Pilsaþytur Viðreisnar Svanur Guðmundsson skrifar 26. ágúst 2022 07:01 Ótímabundin úthlutun aflahlutdeilda ýtir mest undir langtímahugsun og hvetur útgerðir til að hugsa vel um fiskistofnana. Þetta hefur verið óumdeilt innan hagfræðinnar síðan fræðimennirnir Dominique Gréboval og Gordon Munro kynntu þessa niðurstöðu í skýrslu á vegum Matvæla- og landbúnaðarstofnunar Sameinuðu þjóðanna (FAO) árið 1999. Til þessarar niðurstöðu hefur verið vitnað oft síðan. Það er hins vegar vandinn við umræðu um sjávarútveg á Íslandi að fræðilegi hlutinn víkur fyrir upphlaupum stjórnmálamanna á atkvæðaveiðum. Skýrt dæmi um þetta er grein formanns Viðreisnar í Fréttablaðinu í dag (25 ágúst) sem hún kallar Pilsfaldakapítalisma. Í grein formannsins er gerð enn ein tilraunin til að selja þá hugmynd að það sé hægt að breyta fiskveiðistjórnunarkerfinu á Íslandi án þess að skaða skilvirkni og hagrænar forsendur þess og um leið afla ríkissjóði meiri tekna. Ekkert er meira fjarri lagi. Þróað fiskveiðistjórnunarkerfi Íslenska fiskveiðistjórnunarkerfið er niðurstaða af langri þróun sem löggjafinn hefur unnið að í samráði við sjávarútveginn og aðra hagaðila í nú á fjórða áratug. Í öllum aðalatriðum hefur tekist vel til eins og rakið var rækilega í sérfræðiskýrslu Staða og horfur í íslenskum sjávarútvegi og fiskeldi sem fjórir fræðimenn sendu frá sér á síðasta ári. Mér er til efs að ráðamenn í Viðreisn hafi lesið þessa skýrslu. Að henni stóðu dr. Sveinn Agnarsson, prófessor, sem stýrði vinnunni, Sigurjón Arason, prófessor, dr. Hörður G. Kristinsson og dr. Gunnar Haraldsson. Í skýrslu sinni vekja þeir athygli á þeirri staðreynd veiðigjaldið veikir samkeppnisstöðu íslensku fyrirtækjanna þó það endurspegli sannarlega efnahagslegan styrk greinarinnar enda sjávarútvegi annarra landa ekki gert að standa undir slíku gjaldi. Á árunum 2010-2013 voru arðgreiðslur sem hlutfall af hagnaði lægri hjá sjávarútvegsfyrirtækjum en fyrirtækjum almennt, en munurinn var lítill á árunum 2014-2018. Hlutfall arðgreiðslna í sjávarútvegi hefur ekki breyst síðan að neinu ráði og má sem dæmi taka að eitt stærsta sjávarútvegsfyrirtæki landsins, Samherji, greiðir ekki út arð vegna síðasta árs enda framundan miklar fjárfestingar sem munu skapa verðmæt störf. Veit Viðreisnarfólk þetta ekki þegar það notar hugtakið pilsfaldakapítalismi eða skilur það kannski ekki hugtakið? Í helstu samkeppnislöndum Íslands í sjávarútvegi eru til staðar ríkisstyrkir til handa sjávarútvegsfyrirtækjum. Íslenskur sjávarútvegur sker sig úr hópi helstu samkeppnislanda hvað þetta varðar enda greiða íslensk sjávarútvegsfyrirtæki veiðigjald. Ísland er þannig eina landið innan OECD þar sem sjávarútvegur greiðir meira til hins opinbera en greinin fær greitt úr opinberum sjóðum þó því sé ekki hampað í opinberri umræðu. Sú staðreynd að íslenskur sjávarútvegur geti þrátt fyrir þetta staðist samkeppnina jafn vel og raun ber vitni er til merkis um styrkleika íslenska fiskveiðistjórnunarkerfisins í alþjóðlegu samhengi. Vel rekinn sjávarútvegur Í skýrslu fjórmenninganna er bent á að íslenskur sjávarútvegur selur afurðir á alþjóðamörkuðum og á þar í samkeppni við fyrirtæki frá öðrum ríkjum. Staða hans þar mótast af samspili margra þátta sem sumir hverjir eru á forræði Íslendinga en aðrir ekki. Mikilvægast er að hafa í huga að það er varkár nýtingarstefna, aflamarkskerfi í fiskveiðum, frjáls verðmyndun á innlendum fiskmörkuðum, vel rekin fyrirtæki og öflugt samstarf sjávarútvegs og tækni- og þekkingarfyrirtækja sem hefur eflt samkeppnisstöðu íslensks sjávarútvegs og komið honum í fremstu röð á alþjóðavettvangi. Ef stjórnmálamenn vilja hætta þessu með óljós markmið að leiðarljósi þá er kannski tímabært að þeir útskýri