Moldviðri þyrlað upp Haraldur Benediktsson skrifar 11. apríl 2022 13:30 Það er mikilvægt að tapa ekki áttum þegar stormurinn blæs og þyrlar upp moldviðri. Íslandsbanki komst í eigu ríkissjóðs við uppgjör þrotabúa. Ríkissjóður tók yfir bankann og hann hefur orðið að verðmætri eign, um 270 milljarða króna virði þegar lögð eru saman verðmæti eignarhluta og arður til eigandans, Ríkissjóðs. Það var aldrei ætlunin að ríkið myndi eiga tvo af þremur stærstu viðskiptabönkum landsins. Það er einfaldlega ekki ásættanleg áhætta fyrir ríkið að taka og ekki heilbrigt umhverfi á fjármálamarkaði. Alþingi setur lög um bankastarfsemi. Framkvæmdavaldið hefur eftirlitsstofnanir og stýrir regluverki. Er það góður kostur að setja bæði reglurnar og eiga banka? Ekki er bæði sleppt og haldið Á skömmum tíma fór ríkissjóður hallalausum rekstri og lágri skuldsetningu, í sögulegu ljósi, í að vera rekin með miklum halla. Hallarekstur sem var til að grípa inn í skyndilegan efnahagssamdrátt. Í upphafi COVID kreppunnar átti ríkissjóður lausafé og gat tekið lán á hagstæðum kjörum. Ekki síst vegna sterkrar stöðu hans sem í samanburði við önnur ríki er mjög góð. Ríkissjóður hefur fjármagnað hallarekstur með sölu eigna – fyrst og fremst með sölu Íslandsbanka. Eftir tvo söluáfanga á ríkissjóður 42% af hlutabréfum Íslandsbanka. Hefur nú verið selt fyrir 108 milljarða. Ef ríkissjóður hefðir þurft að taka þessa fjármuni að láni hefðu meðal annars eftirfarandi áhrif: Hærri árlegar vaxtagreiðslur ríkissjóðs, hærri vextir á lánasafnið allt, til langs tíma, aukin fyrirferð ríkissjóðs á lánamarkaði sem hefur aftur áhrif á vexti heimila og fyrirtækja. Varlega áætlað eru vaxtagjöld ríkissjóðs um 10 milljarða lægri á ári en ella hefði orðið. Rétt er að taka fram að á þessa hlið málsins lagði Fjárlaganefnd fyrst og fremst áherslu að meta – áhrif sölu á afkomu ríkissjóðs – það er hennar hlutverk. Spöruð vaxtaútgjöld má vel setja í samhengi árlegan vænta arðtöku af bankanum. Í umræðu um arð af bankarekstri má bæði heyra fordæmingu á háum arði og að ríkið eigi að eiga banka til að taka háar arðgreiðslur. Það er ekki vafi í mínum huga að spöruð vaxtaútgjöld eru fastari í hendi en væntur arður. Gagnsæi og upplýsingar Fjármálaráðherra og Fjárlaganefnd hafa alla tíð lagt áherslu á að upplýsa og miðla framkvæmd og niðurstöðum söluferlisins. Meðal annars að upplýsingar um framkvæmd sölunnar og alla kaupendur væru opinber. Það kom skilmerkilega fram í kynningu Bankasýslunnar fyrir sölu að leitað væri til erlendra ráðgjafa um markaðsaðstæður og verðlagningu. Verkefnið var að koma út á markaðinn hlutabréfum í Íslandsbanka, sem samsvarar upphæð 300 daga viðskipta, á innan við sólarhring. Það án þess að slíkt framboð hlutabréfa ylli verðfalli og röskun á almennum hlutabréfamarkaði. Það er vel gert. Sannarlega lýsti Bankasýslan að leitað yrði til stærri fjárfesta og minni. Minni fjárfestar eru mikilvægir vegna virkni markaðar og verðlagningu á markaði í framhaldi af sölu. Aldrei var ætlunin að búa til stórar eignablokkir sem eigendur. En það er rétt að aldrei voru lágmarks upphæðir ræddar. Enda það hlutverk Bankasýslunnar að meta, til að hámarka verð bréfanna. Ráðgjafi Bankasýslunnar átti að leggja mat á afslátt eða frávik frá markaðsverði, niðurstaðan var 4,1%. Til samanburðar var slíkt frávik í útboðsfyrirkomulag við sölu hlutar í Arion banka 10%. Sem reyndar var mun minni sala. En gleymum ekki að gengið 122 á hlut náði hámarki á þessum tíma – hafði lengst af árinu verið nær genginu 117, sama gengi og salan var framkvæmd á. Fyrir söluna tók ríkið og aðrir eigendur arðgreiðslu úr bankanum sem eðlilega hafði áhrif á gengi bréfa bankans. Skýr hlutverkaskipting