef hinn aðili málsins áfrýjar. Venjulega tekur 4 mánuði að fá svar. Í sérstökum tilvikum er þó unnt að fá flýtimeðferð. Þóknun lögmanna er greidd samkvæmt tímaskrift þeirra. Dómarar í málinu hafa eftirlit með henni og ákvörðunarvald. Dæmi eru um að þeir lækki hana jafnvel svo um munar auk þess sem ríkið greiðir þeim nokkurn veginn lágmarkstaxta. Margir lögmenn taka alls ekki að sér mál af þessu tagi en aðrir sem þó gera það una oft illa við sinn hlut bæði vegna umstangs og lítilla og óöruggra tekna. Með tilliti til þess að lögmenn fá yfirleitt alltaf að leika sér nánast alveg eins og þeir vilja í dómskerfinu er athyglisvert hve stjórnvöld grípa þarna inn í þegar þau eru að reyna að rétta hlut þeirra verst stöddu. Þarna segir réttlæti hins sterka svo sannarlega til sín. Oftast munu það vera lögmenn sem sækja um gjafsókn fyrir hönd skjólstæðinga sinna. Þeir vita yfirleitt hvar mörkin liggja þannig að meirihluti umsókna mun vera samþykktur. Árið 2021 voru um 150 mál rekin á grunni gjafsóknar. Þar af voru einhver mál fyrir Landsrétti og Hæstarétti. Um flestar tegundir dómsmála gilda nokkuð ákveðnar reglur svo sem um mánaðartekjur og eignir. Einstaklingar mega yfirleitt ekki hafa hærri mánaðartekjur en rúmlega 350 þúsund krónur á mánuði og hjón ekki nema um 550 þúsund krónur. Fólk má ekki eiga eignir að ráði til að gjafsókn sé samþykkt og til dæmis ekki íbúð. Er málið þá metið sérstaklega. Við hvert barn sem viðkomandi hefur á sínu framfæri hækka þessar upphæðir um 50 þúsund krónur. Nefnd metur fjárhagsaðstæður í hverju tilfelli og framkvæmir einhvers konar mat á möguleikunum á því að málið geti unnist. Í sérstökum tilfellum kemur fyrir að rýmri reglur gildi. Gjafsókn er til að mynda alltaf samþykkt varði það dómsmál sem stafar af því að börn séu tekin af heimilum sínum í barnaverndarskyni. Upphæðirnar hækka ekki í samræmi við vísitöluhækkanir heldur þarf samþykkt Alþingis til þess. Mér virðist að þær hafi alls ekki fylgt síðustu launahækkunum við mat á því hvort gjafsókn komi til greina. Er þá átt við launahækkanir sem hafa komið í hlut launafólks frá árinu 2018. Freistandi er að uppfæra og laga þetta kerfi svo það geti orðið auðveldara í notkun og náð út fyrir núverandi mörk þannig að dálítið tekjuhærra fólk gæti fengið hluta kostnaðarins greiddan samkvæmt nánar skilgreindum reglum. Núna er það ekki tilfellið. Einnig þurfa greiðslurnar að breytast í samræmi við launavísitölu. Þá er eftir að spyrja hvort þetta gangi svona? Kerfið virðist koma mörgum að einhverju gagni en virðist í of mörgum atriðum bregða fæti fyrir sjálft sig. Dæmi hver fyrir sig.
Sameinumst um forvarnir gegn átröskun Karen Daðadóttir,Guðrún Erla Hilmarsdóttir,Elva Björk Bjarnadóttir Skoðun
Skoðun Gegnumlýsing - þankabrot frambjóðanda að loknu forsetakjöri Jón Ísak Ragnarsson skrifar
Skoðun Sameinumst um forvarnir gegn átröskun Karen Daðadóttir,Guðrún Erla Hilmarsdóttir,Elva Björk Bjarnadóttir skrifar
Sameinumst um forvarnir gegn átröskun Karen Daðadóttir,Guðrún Erla Hilmarsdóttir,Elva Björk Bjarnadóttir Skoðun