Orsakir í stað afleiðinga – hættum að vera hrædd Grímur Atlason skrifar 6. júlí 2022 13:31 „Karlmenn drepa, konur ekki.“ „Við þurfum að þrengja vopnalöggjöf.“ „Endurskoða öryggisáætlun á Reykjalundi í kjölfar ofbeldis í samfélaginu.“ Þetta voru viðbrögð margra í kjölfar skotárása í Bandaríkjunum, Noregi og Danmörku auk atburða á Íslandi tengt skotvopnum og ofbeldi. Stjórnmálamenn hafa brugðist við með ofangreindum hætti og leitað þannig í einfaldar óttaskýringar. Forsætisráðherra kom m.a. fram í vikunni og talaði fyrir þrengingu vopnalöggjafar. Það er í sjálfu sér hið besta mál að fækka skotvopnum á Íslandi en tilefnið er öfugsnúið og forgangsröðunin á afleiðingaendanum í stað þess að leita orsaka. Það er rétt að langflestir ofbeldisglæpir eru framdir af karlmönnum. Í stað þess að láta þá staðreynd takmarka okkur þurfum við að líta til orsakanna. Hvað fær þessa menn til þess að fremja voðaverk? Rannsóknir sýna að langflestir þessara karla eiga langa sögu um erfitt líf. Frumbernska hlaðin áföllum, skólaganga hlaðin vonbrigðum, einelti nær undantekningalaust og áframhaldandi einangrun og jaðarsetning út allt lífið. Fækkun vopna breytir engu um það. Við getum ekki breytt bandarísku, norsku eða dönsku samfélagi en við getum haft áhrif á það íslenska. Geðheilbrigðismál eru gjarnan nefnd til sögunnar þegar voðaverk eru framin og rætt um að við þurfum að gera betur. Það er rétt, byrjum á réttum enda og leggjum áherslu á orsakirnar í stað þess að „festast“ í afleiðingunum. Afleiðingar mistaka okkar Hvers vegna skilja 50% foreldra innan tveggja ára frá fæðingu fyrsta barns? Hvers vegna eru 20% drengja og yfir 10% stúlkna á aldrinum 10 til 18 ára með greiningar á Íslandi? Hvers vegna mátu 81% barna í grunnskólum andlega heilsu sína góða eða mjög góða árið 2014 en einungis 57% árið 2021? Hvers vegna ávísum við geðlyfjum til barna meira en allar aðrar þjóðir? Hvers vegna er brottfall úr framhaldsskólum 100% hærra að meðaltali á Íslandi en í ESB og á Norðurlöndunum? Hvers vegna eru konur 70% þeirra sem útskrifast úr háskólum en karlmenn 30%? Hvers vegna var dánarorsök vegna vísvitandi sjálfsskaða í aldurshópnum 0 til 18 ára, sem hlutdeild af öllum andlátum, 0,9% á árunum 2000 til 2005 en 9,2% á árunum 2016 til 2020? Hvers vegna var dánarorsök vegna vísvitandi sjálfsskaða í aldurshópnum 18 til 29 ára, sem hlutdeild af öllum andlátum, 35,7% á árunum 2016 til 2020? Hvers vegna rak Ísland lestina þegar kom að bestu stöðum í heimi til að búa á þegar kemur að geðheilsu með einkunnina 1,6 af 10 mögulegum? Hvers vegna er umfang geðheilbrigðismála um 25% af heilbrigðiskerfinu en fjármagni sem veitt er í það aðeins 4,6%? Hvers vegna hefur öryrkjum, vegna geðræns vanda, fjölgað um 250% á sl. 30 árum á meðan íbúafjölgun er 40%? Hvers vegna þykir eðlilegt að greiða 2,1 milljarð í söluþóknun vegna sölu á ríkisbanka en setja 45 m.kr. í sjálfsvígsforvarnir ungra Íslendinga á fjögurra ára tímabili? Það voru vonbrigði að heyra forsætisráðherra Íslands tala um vopnalöggjöf, sem viðbragð við ofbeldi, í stað þess að horfa til ofangreindra spurninga. Stjórnmálafólk ætti að hafa framtíðarsýn og móta stefnu til lengri og skemmri tíma og koma með framsýnar hugmyndir sem breyta einhverju í stað þess að ala á áhyggjum og ótta og með því endurtaka sömu mistökin aftur og aftur. Fyrirbyggjandi aðgerðir Styðjum verðandi foreldra. Gefum börnum meiri tíma og nánd með foreldrum sínum fyrstu tvö ár ævinnar. Skipuleggjum kynslóðahverfi. Drögum úr einsleitni í búsetu. Stóraukum geðrækt á leikskóla, grunnskóla og framhaldsskólastigi. Breytum skólakerfinu þannig að það taki mið af þörfum allra barna. Kennum kennurum geðrækt og geðfræðslu. Gerum kennslu eftirsóknarverða starfsgrein og aukum fjölbreytni innan kennarastéttarinnar. Niðurgreiðum gagnreyndar samtalsmeðferðir. Rjúfum fátækragildru öryrkja. Viðurkennum mikilvægi tilgangs, hlutverks og virkni hvers og eins og gerum allt sem við getum til að hvetja til þátttöku í samfélagi okkar í stað þess að hindra eins og nú er gert. Endurskoðum