Fjölgunin í Ölfusi og sameining þess Njörður Sigurðsson skrifar 15. mars 2023 17:01 Árið 1946 varð til nýtt sveitarfélag í Ölfusi, Hveragerðishreppur, en þá klauf þéttbýlið í Hveragerði sig úr Ölfushreppi. Íbúum í Hveragerði hafði þá um nokkra hríð þótt lítið tillit tekið til þarfa í hinu nýja þorpi og þótti hag sínum betur borgið í sérstöku sveitarfélagi. Þetta var gert víðar á landinu á sama tíma, að þéttbýliskjarnar voru klofnir frá sveitahreppum. Þannig var árið 1946 Selfosshreppur stofnaður úr Sandvíkurhreppi og Hafnarhreppur stofnaður úr Nesjahreppi. Margt hefur breyst frá árinu 1946 og verkefni sveitarfélaga orðið umfangsmeiri og flóknari og stærð sveitafélaga skiptir nú höfuðmáli til að þau hafi bolmagn til að sinna sínum verkefnum. Vegna þessa hafa t.d. bæði Selfosshreppur og Hafnarhreppur orðið að stærri einingum með sameiningum sveitarfélaga. Sveitarfélagið Árborg varð til með sameiningu Selfossbæjar (áður Selfosshreppur) og þriggja annarra sveitarfélaga árið 1998 og sama ár varð Sveitarfélagið Hornafjörður til með sameiningu Hafnar (áður Hafnarhreppur) og þriggja annarra sveitarfélaga. Ekki er sömu sögu að segja í Ölfusi þar sem enn eru tvö sveitarfélög, þ.e. Hveragerðisbær og Sveitarfélagið Ölfus eins og þau heita í dag. Fjölgunin í Ölfusi Á vef Hagstofu Íslands má nálgast upplýsingar um fjölgun í Ölfusi eftir þeim þremur póstnúmerum sem þar eru, þ.e. 810 Hveragerði sem nær yfir Hveragerðisbæ, 815 Þorlákshöfn sem nær yfir þéttbýlið þar og 816 Ölfus sem nær yfir Ölfussveit. Þann 1. janúar 2023 bjuggu samtals 5.769 íbúar í Ölfusi, þ.e. 3.189 í Hveragerðisbæ (55% íbúa), 1.949 í Þorlákshöfn (34% íbúa) og 631 í Ölfussveit (11% íbúa). Íbúaþróunin hefur þó verið mjög mismunandi eftir þessum svæðum í Ölfusi. Frá árinu 2011 hefur fjölgunin í Ölfusi orðið mest í dreifbýlinu í Ölfussveit eða 65%, næstmest í Hveragerði 38% og minnst í Þorlákshöfn 27%. Það er líka athyglisvert að skoða þróunina á síðustu tveimur árum, árin 2021 og 2022. Þá fjölgaði íbúum minnst í Þorlákshöfn eða um 5,5%, um 15% í Hveragerði og 20% í Ölfussveit en fjölgunin í Hveragerði og Ölfussveit er langt umfram landsmeðaltal. Íbúafjölgun í Ölfusi 2011-2023. Tölur miðast við 1. janúar ár hvert.Hagstofa Íslands Áhrif á störf sveitarstjórna Í þessu samhengi er vert að hafa í huga að á nokkrum stöðum í dreifbýlinu í Ölfusi hafa orðið til nokkrir byggðakjarnar sem stækka með hverju árinu, t.d. við Velli (Bláengi), Saurbæ og í Klettagljúfri. Þessir íbúar og aðrir íbúar Ölfussveitar sækja þjónustu að stórum hluta í hitt sveitarfélagið í Ölfusi, til Hveragerðisbæjar. Þessi þjónusta er t.d. grunnskóli og leikskóli en Sveitarfélagið Ölfus á hluta í skólum Hveragerðisbæjar og tekur þátt í fjárhagslegum rekstri þeirra. Þá sækja Ölfusingar til Hveragerðis til að stunda íþróttir og tómstundir, sækja þar verslun og ýmsa afþreyingu. Ein helstu rökin fyrir tilvist sveitarfélaga er að stuðla að aukinni þátttöku íbúa í málefnum samfélagsins og að þeir hafi áhrif á stjórn sveitarfélaganna og þá þjónustu sem þau veita. Þegar íbúar sækja mikilvæga opinbera þjónustu í annað sveitarfélag hafa þeir í raun lítil áhrif á hvernig sú þjónusta er unnin þar sem þeir velja ekki þá sveitarstjórn sem stýrir málaflokknum. Í því fellst lýðræðishalli, að notendur þjónustunnar geti ekki haft áhrif á hvernig og hvaða þjónustu er boðið upp á í þeirra samfélagi. Í raun má segja að það