Bankasýslan ber ábyrgð á umgjörð sölunnar og samskiptum og skilyrðum við söluráðgjafana fimm sem framkvæmdu. Með Bankasýslunni störfuðu svonefndi söluráðgjafar. Þeir höfðu verið valdir við fyrra útboð og eftir útboð á þjónustu þeirra -sem Ríkiskaup framkvæmdu. Bankasýslan, með stjórn og framkvæmdastjóra svarar til um þessa framkvæmd. Ekki fjárlaganefnd og ekki fjármálaráðherra. Samskipti fjármála- og efnahagsráðuneytisins og Bankasýslu ríkisins voru birt á vef ráðuneytisins. Þar kemur fram að upplýsingar um einstök tilboð eða tilboðsgjafa voru ekki bornar undir ráðuneytið meðan útboðið stóð yfir 22. mars sl. Ráðherra fékk hins vegar rökstutt mat frá Bankasýslunni að kvöldi þess dags, með upplýsingum um lokaverð, útboðsstærð og úthlutun. Ráðherra féllst á tillöguna með svarbréfi síðar sama kvöld. Þetta ferli er í samræmi við 4. grein laga um sölumeðferð eignarhluta ríkisins í fjármálafyrirtækjum. Átti fjármálaráðherra að handvelja kaupendur? Fjármálaráðherra, fékk ekki nafnalista, eðlilega ekki. Eftir að listi yfir kaupendur var birtur skall á umræða að hafna hefði átt tilboðum frá „óæskilegum kaupendum“. Það er sjónarmið út af fyrir sig en stangast á við hugmyndina á bakvið stofnun Bankasýslunnar og löggjöfina, að tryggja armslengd frá framkvæmdarvaldinu og tryggja að jafnræðis sé gætt við sölu á hlutum í bönkunum. Ef slíkt hefði átt að vera, hefði átt að halda því til haga í löggjöfinni frá 2012. Það var ekki og getur varla talist málefnalegt í samhengi við tilgang laganna. Fjármálaráðherra er heldur ekkert eyland í undirbúningi að sölu, því hann hefur eðlilega í þriggja flokka ríkisstjórn samráð við samstarfsflokka sína. Á vettvangi ríkisfjármálanefndar ráðherra er þetta rætt. Önnur sjónarmið, sem fréttir í dag herma, að varaformaður Framsóknarflokksins hafi haldið á lofti öðrum sjónarmiðum, bárust aldrei til minna eyrna og eru alveg nýtt amk fyrir mér. Um það geta aðrir svarað betur en ég. Þegar rykið sest Meginmálið er þetta. Engum upplýsingum frá hendi Alþingis eða ráðherra hefur verið leynt. Ríkissjóður hefur minnkað lánsfjárþörf sína um 100 milljarða. Fyrir ríkissjóð þýðir það lægri vaxtagreiðslur og þeir fjármunir fara í fjárfestingar og rekstur ríkissjóðs. Íslandsbanki er í eigu 15 þúsund hluthafa. Þar er engin afgerandi stór eigandi, jú nema ríkissjóður sem á 42%. Hann er því stór og enn ráðandi eigandi ásamt öflugum meðeigendum, mest lífeyrissjóðum, og annara fjárfesta sem horfa til lengri tíma. Um 5% af bankanum er í erlendri eigu – sem einhvern tímann hefði þótt gott. Mestu skiptir fyrir þá sem eiga bankann að hann sé vel rekinn og virkni í hluthafahópnum sem endurspegla trú á framtíð bankans. Þegar storminn lægir og rykið sest, þá skulum ekki hika við að leita allra svara og spyrja gagnrýninna spurninga. Það engum greiði gerður að ala á tortryggni. Ef það eru misfellur, taka menn ábyrgð á því. Með því er ekki verið að gera lítið úr þeim sem gagnrýna. Bankasýslan getur og gat gert mikið betur að upplýsa og svara fyrir sitt hlutverk. Hingað til hefur ekki staðið á þeim svörum gagnvart þinginu. Uppnámið er ekki síst vegna tilfinninga fólks og vantrausts ma. um hverjir keyptu litla hluti og fara með óverulegan eignarhluta. Það segir meira um stöðu og viðhorf almennings til þeirra fjárfesta og framgöngu þeirra. Þeir eiga greinilega langt í land að skapa sér trúverðugleika. Höfundur er varaformaður fjárlaganefndar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Haraldur Benediktsson Salan á Íslandsbanka Íslenskir bankar Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur Mest lesið Öryggi og varnir Íslands Kristrún Frostadóttir,Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Inga Sæland Skoðun Auglýsingaskrum Landsvirkjunar Stefán Georgsson Skoðun Staða þorpshálfvita er laus til umsóknar Jón Daníelsson Skoðun Að reikna veiðigjald af raunverulegum aflaverðmætum Kristján Þórður Snæbjarnarson Skoðun Þegar Sjálfstæðisflokkurinn fann málbeinið sitt Ásta Guðrún Helgadóttir Skoðun Takk Trump! Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Krossferðir - Íslamófóbía - Palestína Kristján Þór Sigurðsson Skoðun Fréttir af baggavélum og lömbum Heiða Ingimarsdóttir Skoðun Hvar er fyrirsjánaleikinn, forsætisráðherra? Monika Margrét Stefánsdóttir Skoðun Klerkaveldi, trú og stjórnmál Sigurður Árni Þórðarson Skoðun Skoðun Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Staða þorpshálfvita er laus til umsóknar Jón Daníelsson skrifar Skoðun Að reikna veiðigjald af raunverulegum aflaverðmætum Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Fréttir af baggavélum og lömbum Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Auglýsingaskrum Landsvirkjunar Stefán Georgsson skrifar Skoðun Öryggi og varnir Íslands Kristrún Frostadóttir,Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Inga Sæland skrifar Skoðun Takk Trump! Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Fíllinn á teikniborði Landsvirkjunar Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Tími til að staldra við Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Hvar er fyrirsjánaleikinn, forsætisráðherra? Monika Margrét Stefánsdóttir skrifar Skoðun 25 metrar í Fannborg Hákon Gunnarsson skrifar Skoðun Krossferðir - Íslamófóbía - Palestína Kristján Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Gefum heimild fyrir kyrrð og kærleik Aðalheiður Mjöll Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Frumvarp til ólaga Jón Ásgeir Sigurvinsson skrifar Skoðun Hervirki í höfuðborg - Svefngenglar við stjórnvölinn Örn Sigurðsson skrifar Skoðun „Drifkraftur að óöryggi og óvissu“ Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Klerkaveldi, trú og stjórnmál Sigurður Árni Þórðarson skrifar Skoðun Stöðvum áætlanir um sjókvíaeldi í Eyjafirði! Harpa Barkardóttir skrifar Skoðun Gamla Reykjavíkurhöfn - Vesturbugt – ákall um nýtt skipulag Páll Jakob Líndal skrifar Skoðun Að elska sjálfan sig – lykill að heilbrigðu starfsumhverfi í leik- og grunnskólum Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun Þegar Sjálfstæðisflokkurinn fann málbeinið sitt Ásta Guðrún Helgadóttir skrifar Skoðun Sex hlutir sem þú vissir ekki um húsnæðisfélög Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Þegar hið óhugsanlega gerist Hrefna Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Ábyrgð og ábyrgðarleysi Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Þegar óttinn er ekki sannur Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Fimm staðreyndir fyrir Gunnþór Ingvason Arnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Réttlæti byggir ekki á rangfærslum – svar við málflutningi þingflokksformanns Samfylkingar um veiðigjaldafrumvarpið Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Björgun hvala og orðræðan sem máli skiptir Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar Skoðun Ferðaleiðsögn í skjóli ábyrgðar – tími til kominn að endurhugsa nálgunina Guðmundur Björnsson skrifar Skoðun Á flandri í klandri Jens Garðar Helgason skrifar Sjá meira
