Það er tímabært að Ísland taki kjarnorkuógnir alvarlega Beatrice Fihn skrifar 16. desember 2022 08:01 Ísland hefur löngum stutt hugsjónina um heim án kjarnorkuvopna. En þessi óvirki stuðningur er ekki lengur nóg: nú er þörf á að grípa til aðgerða. Hættan á notkun kjarnorkuvopna hefur aukist verulega síðastliðin ár. Rússland hefur hótað því að beita kjarnorkuvopnum og aðrar ríkisstjórnir gefa til kynna að slíku yrði svarað með kjarnorkuárásum. Umfjöllun og greining á mögulegri atburðarrás í Úkraínu gerir ráð fyrir möguleikanum á notkun kjarnorkuvopna, haldnar eru hernaðaræfingar sem fela í sér kjarnorkuvopn og Norður-Kórea framkvæmir reglulegar prófanir á kjarnorkuskotflaugum. Við þessar aðstæður er hugmyndin um notkun kjarnorkuvopna ekki lengur eins fráleit og fjarstæðukennd og hún var um áratugaskeið. Bannhelgin á notkun kjarnorkuvopna hefur verið rofin. Margir sérfræðingar halda því fram að hætta á stríðsátökum með kjarnorkuvopnum sé ekki minni nú en í kalda stríðinu. Stigmagnandi hótanir og getgátur grafa einnig undan því alþjóðlega regluverki sem ætlað hefur verið að takmarka útbreiðslu kjarnorkuvopna, þar sem ríkisstjórnir telja sig knúnar til að íhuga að koma sér upp kjarnorkuvopnum eða að ganga í bandalög með þjóðum sem hafa yfir þeim að búa. Þetta eru afar háskalegar aðstæður. Sérhver beiting kjarnorkuvopna, sama hversu „takmörkuð“ eða „skammdræg“ hún er, mun hafa víðtækar og hörmulegar afleiðingar í för með sér. Sprenging einnar kjarnorkusprengju getur kostað hundruð þúsundia óbreyttra borgara lífið og slasað ennþá fleiri, auk þess að geislavirkt ofanfall mengar stór svæði og virðir engin landamæri. Rannsóknir og greiningar stofnana Sameinuðu þjóðanna og Alþjóðaráðs Rauða krossins hafa sýnt fram á með óyggjandi hætti að í kjölfar kjarnorkusprengju yrði nær útilokað að sinna árangursríksi mannúðaraðstoð. Afkastageta heilbrigðiskerfis og almannavarna myndi kikna undan álaginu, sem aftur myndi auka fjölda látinna. Hörmungunum myndu fylgja stórfelldir fólksflutningar og alvarleg efnahagsleg og félagsleg röskun. Ef kjarnorkusprengingarnar yrðu fleiri fæli það í sér mun verri afleiðingar, dauða miljóna manna, reiðarslag fyrir umhverfið, ákafar loftlagsbreytingar og hungursneyð á heimsmælikvarða. Rannsókn sem birtist í ágúst síðastliðnum leiðir í ljós að jafnvel takmörkuð og svæðisbundin átök með kjarnorkuvopnum gætu leitt til dauða tveggja milljarða manna. Það er því á ábyrgð alþjóðasamfélagsins að bregðast við á skjótan og ákveðinn hátt. Í fyrsta lagi verða ríkisstjórnir að fordæma afdráttarlaust hvers kyns ógnir sem tengjast notkun kjarnorkuvopna. Í ljósi þess sem hér hefur verið sagt um víðtæk áhrif kjarnorkuvopna er ljóst að ógn eins ríkis er ógn allra ríkja - þar á meðal Íslands. Þetta snýst ekki bara um Rússland og Úkraínu. Ógn kjarnorkuvopna er slík að hana ber að líta á sem alþjóðlegt vandamál af sömu stærðargráðu og loftlagsbreytingar og heimsfaraldrar. Einörð og ótvíræð fordæming alþjóðasamfélagsins getur fært umræðuna um ólögmæti kjarnorkuvopna yfir á annað stig, eflt þau viðhorf að beiting kjarnorkuógnar teljist ólíðandi í samskiptum þjóða og stutt við stofnanir og alþjóðasamninga sem vinna gegn útbreiðslu slíkra vopna. Í öðru lagi þarf alþjóðasamfélagið að stíga fleiri skref í þá átt að framkvæma þær afvopnunarskuldbindingar sem Sáttmálinn um takmörkun á