sé staðan með íbúa Ölfussveitar sem nýta opinbera þjónustu sem er stýrt af Hveragerðisbæ, t.d. skólaþjónustu. Rétt er að geta þess að fulltrúar Sveitarfélagsins Ölfuss eiga fulltrúa í fræðslunefnd Hveragerðisbæjar sem fer með málefni skólanna, en allt ákvörðunarvald um rekstur skólanna liggur þó hjá bæjarstjórn Hveragerðisbæjar sem kosin er af íbúum Hveragerðis, en ekki Ölfussveitar. Sameining Ölfuss að nýju Fyrir sveitarfélagið Hveragerðisbæ skiptir líka mjög miklu máli að geta haft áhrif á hvernig þróun byggðar er í og við sveitarfélagið þar sem íbúafjölgun þar hefur bein áhrif á þjónustuna sem það veitir til samfélagsins. Árin 2021 og 2022 fjölgaði íbúum í Hveragerðisbæ um rúmlega 400 og hefur það reynt mjög á innviði sveitarfélagsins og uppbyggingu þeirra. Þá hefur fjölgun í Ölfussveit um rúmlega 100 manns á sama tíma eðlilega haft áhrif á þanþol skólakerfisins í Hveragerði svo eitthvað sé nefnt. Í raun er Ölfuss allt eitt samfélag, þó að því sé nú skipt í tvö sveitarfélög með þeim annmörkum sem á undan eru raktir. Það er mikilvægt að íbúar hafi áhrif á þá þjónustu sem sveitarfélög veita í sínu nærsamfélagi og að sveitarfélögin séu einingar sem veiti þjónustu til íbúa sem þar búa. Leiðin til að laga þetta í Ölfusi er að sameina Ölfusið á ný í eitt sveitarfélag. Með því yrði til tæplega 6.000 íbúa sveitarfélag eins og staðan er núna, með tveimur sterkum þéttbýliskjörnum í Þorlákshöfn og Hveragerði sem hvor hefur sín einkenni og styrkleika. Dreifbýlið í Ölfussveit er svo vaxandi íbúasvæði sem þarf að skipuleggja í samhengi við stækkun innviða í næsta þéttbýli, Hveragerði. Með sameiningu Ölfuss í eitt sveitarfélag yrði til stærri og sterkari stjórnsýslueining sem hefði meira bolmagn til að fást við verkefni sveitarfélagsins, verkefni sem bæði sveitarfélög þurfa nú að hafa samstarf um við önnur til að þeim sé sæmilega sinnt. Vönduð umræða um meginmarkmið faglegra ákvarðana varðandi framtíðarskipan sveitarfélaganna er kjarni allrar þeirrar fagmennsku sem þarf við svona sameiningu, (eða leiðréttingu á þeim ákvörðunum sem teknar voru 1946). Þegar við öxlum þá ábyrgð, að ígrunda hvert sé hlutverk sveitarfélaganna þá er að mörgu að hyggja. Eitt sveitarfélag í Ölfusi styrkir lýðræðið og bætir þjónstuna til allra íbúa. Höfundur er bæjarfulltrúi í Hveragerði. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hveragerði Ölfus Sveitarstjórnarmál Njörður Sigurðsson Mest lesið Ég heiti Elísa og ég er Drusla Elísa Rún Svansdóttir Skoðun Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson Skoðun Feluleikur ríkisstjórnarinnar? Lárus Guðmundsson Skoðun Swuayda blæðir: Hróp sem heimurinn heyrir ekki Mouna Nasr Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson Skoðun Veimiltítustjórn og tugþúsundir dáinna barna Viðar Hreinsson Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson Skoðun Jafnrétti sem leiðarljós í starfi Háskóla Íslands Silja Bára R. Ómarsdóttir Skoðun Börnin og hungursneyðin í Gaza Sverrir Ólafsson Skoðun Skoðun Skoðun Feluleikur ríkisstjórnarinnar? Lárus Guðmundsson skrifar Skoðun Ég heiti Elísa og ég er Drusla Elísa Rún Svansdóttir skrifar Skoðun Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson skrifar Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed skrifar Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Börnin og hungursneyðin í Gaza Sverrir Ólafsson skrifar Skoðun Kynbundið ofbeldi Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðdragandi aðildar þarf umboð Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Þrengt að þjóðarleikvanginum Þorvaldur Örlygsson skrifar Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi Ian McDonald skrifar Skoðun Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Málþóf sem valdníðsla Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Klaufaskapur og reynsluleysi? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig spyr ég gervigreind til að fá besta svarið? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ertu bitur? Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Er hægt að læra af draumum? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Afstæði ábyrgðar Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjárhagslegt virði vörumerkja Elías Larsen skrifar Skoðun Við ákærum – hver sveik strandveiðisjómenn? Kjartan Páll Sveinsson skrifar Sjá meira
Árið 1946 varð til nýtt sveitarfélag í Ölfusi, Hveragerðishreppur, en þá klauf þéttbýlið í Hveragerði sig úr Ölfushreppi. Íbúum í Hveragerði hafði þá um nokkra hríð þótt lítið tillit tekið til þarfa í hinu nýja þorpi og þótti hag sínum betur borgið í sérstöku sveitarfélagi. Þetta var gert víðar á landinu á sama tíma, að þéttbýliskjarnar voru klofnir frá sveitahreppum. Þannig var árið 1946 Selfosshreppur stofnaður úr Sandvíkurhreppi og Hafnarhreppur stofnaður úr Nesjahreppi. Margt hefur breyst frá árinu 1946 og verkefni sveitarfélaga orðið umfangsmeiri og flóknari og stærð sveitafélaga skiptir nú höfuðmáli til að þau hafi bolmagn til að sinna sínum verkefnum. Vegna þessa hafa t.d. bæði Selfosshreppur og Hafnarhreppur orðið að stærri einingum með sameiningum sveitarfélaga. Sveitarfélagið Árborg varð til með sameiningu Selfossbæjar (áður Selfosshreppur) og þriggja annarra sveitarfélaga árið 1998 og sama ár varð Sveitarfélagið Hornafjörður til með sameiningu Hafnar (áður Hafnarhreppur) og þriggja annarra sveitarfélaga. Ekki er sömu sögu að segja í Ölfusi þar sem enn eru tvö sveitarfélög, þ.e. Hveragerðisbær og Sveitarfélagið Ölfus eins og þau heita í dag. Fjölgunin í Ölfusi Á vef Hagstofu Íslands má nálgast upplýsingar um fjölgun í Ölfusi eftir þeim þremur póstnúmerum sem þar eru, þ.e. 810 Hveragerði sem nær yfir Hveragerðisbæ, 815 Þorlákshöfn sem nær yfir þéttbýlið þar og 816 Ölfus sem nær yfir Ölfussveit. Þann 1. janúar 2023 bjuggu samtals 5.769 íbúar í Ölfusi, þ.e. 3.189 í Hveragerðisbæ (55% íbúa), 1.949 í Þorlákshöfn (34% íbúa) og 631 í Ölfussveit (11% íbúa). Íbúaþróunin hefur þó verið mjög mismunandi eftir þessum svæðum í Ölfusi. Frá árinu 2011 hefur fjölgunin í Ölfusi orðið mest í dreifbýlinu í Ölfussveit eða 65%, næstmest í Hveragerði 38% og minnst í Þorlákshöfn 27%. Það er líka athyglisvert að skoða þróunina á síðustu tveimur árum, árin 2021 og 2022. Þá fjölgaði íbúum minnst í Þorlákshöfn eða um 5,5%, um 15% í Hveragerði og 20% í Ölfussveit en fjölgunin í Hveragerði og Ölfussveit er langt umfram landsmeðaltal. Íbúafjölgun í Ölfusi 2011-2023. Tölur miðast við 1. janúar ár hvert.Hagstofa Íslands Áhrif á störf sveitarstjórna Í þessu samhengi er vert að hafa í huga að á nokkrum stöðum í dreifbýlinu í Ölfusi hafa orðið til nokkrir byggðakjarnar sem stækka með hverju árinu, t.d. við Velli (Bláengi), Saurbæ og í Klettagljúfri. Þessir íbúar og aðrir íbúar Ölfussveitar sækja þjónustu að stórum hluta í hitt