Það er mikilvægt að tapa ekki áttum þegar stormurinn blæs og þyrlar upp moldviðri. Íslandsbanki komst í eigu ríkissjóðs við uppgjör þrotabúa. Ríkissjóður tók yfir bankann og hann hefur orðið að verðmætri eign, um 270 milljarða króna virði þegar lögð eru saman verðmæti eignarhluta og arður til eigandans, Ríkissjóðs. Það var aldrei ætlunin að ríkið myndi eiga tvo af þremur stærstu viðskiptabönkum landsins. Það er einfaldlega ekki ásættanleg áhætta fyrir ríkið að taka og ekki heilbrigt umhverfi á fjármálamarkaði. Alþingi setur lög um bankastarfsemi. Framkvæmdavaldið hefur eftirlitsstofnanir og stýrir regluverki. Er það góður kostur að setja bæði reglurnar og eiga banka? Ekki er bæði sleppt og haldið Á skömmum tíma fór ríkissjóður hallalausum rekstri og lágri skuldsetningu, í sögulegu ljósi, í að vera rekin með miklum halla. Hallarekstur sem var til að grípa inn í skyndilegan efnahagssamdrátt. Í upphafi COVID kreppunnar átti ríkissjóður lausafé og gat tekið lán á hagstæðum kjörum. Ekki síst vegna sterkrar stöðu hans sem í samanburði við önnur ríki er mjög góð. Ríkissjóður hefur fjármagnað hallarekstur með sölu eigna – fyrst og fremst með sölu Íslandsbanka. Eftir tvo söluáfanga á ríkissjóður 42% af hlutabréfum Íslandsbanka. Hefur nú verið selt fyrir 108 milljarða. Ef ríkissjóður hefðir þurft að taka þessa fjármuni að láni hefðu meðal annars eftirfarandi áhrif: Hærri árlegar vaxtagreiðslur ríkissjóðs, hærri vextir á lánasafnið allt, til langs tíma, aukin fyrirferð ríkissjóðs á lánamarkaði sem hefur aftur áhrif á vexti heimila og fyrirtækja. Varlega áætlað eru vaxtagjöld ríkissjóðs um 10 milljarða lægri á ári en ella hefði orðið. Rétt er að taka fram að á þessa hlið málsins lagði Fjárlaganefnd fyrst og fremst áherslu að meta – áhrif sölu á afkomu ríkissjóðs – það er hennar hlutverk. Spöruð vaxtaútgjöld má vel setja í samhengi árlegan vænta arðtöku af bankanum. Í umræðu um arð af bankarekstri má bæði heyra fordæmingu á háum arði og að ríkið eigi að eiga banka til að taka háar arðgreiðslur. Það er ekki vafi í mínum huga að spöruð vaxtaútgjöld eru fastari í hendi en væntur arður. Gagnsæi og upplýsingar Fjármálaráðherra og Fjárlaganefnd hafa alla tíð lagt áherslu á að upplýsa og miðla framkvæmd og niðurstöðum söluferlisins. Meðal annars að upplýsingar um framkvæmd sölunnar og alla kaupendur væru opinber. Það kom skilmerkilega fram í kynningu Bankasýslunnar fyrir sölu að leitað væri til erlendra ráðgjafa um markaðsaðstæður og verðlagningu. Verkefnið var að koma út á markaðinn hlutabréfum í Íslandsbanka, sem samsvarar upphæð 300 daga viðskipta, á innan við sólarhring. Það án þess að slíkt framboð hlutabréfa ylli verðfalli og röskun á almennum hlutabréfamarkaði. Það er vel gert. Sannarlega lýsti Bankasýslan að leitað yrði til stærri fjárfesta og minni. Minni fjárfestar eru mikilvægir vegna virkni markaðar og verðlagningu á markaði í framhaldi af sölu. Aldrei var ætlunin að búa til stórar eignablokkir sem eigendur. En það er rétt að aldrei voru lágmarks upphæðir ræddar. Enda það hlutverk Bankasýslunnar að meta, til að hámarka verð bréfanna. Ráðgjafi Bankasýslunnar átti að leggja mat á afslátt eða frávik frá markaðsverði, niðurstaðan var 4,1%. Til samanburðar var slíkt frávik í útboðsfyrirkomulag við sölu hlutar í Arion banka 10%. Sem reyndar var mun minni sala. En gleymum ekki að gengið 122 á hlut náði hámarki á þessum tíma – hafði lengst af árinu verið nær genginu 117, sama gengi og salan var framkvæmd á. Fyrir söluna tók ríkið og aðrir eigendur arðgreiðslu úr bankanum sem eðlilega hafði áhrif á gengi bréfa bankans. Skýr hlutverkaskipting Bankasýslan ber ábyrgð á umgjörð sölunnar og samskiptum og skilyrðum við söluráðgjafana fimm sem framkvæmdu. Með Bankasýslunni störfuðu svonefndi söluráðgjafar. Þeir höfðu verið valdir við fyrra útboð og eftir útboð á þjónustu þeirra -sem Ríkiskaup framkvæmdu. Bankasýslan, með stjórn og framkvæmdastjóra svarar til um þessa framkvæmd. Ekki fjárlaganefnd og ekki fjármálaráðherra. Samskipti fjármála- og efnahagsráðuneytisins