geðheilbrigðiskerfið með því að; efla samfélagsgeðþjónustuna, byggja nútímalegar geðdeildir, innleiða nýja hugmyndafræði og breyta lyfja- og greininganálgun. Tökum upp aukna notendamiðaða nálgun og fjölgum starfsfólki með notendareynslu og fjármögnum geðheilbrigðiskerfið í takt við umfang þess. Tökum upp mælaborð geðheilsu rétt eins og við eigum fjölmörg mælaborð fyrir efnahagsskútuna. Já, horfum til orsaka og setjum geðheilsu þannig í forgang! Viðmið til að draga úr fordómafullri umræðu í fjölmiðlum: https://www.stjornarradid.is/library/02-Rit--skyrslur-og-skrar/vidmid-fyrir-fjolmidla-skyrsla.pdf Höfundur er framkvæmdastjóri Geðhjálpar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Grímur Atlason Geðheilbrigði Skotvopn Skotárásir í Bandaríkjunum Skotárás í Field's í Kaupmannahöfn Skotárás við London Pub í Osló Mest lesið Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir Skoðun Sterk staða Hafnarfjarðar Orri Björnsson Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun Þvílíkt „plan“ fyrir íslensk heimili Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Vaxtamunarviðskipti láta aftur á sér kræla Jökull Sólberg Auðunsson Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Vaxtamunarviðskipti láta aftur á sér kræla Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Græðgin í forgrunni Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Greiningar eða lausnir – hvort vegur þyngra? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sterk staða Hafnarfjarðar Orri Björnsson skrifar Skoðun Bless bless jafnlaunavottun Sigríður Margrét Oddsdóttir skrifar Skoðun Miðstýrt skólakerfi eða fjölbreytni með samræmdu gæðamati? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Heiðursgestur Viðreisnar vill heimsveldi Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Veðmál barna – hættulegur leikur sem hægt er að stöðva Jóhann Steinar Ingimundarson skrifar Skoðun Allt leikur í umburðarlyndi – eða hvað? Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson skrifar Skoðun Lyfjafræðingar - traustur stuðningur í flóknum heimi Sigurbjörg Sæunn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þvílíkt „plan“ fyrir íslensk heimili Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Ísland og móðurplanta með erindi Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háttvirta nýja þingkonan, María Rut Kristinsdóttir Ólafur Grétar Gunnarsson skrifar Skoðun Alþjóðadagur krabbameinsrannsókna – eitthvað sem mig varðar? Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Villa um fyrir bæjarbúum Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Olíufyrirtækin vissu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Pistil eftir frétt um Davíð Tómas körfuknattleiksdómara Sigurður Ólafur Kjartansson skrifar Skoðun Bullandi hallarekstur í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Sjá meira
„Karlmenn drepa, konur ekki.“ „Við þurfum að þrengja vopnalöggjöf.“ „Endurskoða öryggisáætlun á Reykjalundi í kjölfar ofbeldis í samfélaginu.“ Þetta voru viðbrögð margra í kjölfar skotárása í Bandaríkjunum, Noregi og Danmörku auk atburða á Íslandi tengt skotvopnum og ofbeldi. Stjórnmálamenn hafa brugðist við með ofangreindum hætti og leitað þannig í einfaldar óttaskýringar. Forsætisráðherra kom m.a. fram í vikunni og talaði fyrir þrengingu vopnalöggjafar. Það er í sjálfu sér hið besta mál að fækka skotvopnum á Íslandi en tilefnið er öfugsnúið og forgangsröðunin á afleiðingaendanum í stað þess að leita orsaka. Það er rétt að langflestir ofbeldisglæpir eru framdir af karlmönnum. Í stað þess að láta þá staðreynd takmarka okkur þurfum við að líta til orsakanna. Hvað fær þessa menn til þess að fremja voðaverk? Rannsóknir sýna að langflestir þessara karla eiga langa sögu um erfitt líf. Frumbernska hlaðin áföllum, skólaganga hlaðin vonbrigðum, einelti nær undantekningalaust og áframhaldandi einangrun og jaðarsetning út allt lífið. Fækkun vopna breytir engu um það. Við getum ekki breytt bandarísku, norsku eða dönsku samfélagi en við getum haft áhrif á það