útbreiðslu kjarnorkuvopna (e. Nuclear Non-proliferation Treaty (NPT)) felur í sér,og nálgast þannig algera útrýmingu kjarnorkuvopna – jafnt í Rússlandi sem í heiminum öllum. Augljós leið til að ná báðum markmiðum - sem mörg lönd hafa þegar farið - er að skrifa undir samning SÞ um bann við kjarnorkuvopnum (e. UN Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons (TPNW)) og styðja við framkvæmd hans með virkum hætti. Þessi samningur, sem öðlaðist lagagildi árið 2021, bannar á afdráttarlaust notkun kjarnorkuvopna á sama hátt og samningurinn um lífefnavopn (e. Biological Weapons Convention) og samningurinn um efnavopn (e. Chemical Weapons Convention) banna notkun annarra gereyðingarvopna. Samningur SÞ um bann við kjarnorkuvopnum bannar einnig sérstaklega hótanir tengdum notkun á kjarnorkuvopnum. Í júní síðastliðnum, á fyrsta eftirlitsfundi samningsins, skrifuðu aðildarríki hans undir ótvíræða fordæmingu á „hvers kyns og allri kjarnorkuógn, hvort sem hún er bein eða óbein, og án tillits til aðstæðna“. Ísland hefur ekki átt neina aðkomu að þessu máli. Ísland hefur ekki fordæmt kjarnorkuógnir. Ísland hefur neitað að skrifa undir samning SÞ um bann við kjarnorkuvopnum, og tók heldur ekki þátt sem áheyrnarfulltrúi á eftirlitsfundi samningsins í júnímánuð og stingur þannig í stúf við sum önnur aðildarríki Atlantshafsbandalagsins, Þýskaland, Noreg, Belgíu og Holland. Á nýlegum G20 fundi var komist að samkomulagi um að „beiting eða ógn um beitingu kjarnorkuvopna er óheimil“, en Ísland hefur kosið að skila auðu. Með því missir Ísland af tækifærinu til að leggja sitt af mörkum til baráttunnar gegn kjarnorkuvopnum. Kjarnorkuvopn ógna Íslandi á sama hátt og öðrum löndum og því ber Ísland ekki minni ábyrgð á að finna lausn á vandamálinu. Opinberar skoðanakannanir sem gerðar voru af YouGov í nóvember 2020 sýndu að 86% Íslendinga vilja sjá Ísland sem aðila að samningi SÞ um bann við kjarnorkuvopnum, en aðeins 3% Íslendinga eru því andsnúin. Þar að auki telja 75% Íslendinga að Ísland ætti að vera meðal fyrstu aðildarríkja Atlantshafsbandalagsins að skrifa undir, jafnvel þó bandalagsþjóðir beiti landið þrýstingi að gera það ekki. Það er kominn tími til að Ísland taki kjarnorkuógnina alvarlega, axli sína ábyrgð og skrifi undir samning SÞ um bann við kjarnorkuvopnum. Þar til að því kemur verður Ísland að fordæma hvers kyns ógnir sem tengjast notkun kjarnorkuvopna, láta af opinberri andstöðu sinni við samning SÞ um bann við kjarnorkuvopnum (líkt og Ástralía hefur gert nýverið), og taka þátt í eftirlitsfundum samningsins sem áheyrnarríki. Rússland hefur sýnt okkur raunverulegt eðli kjarnorkuvopna og kjarnorkuhindrana: harðstjórn, hótanir, kúgun og loks ólöglegt innrásarstríð með tilheyrandi stríðsglæpum og mannréttindabrotum - á meðan siðmenningin sjálf er lögð að veði. Í september 2017, áður en Katrín Jakobsdóttir varð forsætisráðherra, strengdi hún þess heit að vinna að aðild Íslands að samningi SÞ um bann við kjarnorkuvopnum auk fullgildingar hans. Nú er hún forsætisráðherra og það er tími til að velja: Styður hún Rússland og kjarnorkuvopnastefnu þess eða samning SÞ um bann við kjarnorkuvopnum og þar með afstýringu náttúruhamfara á heimsmælikvarða? Beatrice Fihn er framkvæmdarstjóri Alþjóðlegs átaks um afnám kjarnorkuvopna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sameinuðu þjóðirnar