hvað þeir ætla nákvæmlega að gera? Hlustum á fræðimennina Með skrifum eins og þeim sem birtast frá formanni Viðreisnar er verið að reyna að höfða til tilfinninga en ekki rökhugsunar og skynsemi. Það er svolítið útgangspunkturinn í öllu því sem formaðurinn segir og skrifar. Ef menn vilja ræða málefni sjávarútvegsins út frá vísindum og rökum mætti að ósekju kalla til fræðimenn eins og dr. Þráinn Eggertsson, dr. Rögnvald Hannesson, dr. Birgir Þór Runólfsson, dr. Ágúst Einarsson, dr. Ástu Dís Óladóttur, dr. Daði Má Kristófersson, dr. Arnar Bjarnason, dr. Ragnar Árnason, dr. Þór Sigfússon, dr. Hannes Hólmsteinn Gissurarson, dr. Ásgeir Jónsson seðlabankastjóra, Hreiðar Valtýsson aðstoðarprófessor, Hörð Sævaldsson lektor , dr. Stefán B. Gunnlaugsson, dósent við Háskólann á Akureyri, Helga Áss Grétarsson lögfræðing auk þeirra Sveins, Sigurjóns, Harðar og Gunnars sem áður var getið. Í þessum hópi er að finna fræðimenn, prófessora við íslenska og erlenda háskóla, seðlabankastjóra og fólk sem hefur gegnt ábyrgðarstörfum í íslensku þjóðlífi. Því til viðbótar hefur allt þetta fólk unnið ritrýnd verk um fyrirkomulag fiskveiða og sjávarútvegs og eru auðfúsugestir þegar efnt er til umræðu um sjávarútveg erlendis. Þar sem vel að merkja, Íslendingar eru taldir hafa mikið fram að færa. Ég held að flest þetta fólk telji að íslenska fiskveiðistjórnunarkerfið sé hið ágætasta fyrirkomulag, þar skiptir framsalið miklu en með því var útgerðarfélögunum sjálfum ætlað það hlutverk að sjá um hagræðingu í greininni, öfugt við það sem gerðist til dæmis í landbúnaði sem er nú að stórum hluta á ríkisframfæri. Íslenskur sjávarútvegur hefur hvað eftir annað sýnt styrk sinn þegar efnahagsþrengingar hafa riðið yfir íslenskt efnahagslíf. Það kom berlega í ljós í bankakreppunni eftir 2008 og síðan að nýju eftir efnahagsþrengingarnar sem leiddu af heimsfaraldri Covid-19. Sjávarútvegur og þær forsendur sem hann byggir á hefur með þessu sýnt að hann hefur þróað með sér einstaka getu til að jafna sveiflur í hagkerfinu og aukið með því viðnámsþrótt þess öllum landsmönnum til hagsbóta. Höfundur er sjávarútvegsfræðingur og framkvæmdastjóri Bláa hagkerfisins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Svanur Guðmundsson Sjávarútvegur Viðreisn Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Enga saltdreifara á Bessastaði takk Skírnir Garðarsson Skoðun Má spyrja homma að öllu? Sólborg Guðbrandsdóttir Skoðun Spurðu fólkið Halla Tómasdóttir Skoðun Góð manneskja í djobbið Halldór Guðmundsson Skoðun Þessu skal troðið ofan í kokið á okkur sama hvað Guðrún Sigurjónsdóttir Skoðun Aumingja Evrópa: Líkleg átakasvæði að Úkraínustríðinu loknu? Hilmar Þór Hilmarsson Skoðun Óbærileg léttúð VG Jakob Frímann Magnússon Skoðun Hvað er ofurhagnaður? Gústaf Steingrímsson Skoðun Afmennska að bjarga ekki dýrum í neyð! Anna Berg Samúelsdóttir Skoðun Bakslag í streymi Silja Snædal Drífudóttir Skoðun Skoðun Skoðun Guðrún - Réttlátur og víðsýnn biskup sem fylgir samtímanum Rannveig Iðunn Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Má spyrja homma að öllu? Sólborg Guðbrandsdóttir skrifar Skoðun Enn og aftur sumarlokun hjá SÁÁ Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Fjárveitingar til vegamála standast engan samanburð Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Aumingja Evrópa: Líkleg átakasvæði að Úkraínustríðinu loknu? Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Biskupsval Sigfinnur Þorleifsson,Vigfús Bjarni Albertsson skrifar Skoðun Afmennska að bjarga ekki dýrum í neyð! Anna Berg Samúelsdóttir skrifar Skoðun Þessu skal troðið ofan í kokið á okkur sama hvað Guðrún Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Hvað er ofurhagnaður? Gústaf Steingrímsson skrifar Skoðun Góð manneskja í djobbið Halldór Guðmundsson skrifar Skoðun Afkomuviðvörun Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Hver er þinn innri áttaviti? Signý Gyða Pétursdóttir skrifar Skoðun Eins og sandur úr greip Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Enga saltdreifara á Bessastaði takk Skírnir Garðarsson skrifar Skoðun Hvernig forseta vilt þú? Valdís Arnarsdóttir skrifar Skoðun Spurðu fólkið Halla Tómasdóttir skrifar Skoðun Vopn, sprengjur og annað eins Árný Björg Blandon skrifar Skoðun Hvar er eldhúsglugginn? Elsa Ævarsdóttir skrifar Skoðun Bakslag í streymi Silja Snædal Drífudóttir skrifar Skoðun Tímaskekkja á 21. öldinni Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Hver er pælingin? Ásgeir Brynjar Torfason skrifar Skoðun Í átt að velsæld á nokkrum mínútum Olga Björt Þórðardóttir skrifar Skoðun Er fyrirmyndarríkið Ísland í ruslflokki í sorpmálum? Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Takk fyrir vettlingana! Hópur foreldra leikskólabarna í Reykjavík skrifar Skoðun Hvað varð um samveruna? Hildur Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Listir og velferð Kristín Valsdóttir skrifar Skoðun Er forsetaframbjóðendum umhugað um dýravernd? Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Þegar þú vilt miklu meira bákn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Óbærileg léttúð VG Jakob Frímann Magnússon skrifar Skoðun Að hafa áhrif á nærumhverfi sitt Guðbrandur Einarsson skrifar Sjá meira
Ótímabundin úthlutun aflahlutdeilda ýtir mest undir langtímahugsun og hvetur útgerðir til að hugsa vel um fiskistofnana. Þetta hefur verið óumdeilt innan hagfræðinnar síðan fræðimennirnir Dominique Gréboval og Gordon Munro kynntu þessa niðurstöðu í skýrslu á vegum Matvæla- og landbúnaðarstofnunar Sameinuðu þjóðanna (FAO) árið 1999. Til þessarar niðurstöðu hefur verið vitnað oft síðan. Það er hins vegar vandinn við umræðu um sjávarútveg á Íslandi að fræðilegi hlutinn víkur fyrir upphlaupum stjórnmálamanna á atkvæðaveiðum. Skýrt dæmi um þetta er grein formanns Viðreisnar í Fréttablaðinu í dag (25 ágúst) sem hún kallar Pilsfaldakapítalisma. Í grein formannsins er gerð enn ein tilraunin til að selja þá hugmynd að það sé hægt að breyta fiskveiðistjórnunarkerfinu á Íslandi án þess að skaða skilvirkni og hagrænar forsendur þess og um leið afla ríkissjóði meiri tekna. Ekkert er meira fjarri lagi. Þróað fiskveiðistjórnunarkerfi Íslenska fiskveiðistjórnunarkerfið er niðurstaða af langri þróun sem löggjafinn hefur unnið að í samráði við sjávarútveginn og aðra hagaðila í nú á fjórða áratug. Í öllum aðalatriðum hefur tekist vel til eins og rakið var rækilega í sérfræðiskýrslu Staða og horfur í íslenskum sjávarútvegi og fiskeldi sem fjórir fræðimenn sendu frá sér á síðasta ári. Mér er til efs að ráðamenn í Viðreisn hafi lesið þessa skýrslu. Að henni stóðu dr. Sveinn Agnarsson, prófessor, sem stýrði vinnunni, Sigurjón Arason, prófessor, dr. Hörður G. Kristinsson og dr. Gunnar Haraldsson. Í skýrslu sinni vekja þeir athygli á þeirri staðreynd veiðigjaldið veikir samkeppnisstöðu íslensku fyrirtækjanna þó það endurspegli sannarlega efnahagslegan styrk greinarinnar enda sjávarútvegi annarra landa ekki gert að standa undir slíku gjaldi. Á árunum 2010-2013 voru arðgreiðslur sem hlutfall af hagnaði lægri hjá sjávarútvegsfyrirtækjum en fyrirtækjum almennt, en munurinn var lítill á árunum 2014-2018. Hlutfall arðgreiðslna í sjávarútvegi hefur ekki breyst síðan að neinu ráði og má sem dæmi taka að eitt stærsta sjávarútvegsfyrirtæki landsins, Samherji, greiðir ekki út arð vegna síðasta árs enda framundan miklar fjárfestingar sem munu skapa verðmæt störf. Veit Viðreisnarfólk