íslenska. Geðheilbrigðismál eru gjarnan nefnd til sögunnar þegar voðaverk eru framin og rætt um að við þurfum að gera betur. Það er rétt, byrjum á réttum enda og leggjum áherslu á orsakirnar í stað þess að „festast“ í afleiðingunum. Afleiðingar mistaka okkar Hvers vegna skilja 50% foreldra innan tveggja ára frá fæðingu fyrsta barns? Hvers vegna eru 20% drengja og yfir 10% stúlkna á aldrinum 10 til 18 ára með greiningar á Íslandi? Hvers vegna mátu 81% barna í grunnskólum andlega heilsu sína góða eða mjög góða árið 2014 en einungis 57% árið 2021? Hvers vegna ávísum við geðlyfjum til barna meira en allar aðrar þjóðir? Hvers vegna er brottfall úr framhaldsskólum 100% hærra að meðaltali á Íslandi en í ESB og á Norðurlöndunum? Hvers vegna eru konur 70% þeirra sem útskrifast úr háskólum en karlmenn 30%? Hvers vegna var dánarorsök vegna vísvitandi sjálfsskaða í aldurshópnum 0 til 18 ára, sem hlutdeild af öllum andlátum, 0,9% á árunum 2000 til 2005 en 9,2% á árunum 2016 til 2020? Hvers vegna var dánarorsök vegna vísvitandi sjálfsskaða í aldurshópnum 18 til 29 ára, sem hlutdeild af öllum andlátum, 35,7% á árunum 2016 til 2020? Hvers vegna rak Ísland lestina þegar kom að bestu stöðum í heimi til að búa á þegar kemur að geðheilsu með einkunnina 1,6 af 10 mögulegum? Hvers vegna er umfang geðheilbrigðismála um 25% af heilbrigðiskerfinu en fjármagni sem veitt er í það aðeins 4,6%? Hvers vegna hefur öryrkjum, vegna geðræns vanda, fjölgað um 250% á sl. 30 árum á meðan íbúafjölgun er 40%? Hvers vegna þykir eðlilegt að greiða 2,1 milljarð í söluþóknun vegna sölu á ríkisbanka en setja 45 m.kr. í sjálfsvígsforvarnir ungra Íslendinga á fjögurra ára tímabili? Það voru vonbrigði að heyra forsætisráðherra Íslands tala um vopnalöggjöf, sem viðbragð við ofbeldi, í stað þess að horfa til ofangreindra spurninga. Stjórnmálafólk ætti að hafa framtíðarsýn og móta stefnu til lengri og skemmri tíma og koma með framsýnar hugmyndir sem breyta einhverju í stað þess að ala á áhyggjum og ótta og með því endurtaka sömu mistökin aftur og aftur. Fyrirbyggjandi aðgerðir Styðjum verðandi foreldra. Gefum börnum meiri tíma og nánd með foreldrum sínum fyrstu tvö ár ævinnar. Skipuleggjum kynslóðahverfi. Drögum úr einsleitni í búsetu. Stóraukum geðrækt á leikskóla, grunnskóla og framhaldsskólastigi. Breytum skólakerfinu þannig að það taki mið af þörfum allra barna. Kennum kennurum geðrækt og geðfræðslu. Gerum kennslu eftirsóknarverða starfsgrein og aukum fjölbreytni innan kennarastéttarinnar. Niðurgreiðum gagnreyndar samtalsmeðferðir. Rjúfum fátækragildru öryrkja. Viðurkennum mikilvægi tilgangs, hlutverks og virkni hvers og eins og gerum allt sem við getum til að hvetja til þátttöku í samfélagi okkar í stað þess að hindra eins og nú er gert. Endurskoðum geðheilbrigðiskerfið með því að; efla samfélagsgeðþjónustuna, byggja nútímalegar geðdeildir, innleiða nýja hugmyndafræði og breyta lyfja- og greininganálgun. Tökum upp aukna notendamiðaða nálgun og fjölgum starfsfólki með notendareynslu og fjármögnum geðheilbrigðiskerfið í takt við umfang þess. Tökum upp mælaborð geðheilsu rétt eins og við eigum fjölmörg mælaborð fyrir efnahagsskútuna. Já, horfum til orsaka og setjum geðheilsu þannig í forgang! Viðmið til að draga úr fordómafullri umræðu í fjölmiðlum: https://www.stjornarradid.is/library/02-Rit--skyrslur-og-skrar/vidmid-fyrir-fjolmidla-skyrsla.pdf Höfundur er framkvæmdastjóri Geðhjálpar.
Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun
Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun
NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir Skoðun
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar
Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar
Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar
Skoðun Pistil eftir frétt um Davíð Tómas körfuknattleiksdómara Sigurður Ólafur Kjartansson skrifar
Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun
Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun
NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir Skoðun