sveitarfélagið í Ölfusi, til Hveragerðisbæjar. Þessi þjónusta er t.d. grunnskóli og leikskóli en Sveitarfélagið Ölfus á hluta í skólum Hveragerðisbæjar og tekur þátt í fjárhagslegum rekstri þeirra. Þá sækja Ölfusingar til Hveragerðis til að stunda íþróttir og tómstundir, sækja þar verslun og ýmsa afþreyingu. Ein helstu rökin fyrir tilvist sveitarfélaga er að stuðla að aukinni þátttöku íbúa í málefnum samfélagsins og að þeir hafi áhrif á stjórn sveitarfélaganna og þá þjónustu sem þau veita. Þegar íbúar sækja mikilvæga opinbera þjónustu í annað sveitarfélag hafa þeir í raun lítil áhrif á hvernig sú þjónusta er unnin þar sem þeir velja ekki þá sveitarstjórn sem stýrir málaflokknum. Í því fellst lýðræðishalli, að notendur þjónustunnar geti ekki haft áhrif á hvernig og hvaða þjónustu er boðið upp á í þeirra samfélagi. Í raun má segja að það sé staðan með íbúa Ölfussveitar sem nýta opinbera þjónustu sem er stýrt af Hveragerðisbæ, t.d. skólaþjónustu. Rétt er að geta þess að fulltrúar Sveitarfélagsins Ölfuss eiga fulltrúa í fræðslunefnd Hveragerðisbæjar sem fer með málefni skólanna, en allt ákvörðunarvald um rekstur skólanna liggur þó hjá bæjarstjórn Hveragerðisbæjar sem kosin er af íbúum Hveragerðis, en ekki Ölfussveitar. Sameining Ölfuss að nýju Fyrir sveitarfélagið Hveragerðisbæ skiptir líka mjög miklu máli að geta haft áhrif á hvernig þróun byggðar er í og við sveitarfélagið þar sem íbúafjölgun þar hefur bein áhrif á þjónustuna sem það veitir til samfélagsins. Árin 2021 og 2022 fjölgaði íbúum í Hveragerðisbæ um rúmlega 400 og hefur það reynt mjög á innviði sveitarfélagsins og uppbyggingu þeirra. Þá hefur fjölgun í Ölfussveit um rúmlega 100 manns á sama tíma eðlilega haft áhrif á þanþol skólakerfisins í Hveragerði svo eitthvað sé nefnt. Í raun er Ölfuss allt eitt samfélag, þó að því sé nú skipt í tvö sveitarfélög með þeim annmörkum sem á undan eru raktir. Það er mikilvægt að íbúar hafi áhrif á þá þjónustu sem sveitarfélög veita í sínu nærsamfélagi og að sveitarfélögin séu einingar sem veiti þjónustu til íbúa sem þar búa. Leiðin til að laga þetta í Ölfusi er að sameina Ölfusið á ný í eitt sveitarfélag. Með því yrði til tæplega 6.000 íbúa sveitarfélag eins og staðan er núna, með tveimur sterkum þéttbýliskjörnum í Þorlákshöfn og Hveragerði sem hvor hefur sín einkenni og styrkleika. Dreifbýlið í Ölfussveit er svo vaxandi íbúasvæði sem þarf að skipuleggja í samhengi við stækkun innviða í næsta þéttbýli, Hveragerði. Með sameiningu Ölfuss í eitt sveitarfélag yrði til stærri og sterkari stjórnsýslueining sem hefði meira bolmagn til að fást við verkefni sveitarfélagsins, verkefni sem bæði sveitarfélög þurfa nú að hafa samstarf um við önnur til að þeim sé sæmilega sinnt. Vönduð umræða um meginmarkmið faglegra ákvarðana varðandi framtíðarskipan sveitarfélaganna er kjarni allrar þeirrar fagmennsku sem þarf við svona sameiningu, (eða leiðréttingu á þeim ákvörðunum sem teknar voru 1946). Þegar við öxlum þá ábyrgð, að ígrunda hvert sé hlutverk sveitarfélaganna þá er að mörgu að hyggja. Eitt sveitarfélag í Ölfusi styrkir lýðræðið og bætir þjónstuna til allra íbúa. Höfundur er bæjarfulltrúi í Hveragerði.
Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson Skoðun
Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar
Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar
Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson Skoðun