Kjarnorka Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur Mest lesið Samtökin 78 verðlauna sögufölsun Böðvar Björnsson Skoðun Varað við embætti sérstaks saksóknara Gestur Jónsson Skoðun Út af sporinu en ekki týnd að eilífu María Helena Mazul Skoðun Ætlar Ísland að fara sömu leið og Evrópa í útlendingamálum? Kári Allansson Skoðun Hættuleg ofnotkun svefnlyfja á Íslandi Drífa Sigfúsdóttir Skoðun Meira að segja formaður Viðreisnar Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson Skoðun Afstaða – á vaktinni í 20 ár Arndís Vilhjálmsdóttir,Guðbjörg Sveinsdóttir Skoðun Hroki og hleypidómar - syngur Jónas Sen? Bjarnheiður Hallsdóttir Skoðun Þegar Dagur lét mig hrasa á gangstéttarhellu Björn Teitsson Skoðun Skoðun Skoðun Börnin sem deyja á Gaza Elín Pjetursdóttir skrifar Skoðun Brýr, sýkingar og börn Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Hvað er lýðskóli eiginlega? Margrét Gauja Magnúsdóttir skrifar Skoðun Búum til pláss fyrir framtíðina Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Hættuleg ofnotkun svefnlyfja á Íslandi Drífa Sigfúsdóttir skrifar Skoðun Kveikjum neistann um allt land Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ætlar Ísland að fara sömu leið og Evrópa í útlendingamálum? Kári Allansson skrifar Skoðun Samtökin 78 verðlauna sögufölsun Böðvar Björnsson skrifar Skoðun Afstaða – á vaktinni í 20 ár Arndís Vilhjálmsdóttir,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Varað við embætti sérstaks saksóknara Gestur Jónsson skrifar Skoðun Út af sporinu en ekki týnd að eilífu María Helena Mazul skrifar Skoðun Meira að segja formaður Viðreisnar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Gaza sveltur til dauða - Tími bréfaskrifta er löngu liðinn Magnús Magnússon,Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Steypuklumpablætið í borginni Ragnhildur Alda María Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Kærum og beitum Ísrael viðskiptabanni! Pétur Heimisson skrifar Skoðun Blæðandi vegir Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun Fái einstaklingar sem eru hættulegir sjálfum sér ekki viðeigandi búsetuúrræði blasir við mikill harmleikur Elínborg Björnsdóttir skrifar Skoðun Hroki og hleypidómar - syngur Jónas Sen? Bjarnheiður Hallsdóttir skrifar Skoðun Sveitarfélög gegna lykilhlutverki í vistvænni mannvirkjagerð Guðrún Lilja Kristinsdóttir,Bergþóra Góa Kvaran skrifar Skoðun „Nýtt veiðigjald: sátt byggð á hagkvæmni“ Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Opinber áskorun til prófessorsins Brynjar Karl Sigurðsson skrifar Skoðun Nærvera Héðinn Unnsteinsson skrifar Skoðun Þegar Dagur lét mig hrasa á gangstéttarhellu Björn Teitsson skrifar Skoðun Þessi jafnlaunavottun... Sunna Arnardottir skrifar Skoðun Heilsuspillandi minnisleysi í boði Sjálfstæðisflokksins Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun #BLESSMETA – fyrsta grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Dáleiðsla er ímyndun ein Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þing í þágu kvenna Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Sjá meira
