Laxastofninn í Þjórsá hefur margfaldast að stærð Jóna Bjarnadóttir skrifar 6. júní 2023 10:00 Margt hefur verið fullyrt um neikvæð áhrif virkjana Landsvirkjunar í Þjórsá á fiskistofna árinnar og ekki allt sannleikanum samkvæmt. Raunin er sú að virkjanirnar hafa haft verulega jákvæð áhrif á stærð stofnanna og gengd þeirra upp Þjórsá og þverár hennar. Þjórsá var fyrst virkjuð við Búrfell árið 1969 og síðan hafa verið byggðar sex virkjanir til viðbótar í ánni. Á þessari hálfu öld hefur rennsli árinnar jafnast út og aurarnir þar sem áin flæmdist áður um eru nú óðum að gróa upp. Áhrif virkjana eru auðvitað töluverð á vatnalíf. Áin er orðin tærari en hún var, svo sólarljósið nær lengra niður í árvatnið og ljóstillífun þörunga og plantna hefur aukist. Þetta tvennt – jafnt rennsli og minna jökulgrugg - hefur aukið lífræna framleiðslu í ánni og fiskistofnar árinnar hafa því stækkað. Sé litið á veiðitölur sem endurspegla laxagöngur í ánni má ætla að laxastofninn hafi um það bil tvöfaldast að stærð vegna þessara áhrifa virkjananna. Góð reynsla af laxastigum Fyrir rúmum 30 árum var laxastigi við Búðafoss tekinn í notkun. Um 27 kílómetra leið er frá Búðafossi að Búrfelli en auk þess falla þverár til Þjórsár á þessu svæði. Stiginn opnaði stór, ný búsvæði fyrir laxinn. Nú gengur lax frá sjó og upp að Búrfelli og í flestar fiskgengar þverár Þjórsár. Stofninn stækkaði því enn og tvöfaldaðist aftur að stærð. Það þýðir að laxastofn Þjórsár er nú um það bil fjórum sinnum stærri en hann var fyrir virkjanir. Rúmlega 40% stofnsins eru veidd á hverju ári svo veiðin hefur að sama skapi margfaldast. Nú stendur til að bæta einni virkjun við virkjanaröðina í Þjórsá, en Hvammsvirkjun verður um átta kílómetra ofan við Búðafoss. Við hönnun virkjunarinnar er mjög vel gætt að fiskigöngum. Í stíflu virkjunarinnar verður fiskistigi af bestu gerð til að tryggja að fiskur komist upp fyrir hana. Umfangsmiklar straumfræðirannsóknir Svokölluð seiðafleyta tryggir svo göngur seiðanna niður ána en hönnun hennar er afrakstur eins umfangsmesta rannsóknarverkefnis á sviði straumfræði sem unnið hefur verið á Íslandi. Í rannsóknum á straumfræði eru notuð ýmis mælitæki en einnig eru notaðar einfaldar en áreiðanlegar aðferðir til að skilja flókna straumfræðilega hegðun. Nýtt eru litarefni og flot með mismunandi flotvægi til að sjá og mæla strauma, þar á meðal perlur. Flot sem fljóta rétt undir yfirborði nýtast vel til að sjá yfirborðsstrauma, sem getur verið krefjandi að mæla með öðrum mælitækjum, en þessa yfirborðsstrauma nýta niðurgönguseiði til að fara niður straumvötn til sjávar. Perlur eru nýttar til að skilja straumfræði, en ekki hegðun lífvera. Ósæmileg aðför að heiðri vísindafólks Reynt hefur verið að gera lítið úr ítarlegum og vönduðum rannsóknum vísindafólksins með upphrópunum um að Landsvirkjun sé bara að perla, hella hrúgum af litlum plastsívalningum í módel og ganga út frá að laxaseiði hegði sér eins. Vísindin að baki eru miklu flóknari en svo og engum til sóma að vega með þessum hætti að heiðri vísindafólks. Í verkefnið fóru þúsundir vinnustunda við að skilja betur og bæta hönnunina. Afrakstur verkefnisins var m.a. þrjú meistaraverkefni, auk skýrslna, fjölda greina og kynninga innanlands og utan, að ótalinni þeirri þekkingu sem skapaðist og betur hannað mannvirki. Það er einnig mikilvægt að benda á að plastperlurnar voru einvörðungu notaðar í lokuðu hermilíkani en ekki úti í náttúrunni eins og einhverjir vilja halda. Til að viðhalda lífríki árinnar í farveginum neðan stíflunnar verður tryggt 10 m3/s lágmarkrennsli en það samsvarar 3-4 Elliðaám að sumri. Þannig er líka öruggt að fiskur komist þessa leið að stiganum við Hvammsvirkjun. Fiskistofnar munu dafna áfram Rúm 5% af búsvæðum laxins tapast í Hagalóni, inntakslóni