þetta ekki þegar það notar hugtakið pilsfaldakapítalismi eða skilur það kannski ekki hugtakið? Í helstu samkeppnislöndum Íslands í sjávarútvegi eru til staðar ríkisstyrkir til handa sjávarútvegsfyrirtækjum. Íslenskur sjávarútvegur sker sig úr hópi helstu samkeppnislanda hvað þetta varðar enda greiða íslensk sjávarútvegsfyrirtæki veiðigjald. Ísland er þannig eina landið innan OECD þar sem sjávarútvegur greiðir meira til hins opinbera en greinin fær greitt úr opinberum sjóðum þó því sé ekki hampað í opinberri umræðu. Sú staðreynd að íslenskur sjávarútvegur geti þrátt fyrir þetta staðist samkeppnina jafn vel og raun ber vitni er til merkis um styrkleika íslenska fiskveiðistjórnunarkerfisins í alþjóðlegu samhengi. Vel rekinn sjávarútvegur Í skýrslu fjórmenninganna er bent á að íslenskur sjávarútvegur selur afurðir á alþjóðamörkuðum og á þar í samkeppni við fyrirtæki frá öðrum ríkjum. Staða hans þar mótast af samspili margra þátta sem sumir hverjir eru á forræði Íslendinga en aðrir ekki. Mikilvægast er að hafa í huga að það er varkár nýtingarstefna, aflamarkskerfi í fiskveiðum, frjáls verðmyndun á innlendum fiskmörkuðum, vel rekin fyrirtæki og öflugt samstarf sjávarútvegs og tækni- og þekkingarfyrirtækja sem hefur eflt samkeppnisstöðu íslensks sjávarútvegs og komið honum í fremstu röð á alþjóðavettvangi. Ef stjórnmálamenn vilja hætta þessu með óljós markmið að leiðarljósi þá er kannski tímabært að þeir útskýri hvað þeir ætla nákvæmlega að gera? Hlustum á fræðimennina Með skrifum eins og þeim sem birtast frá formanni Viðreisnar er verið að reyna að höfða til tilfinninga en ekki rökhugsunar og skynsemi. Það er svolítið útgangspunkturinn í öllu því sem formaðurinn segir og skrifar. Ef menn vilja ræða málefni sjávarútvegsins út frá vísindum og rökum mætti að ósekju kalla til fræðimenn eins og dr. Þráinn Eggertsson, dr. Rögnvald Hannesson, dr. Birgir Þór Runólfsson, dr. Ágúst Einarsson, dr. Ástu Dís Óladóttur, dr. Daði Má Kristófersson, dr. Arnar Bjarnason, dr. Ragnar Árnason, dr. Þór Sigfússon, dr. Hannes Hólmsteinn Gissurarson, dr. Ásgeir Jónsson seðlabankastjóra, Hreiðar Valtýsson aðstoðarprófessor, Hörð Sævaldsson lektor , dr. Stefán B. Gunnlaugsson, dósent við Háskólann á Akureyri, Helga Áss Grétarsson lögfræðing auk þeirra Sveins, Sigurjóns, Harðar og Gunnars sem áður var getið. Í þessum hópi er að finna fræðimenn, prófessora við íslenska og erlenda háskóla, seðlabankastjóra og fólk sem hefur gegnt ábyrgðarstörfum í íslensku þjóðlífi. Því til viðbótar hefur allt þetta fólk unnið ritrýnd verk um fyrirkomulag fiskveiða og sjávarútvegs og eru auðfúsugestir þegar efnt er til umræðu um sjávarútveg erlendis. Þar sem vel að merkja, Íslendingar eru taldir hafa mikið fram að færa. Ég held að flest þetta fólk telji að íslenska fiskveiðistjórnunarkerfið sé hið ágætasta fyrirkomulag, þar skiptir framsalið miklu en með því var útgerðarfélögunum sjálfum ætlað það hlutverk að sjá um hagræðingu í greininni, öfugt við það sem gerðist til dæmis í landbúnaði sem er nú að stórum hluta á ríkisframfæri. Íslenskur sjávarútvegur hefur hvað eftir annað sýnt styrk sinn þegar efnahagsþrengingar hafa riðið yfir íslenskt efnahagslíf. Það kom berlega í ljós í bankakreppunni eftir 2008 og síðan að nýju eftir efnahagsþrengingarnar sem leiddu af heimsfaraldri Covid-19. Sjávarútvegur og þær forsendur sem hann byggir á hefur með þessu sýnt að hann hefur þróað með sér einstaka getu til að jafna sveiflur í hagkerfinu og aukið með því viðnámsþrótt þess öllum landsmönnum til hagsbóta. Höfundur er sjávarútvegsfræðingur og framkvæmdastjóri Bláa hagkerfisins.
Skoðun Guðrún - Réttlátur og víðsýnn biskup sem fylgir samtímanum Rannveig Iðunn Ásgeirsdóttir skrifar