Ísland hefur löngum stutt hugsjónina um heim án kjarnorkuvopna. En þessi óvirki stuðningur er ekki lengur nóg: nú er þörf á að grípa til aðgerða. Hættan á notkun kjarnorkuvopna hefur aukist verulega síðastliðin ár. Rússland hefur hótað því að beita kjarnorkuvopnum og aðrar ríkisstjórnir gefa til kynna að slíku yrði svarað með kjarnorkuárásum. Umfjöllun og greining á mögulegri atburðarrás í Úkraínu gerir ráð fyrir möguleikanum á notkun kjarnorkuvopna, haldnar eru hernaðaræfingar sem fela í sér kjarnorkuvopn og Norður-Kórea framkvæmir reglulegar prófanir á kjarnorkuskotflaugum. Við þessar aðstæður er hugmyndin um notkun kjarnorkuvopna ekki lengur eins fráleit og fjarstæðukennd og hún var um áratugaskeið. Bannhelgin á notkun kjarnorkuvopna hefur verið rofin. Margir sérfræðingar halda því fram að hætta á stríðsátökum með kjarnorkuvopnum sé ekki minni nú en í kalda stríðinu. Stigmagnandi hótanir og getgátur grafa einnig undan því alþjóðlega regluverki sem ætlað hefur verið að takmarka útbreiðslu kjarnorkuvopna, þar sem ríkisstjórnir telja sig knúnar til að íhuga að koma sér upp kjarnorkuvopnum eða að ganga í bandalög með þjóðum sem hafa yfir þeim að búa. Þetta eru afar háskalegar aðstæður. Sérhver beiting kjarnorkuvopna, sama hversu „takmörkuð“ eða „skammdræg“ hún er, mun hafa víðtækar og hörmulegar afleiðingar í för með sér. Sprenging einnar kjarnorkusprengju getur kostað hundruð þúsundia óbreyttra borgara lífið og slasað ennþá fleiri, auk þess að geislavirkt ofanfall mengar stór svæði og virðir engin landamæri. Rannsóknir og greiningar stofnana Sameinuðu þjóðanna og Alþjóðaráðs Rauða krossins hafa sýnt fram á með óyggjandi hætti að í kjölfar kjarnorkusprengju yrði nær útilokað að sinna árangursríksi mannúðaraðstoð. Afkastageta heilbrigðiskerfis og almannavarna myndi kikna undan álaginu, sem aftur myndi auka fjölda látinna. Hörmungunum myndu fylgja stórfelldir fólksflutningar og alvarleg efnahagsleg og félagsleg röskun. Ef kjarnorkusprengingarnar yrðu fleiri fæli það í sér mun verri afleiðingar, dauða miljóna manna, reiðarslag fyrir umhverfið, ákafar loftlagsbreytingar og hungursneyð á heimsmælikvarða. Rannsókn sem birtist í ágúst síðastliðnum leiðir í ljós að jafnvel takmörkuð og svæðisbundin átök með kjarnorkuvopnum gætu leitt til dauða tveggja milljarða manna. Það er því á ábyrgð alþjóðasamfélagsins að bregðast við á skjótan og ákveðinn hátt. Í fyrsta lagi verða ríkisstjórnir að fordæma afdráttarlaust hvers kyns ógnir sem tengjast notkun kjarnorkuvopna. Í ljósi þess sem hér hefur verið sagt um víðtæk áhrif kjarnorkuvopna er ljóst að ógn eins ríkis er ógn allra ríkja - þar á meðal Íslands. Þetta snýst ekki bara um Rússland og Úkraínu. Ógn kjarnorkuvopna er slík að hana ber að líta á sem alþjóðlegt vandamál af sömu stærðargráðu og loftlagsbreytingar og heimsfaraldrar. Einörð og ótvíræð fordæming alþjóðasamfélagsins getur fært umræðuna um ólögmæti kjarnorkuvopna yfir á annað stig, eflt þau viðhorf að beiting kjarnorkuógnar teljist ólíðandi í samskiptum þjóða og stutt við stofnanir og alþjóðasamninga sem vinna gegn útbreiðslu slíkra vopna. Í öðru lagi þarf alþjóðasamfélagið að stíga fleiri skref í þá átt að framkvæma þær afvopnunarskuldbindingar sem Sáttmálinn um takmörkun á útbreiðslu kjarnorkuvopna (e. Nuclear Non-proliferation Treaty (NPT)) felur í sér,og nálgast þannig algera útrýmingu kjarnorkuvopna – jafnt í Rússlandi sem í heiminum öllum. Augljós leið til að ná báðum markmiðum - sem mörg lönd hafa þegar farið - er að skrifa undir samning SÞ um bann við kjarnorkuvopnum (e. UN Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons (TPNW)) og styðja við framkvæmd hans með virkum hætti. Þessi samningur, sem öðlaðist lagagildi árið 2021, bannar á afdráttarlaust notkun kjarnorkuvopna á sama hátt og samningurinn um lífefnavopn (e. Biological Weapons Convention) og samningurinn um efnavopn (e. Chemical Weapons Convention) banna notkun annarra gereyðingarvopna. Samningur SÞ um bann við kjarnorkuvopnum bannar einnig sérstaklega hótanir tengdum notkun á kjarnorkuvopnum. Í júní síðastliðnum, á fyrsta eftirlitsfundi samningsins, skrifuðu aðildarríki hans undir ótvíræða fordæmingu á „hvers kyns og allri kjarnorkuógn, hvort sem hún er bein eða óbein, og án tillits til aðstæðna“. Ísland hefur ekki átt neina aðkomu að þessu máli. Ísland hefur ekki fordæmt kjarnorkuógnir. Ísland hefur neitað að skrifa undir samning SÞ um bann við kjarnorkuvopnum, og tók heldur ekki þátt sem áheyrnarfulltrúi á eftirlitsfundi samningsins í júnímánuð og stingur þannig í stúf við sum önnur aðildarríki Atlantshafsbandalagsins, Þýskaland, Noreg, Belgíu og Holland. Á nýlegum G20 fundi var komist að samkomulagi um að „beiting eða ógn um beitingu kjarnorkuvopna er óheimil“, en Ísland hefur kosið að skila auðu. Með því missir Ísland af tækifærinu til að leggja sitt af mörkum til baráttunnar gegn kjarnorkuvopnum. Kjarnorkuvopn ógna Íslandi á sama hátt og öðrum löndum og því ber Ísland ekki minni ábyrgð á að finna lausn á vandamálinu. Opinberar skoðanakannanir sem gerðar voru af YouGov í nóvember 2020 sýndu að 86% Íslendinga vilja sjá Ísland sem aðila að samningi SÞ um bann við kjarnorkuvopnum, en aðeins 3% Íslendinga eru því andsnúin. Þar að auki telja 75% Íslendinga að Ísland ætti að vera meðal fyrstu aðildarríkja Atlantshafsbandalagsins að skrifa undir, jafnvel þó bandalagsþjóðir beiti landið þrýstingi að gera það ekki. Það er kominn tími til að Ísland taki kjarnorkuógnina alvarlega, axli sína ábyrgð og skrifi undir samning SÞ um bann við kjarnorkuvopnum. Þar til að því kemur verður Ísland að fordæma hvers kyns ógnir sem tengjast notkun kjarnorkuvopna, láta af opinberri andstöðu sinni við samning SÞ um bann við kjarnorkuvopnum (líkt og Ástralía hefur gert nýverið), og taka þátt í eftirlitsfundum samningsins sem áheyrnarríki. Rússland hefur sýnt okkur raunverulegt eðli kjarnorkuvopna og kjarnorkuhindrana: harðstjórn, hótanir, kúgun og loks ólöglegt innrásarstríð með tilheyrandi stríðsglæpum og mannréttindabrotum - á meðan siðmenningin sjálf er lögð að veði. Í september 2017, áður en Katrín Jakobsdóttir varð forsætisráðherra, strengdi hún þess heit að vinna að aðild Íslands að samningi SÞ um bann við kjarnorkuvopnum auk fullgildingar hans. Nú er hún forsætisráðherra og það er tími til að velja: Styður hún Rússland og kjarnorkuvopnastefnu þess eða samning SÞ um bann við kjarnorkuvopnum og þar með afstýringu náttúruhamfara á heimsmælikvarða? Beatrice Fihn er framkvæmdarstjóri Alþjóðlegs átaks um afnám kjarnorkuvopna.
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar
Skoðun Gaza sveltur til dauða - Tími bréfaskrifta er löngu liðinn Magnús Magnússon,Hjálmtýr Heiðdal skrifar
Skoðun Fái einstaklingar sem eru hættulegir sjálfum sér ekki viðeigandi búsetuúrræði blasir við mikill harmleikur Elínborg Björnsdóttir skrifar
Skoðun Sveitarfélög gegna lykilhlutverki í vistvænni mannvirkjagerð Guðrún Lilja Kristinsdóttir,Bergþóra Góa Kvaran skrifar