virkjunarinnar. Á móti kemur að búsvæði urriða og bleikju stækkar, því þær tegundir geta nýtt sér lónið. Straumhraði í Hagalóni er allmikill þannig að fiskur finnur vel strauminn til að ganga upp og niður. Allt er því gert til að tryggja að fiskistofnarnir haldi áfram að dafna í ánni. Eftir að virkjunin rís verður haldið áfram með rannsóknir á laxagöngunni. Teljari verður í fiskistiga Hvammsvirkjunar þar sem sést hvenær og hversu margir fiskar fara þar um. Bæði fullorðinn lax á leið upp ána og gönguseiði á leið niður verða merkt og fylgst með hvernig för þeirra gengur. Landsvirkjun er umhugað um umhverfið og til að lágmarka neikvæð áhrif af starfseminni eru margir umhverfisþættir á öllum vinnslusvæðum okkar vaktaðir, jafnt á meðan framkvæmdum við virkjanir stendur og eftir gangsetningu þeirra. Umhverfisþættir í vatni eru vaktaðir, vatnalíf og fiskistofnar og fylgst er með gróðri og dýralífi á landi. Margar af fremstu náttúruvísindastofnunum landsins sinna þessum rannsóknum í samstarfi við Landsvirkjun og eru niðurstöður þeirra opnar og aðgengilegar öllum. Við erum stolt af þessu starfi okkar og munum hvergi slá slöku við. Það er metnaður Landsvirkjunar að tryggja sterka fiskistofna í Þjórsá. Með þeim aðgerðum sem áætlaðar eru meðfram byggingu Hvammsvirkjunar er tryggt að svo verði áfram. Höfundur er framkvæmdastjóri Samfélags og umhverfis hjá Landsvirkjun. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jóna Bjarnadóttir Landsvirkjun Umhverfismál Vatnsaflsvirkjanir Orkumál Deilur um Hvammsvirkjun Mest lesið Er ég eins og ég er? - Svar við pistli heilbrigðisráðherra Eldur Smári Kristinsson Skoðun Opið bréf til utanríkisráðherra og alþingismanna: Farbann á hermenn sem taka þátt í þjóðarmorði Helen Ólafsdóttir Skoðun Raddir, sýnir og aðrar óhefðbundnar skynjanir Svava Arnardóttir Skoðun Óvelkomnar alls staðar Kristín Davíðsdóttir Skoðun Erfðir og endurframleiðsla félagslegra vandamála milli kynslóða Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Ég er eins og ég er – um heilbrigðisþjónustu við trans fólk Alma D. Möller Skoðun Halldór 13.09.2025 Halldór Eftir höfðinu dansa limirnir Hallfríður Þórarinsdóttir Skoðun Furðuleg meðvirkni með fúskurum Jón Kaldal Skoðun Sýklasótt – tími og þekking skiptir máli Alma Möller Skoðun Skoðun Skoðun Erfðir og endurframleiðsla félagslegra vandamála milli kynslóða Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til utanríkisráðherra og alþingismanna: Farbann á hermenn sem taka þátt í þjóðarmorði Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Raddir, sýnir og aðrar óhefðbundnar skynjanir Svava Arnardóttir skrifar Skoðun Er ég eins og ég er? - Svar við pistli heilbrigðisráðherra Eldur Smári Kristinsson skrifar Skoðun Eftir höfðinu dansa limirnir Hallfríður Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Sýklasótt – tími og þekking skiptir máli Alma Möller skrifar Skoðun Frá upplausn til uppbyggingar Þór Pálsson skrifar Skoðun Hagsmunir sveitanna í vasa heildsala Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Verið að vinna sér í haginn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ég er eins og ég er – um heilbrigðisþjónustu við trans fólk Alma D. Möller skrifar Skoðun Óvelkomnar alls staðar Kristín Davíðsdóttir skrifar Skoðun Samstillt átak um öryggi Íslands Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Við elskum pizzur Herdís Magna Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Grafið undan grunnstoð samfélagsins skrifar Skoðun Fjölbreytt líf í sjónum Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Laura Sólveig Lefort Scheefer skrifar Skoðun Hæfniviðmið eða tölulegar einkunnir, hvað segir okkur meira um nám? Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Gætum eggja og forðumst náttúruleysi! Pétur Heimisson skrifar Skoðun Hraðara regluverk fyrir ómissandi innviði! Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Lesblinda og skólahald á Norðurlöndunum Snævar Ívarsson skrifar Skoðun Heimspeki og hugmyndaheimur Kína Jón Sigurgeirsson skrifar Skoðun Furðuleg meðvirkni með fúskurum Jón Kaldal skrifar Skoðun Þegar viska breytist í vopn Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Þingmálaskrá og fjárlagafrumvarp 2026: „Tiltekt“ á kostnað lífskjara Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Verndum líffræðilega fjölbreytni í hafi! Laura Sólveig Lefort Scheefer,Valgerður Árnadóttir,Þorgerður María Þorbjarnardóttir skrifar Skoðun Jafnréttisstofa í 25 ár: Er þetta ekki komið? Martha Lilja Olsen skrifar Skoðun Hvar er textinn? Sigurlín Margrét Sigurðardóttir skrifar Skoðun Berklar, Krakk og Rough Sleep Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Blóðugar afleiðingar lyga Hjörvar Sigurðsson skrifar Skoðun Hinsegin samfélagið á heimili í Hafnarfirði Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Áhrif Vesturlanda og vöxtur Kína Jón Sigurgeirsson skrifar Sjá meira
Margt hefur verið fullyrt um neikvæð áhrif virkjana Landsvirkjunar í Þjórsá á fiskistofna árinnar og ekki allt sannleikanum samkvæmt. Raunin er sú að virkjanirnar hafa haft verulega jákvæð áhrif á stærð stofnanna og gengd þeirra upp Þjórsá og þverár hennar. Þjórsá var fyrst virkjuð við Búrfell árið 1969 og síðan hafa verið byggðar sex virkjanir til viðbótar í ánni. Á þessari hálfu öld hefur rennsli árinnar jafnast út og aurarnir þar sem áin flæmdist áður um eru nú óðum að gróa upp. Áhrif virkjana eru auðvitað töluverð á vatnalíf. Áin er orðin tærari en hún var, svo sólarljósið nær lengra niður í árvatnið og ljóstillífun þörunga og plantna hefur aukist. Þetta tvennt – jafnt rennsli og minna jökulgrugg - hefur aukið lífræna framleiðslu í ánni og fiskistofnar árinnar hafa því stækkað. Sé litið á veiðitölur sem endurspegla laxagöngur í ánni má ætla að laxastofninn hafi um það bil tvöfaldast að stærð vegna þessara áhrifa virkjananna. Góð reynsla af laxastigum Fyrir rúmum 30 árum var laxastigi við Búðafoss tekinn í notkun. Um 27 kílómetra leið er frá Búðafossi að Búrfelli en auk þess falla þverár til Þjórsár á þessu svæði. Stiginn opnaði stór, ný búsvæði fyrir laxinn. Nú gengur lax frá sjó og upp að Búrfelli og í flestar fiskgengar þverár Þjórsár. Stofninn stækkaði því enn og tvöfaldaðist aftur að stærð. Það þýðir að laxastofn Þjórsár er nú um það bil fjórum sinnum stærri en hann var fyrir virkjanir. Rúmlega 40% stofnsins eru veidd á hverju ári svo veiðin hefur að sama skapi margfaldast. Nú stendur til að bæta einni virkjun við virkjanaröðina í Þjórsá, en Hvammsvirkjun verður um átta kílómetra ofan við Búðafoss. Við hönnun virkjunarinnar er mjög vel gætt að fiskigöngum. Í stíflu virkjunarinnar verður fiskistigi af bestu gerð til að tryggja að fiskur komist upp fyrir hana. Umfangsmiklar straumfræðirannsóknir Svokölluð seiðafleyta tryggir svo göngur seiðanna niður ána en hönnun hennar er afrakstur eins umfangsmesta rannsóknarverkefnis á sviði straumfræði sem unnið hefur verið á Íslandi. Í rannsóknum á straumfræði eru notuð ýmis mælitæki en einnig eru notaðar einfaldar en áreiðanlegar aðferðir til að skilja flókna straumfræðilega hegðun. Nýtt eru litarefni og flot með mismunandi flotvægi til að sjá og mæla strauma, þar á meðal perlur. Flot sem fljóta rétt undir yfirborði nýtast vel til að sjá yfirborðsstrauma, sem getur verið krefjandi að mæla með öðrum mælitækjum, en þessa yfirborðsstrauma nýta niðurgönguseiði til að fara niður straumvötn til sjávar. Perlur eru nýttar til að skilja straumfræði, en ekki hegðun lífvera. Ósæmileg aðför að heiðri vísindafólks Reynt hefur verið að gera lítið