og Bankasýslu ríkisins voru birt á vef ráðuneytisins. Þar kemur fram að upplýsingar um einstök tilboð eða tilboðsgjafa voru ekki bornar undir ráðuneytið meðan útboðið stóð yfir 22. mars sl. Ráðherra fékk hins vegar rökstutt mat frá Bankasýslunni að kvöldi þess dags, með upplýsingum um lokaverð, útboðsstærð og úthlutun. Ráðherra féllst á tillöguna með svarbréfi síðar sama kvöld. Þetta ferli er í samræmi við 4. grein laga um sölumeðferð eignarhluta ríkisins í fjármálafyrirtækjum. Átti fjármálaráðherra að handvelja kaupendur? Fjármálaráðherra, fékk ekki nafnalista, eðlilega ekki. Eftir að listi yfir kaupendur var birtur skall á umræða að hafna hefði átt tilboðum frá „óæskilegum kaupendum“. Það er sjónarmið út af fyrir sig en stangast á við hugmyndina á bakvið stofnun Bankasýslunnar og löggjöfina, að tryggja armslengd frá framkvæmdarvaldinu og tryggja að jafnræðis sé gætt við sölu á hlutum í bönkunum. Ef slíkt hefði átt að vera, hefði átt að halda því til haga í löggjöfinni frá 2012. Það var ekki og getur varla talist málefnalegt í samhengi við tilgang laganna. Fjármálaráðherra er heldur ekkert eyland í undirbúningi að sölu, því hann hefur eðlilega í þriggja flokka ríkisstjórn samráð við samstarfsflokka sína. Á vettvangi ríkisfjármálanefndar ráðherra er þetta rætt. Önnur sjónarmið, sem fréttir í dag herma, að varaformaður Framsóknarflokksins hafi haldið á lofti öðrum sjónarmiðum, bárust aldrei til minna eyrna og eru alveg nýtt amk fyrir mér. Um það geta aðrir svarað betur en ég. Þegar rykið sest Meginmálið er þetta. Engum upplýsingum frá hendi Alþingis eða ráðherra hefur verið leynt. Ríkissjóður hefur minnkað lánsfjárþörf sína um 100 milljarða. Fyrir ríkissjóð þýðir það lægri vaxtagreiðslur og þeir fjármunir fara í fjárfestingar og rekstur ríkissjóðs. Íslandsbanki er í eigu 15 þúsund hluthafa. Þar er engin afgerandi stór eigandi, jú nema ríkissjóður sem á 42%. Hann er því stór og enn ráðandi eigandi ásamt öflugum meðeigendum, mest lífeyrissjóðum, og annara fjárfesta sem horfa til lengri tíma. Um 5% af bankanum er í erlendri eigu – sem einhvern tímann hefði þótt gott. Mestu skiptir fyrir þá sem eiga bankann að hann sé vel rekinn og virkni í hluthafahópnum sem endurspegla trú á framtíð bankans. Þegar storminn lægir og rykið sest, þá skulum ekki hika við að leita allra svara og spyrja gagnrýninna spurninga. Það engum greiði gerður að ala á tortryggni. Ef það eru misfellur, taka menn ábyrgð á því. Með því er ekki verið að gera lítið úr þeim sem gagnrýna. Bankasýslan getur og gat gert mikið betur að upplýsa og svara fyrir sitt hlutverk. Hingað til hefur ekki staðið á þeim svörum gagnvart þinginu. Uppnámið er ekki síst vegna tilfinninga fólks og vantrausts ma. um hverjir keyptu litla hluti og fara með óverulegan eignarhluta. Það segir meira um stöðu og viðhorf almennings til þeirra fjárfesta og framgöngu þeirra. Þeir eiga greinilega langt í land að skapa sér trúverðugleika. Höfundur er varaformaður fjárlaganefndar.
Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Öryggi og varnir Íslands Kristrún Frostadóttir,Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Inga Sæland skrifar
Skoðun Að elska sjálfan sig – lykill að heilbrigðu starfsumhverfi í leik- og grunnskólum Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar
Skoðun Réttlæti byggir ekki á rangfærslum – svar við málflutningi þingflokksformanns Samfylkingar um veiðigjaldafrumvarpið Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Björgun hvala og orðræðan sem máli skiptir Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar
Skoðun Ferðaleiðsögn í skjóli ábyrgðar – tími til kominn að endurhugsa nálgunina Guðmundur Björnsson skrifar