úr ítarlegum og vönduðum rannsóknum vísindafólksins með upphrópunum um að Landsvirkjun sé bara að perla, hella hrúgum af litlum plastsívalningum í módel og ganga út frá að laxaseiði hegði sér eins. Vísindin að baki eru miklu flóknari en svo og engum til sóma að vega með þessum hætti að heiðri vísindafólks. Í verkefnið fóru þúsundir vinnustunda við að skilja betur og bæta hönnunina. Afrakstur verkefnisins var m.a. þrjú meistaraverkefni, auk skýrslna, fjölda greina og kynninga innanlands og utan, að ótalinni þeirri þekkingu sem skapaðist og betur hannað mannvirki. Það er einnig mikilvægt að benda á að plastperlurnar voru einvörðungu notaðar í lokuðu hermilíkani en ekki úti í náttúrunni eins og einhverjir vilja halda. Til að viðhalda lífríki árinnar í farveginum neðan stíflunnar verður tryggt 10 m3/s lágmarkrennsli en það samsvarar 3-4 Elliðaám að sumri. Þannig er líka öruggt að fiskur komist þessa leið að stiganum við Hvammsvirkjun. Fiskistofnar munu dafna áfram Rúm 5% af búsvæðum laxins tapast í Hagalóni, inntakslóni virkjunarinnar. Á móti kemur að búsvæði urriða og bleikju stækkar, því þær tegundir geta nýtt sér lónið. Straumhraði í Hagalóni er allmikill þannig að fiskur finnur vel strauminn til að ganga upp og niður. Allt er því gert til að tryggja að fiskistofnarnir haldi áfram að dafna í ánni. Eftir að virkjunin rís verður haldið áfram með rannsóknir á laxagöngunni. Teljari verður í fiskistiga Hvammsvirkjunar þar sem sést hvenær og hversu margir fiskar fara þar um. Bæði fullorðinn lax á leið upp ána og gönguseiði á leið niður verða merkt og fylgst með hvernig för þeirra gengur. Landsvirkjun er umhugað um umhverfið og til að lágmarka neikvæð áhrif af starfseminni eru margir umhverfisþættir á öllum vinnslusvæðum okkar vaktaðir, jafnt á meðan framkvæmdum við virkjanir stendur og eftir gangsetningu þeirra. Umhverfisþættir í vatni eru vaktaðir, vatnalíf og fiskistofnar og fylgst er með gróðri og dýralífi á landi. Margar af fremstu náttúruvísindastofnunum landsins sinna þessum rannsóknum í samstarfi við Landsvirkjun og eru niðurstöður þeirra opnar og aðgengilegar öllum. Við erum stolt af þessu starfi okkar og munum hvergi slá slöku við. Það er metnaður Landsvirkjunar að tryggja sterka fiskistofna í Þjórsá. Með þeim aðgerðum sem áætlaðar eru meðfram byggingu Hvammsvirkjunar er tryggt að svo verði áfram. Höfundur er framkvæmdastjóri Samfélags og umhverfis hjá Landsvirkjun.
Opið bréf til utanríkisráðherra og alþingismanna: Farbann á hermenn sem taka þátt í þjóðarmorði Helen Ólafsdóttir Skoðun
Erfðir og endurframleiðsla félagslegra vandamála milli kynslóða Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun
Skoðun Erfðir og endurframleiðsla félagslegra vandamála milli kynslóða Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar
Skoðun Opið bréf til utanríkisráðherra og alþingismanna: Farbann á hermenn sem taka þátt í þjóðarmorði Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Samstillt átak um öryggi Íslands Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Fjölbreytt líf í sjónum Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Laura Sólveig Lefort Scheefer skrifar
Skoðun Hæfniviðmið eða tölulegar einkunnir, hvað segir okkur meira um nám? Bryngeir Valdimarsson skrifar
Skoðun Þingmálaskrá og fjárlagafrumvarp 2026: „Tiltekt“ á kostnað lífskjara Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar
Skoðun Verndum líffræðilega fjölbreytni í hafi! Laura Sólveig Lefort Scheefer,Valgerður Árnadóttir,Þorgerður María Þorbjarnardóttir skrifar
Opið bréf til utanríkisráðherra og alþingismanna: Farbann á hermenn sem taka þátt í þjóðarmorði Helen Ólafsdóttir Skoðun
Erfðir og endurframleiðsla félagslegra vandamála milli kynslóða Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun