Til varnar skóla án aðgreiningar Ragnar Þór Pétursson skrifar 28. febrúar 2022 15:01 Nýlega hefur enn á ný blossað upp umræða um skóla án aðgreiningar. Hún hefur að þessu sinni gengið svo langt að því er haldið fram, við nokkrar undirtektir, að líklega þurfi að „flokka“ nemendur meira en nú er gert í skólum. Þá hefur enn á ný borið mjög á þeim málflutningi að „skóli án aðgreiningar“ sé göfug og góð hugmynd en líklega með öllu óraunhæf. Slík umræða kemur ekki á óvart. Rannsókn Evrópumiðstöðvar á framkvæmd skóla án aðgreiningar leiddi í ljós djúpa hugmyndafræðilega bresti í grunni stefnunnar. Í ljós kom að það hefur líklega aldrei verið nein samstaða um að skóli án aðgreiningar sé forsenda eða markmið skólastarfs á Íslandi – annars staðar en á pappírunum. Reynt að dulbúa stefnuna Til að bregðast við þessu hefur meðal annars verið reynt að dulbúa skóla án aðgreiningar sem eitthvað annað. Tvisvar hefur verið skipt um nafn á stefnunni. Fyrst breyttist hún í „menntun fyrir alla“ og svo „skóla fjölbreytileikans“. Það er enda mjög íslenskt, að breyta ásýnd eða yfirborði einhvers og halda að þar með muni inntakið taka stakkaskiptum. Það gerist að sjálfsögðu ekki. Ég ætla að leyfa mér að fullyrða að sú staðreynd að skólafólk, stjórnvöld og almenningur á Íslandi skuli ekki oftar rísa upp til varnar fyrir skóla án aðgreiningar sé ein stærsta samfélagslega ógnin sem við búum við. Þar til nýlega áttuðum við okkur ekki fyllilega á inntaki þess að reka skólakerfi án aðgreiningar. Við vorum, og erum líklega enn, með einsleitari þjóðum. Við héldum mjög lengi að við værum öll næstum eins og ættum og gætum öll gert það sama með sömu aðferðum. Lengi vel upplifðum við að skóli án aðgreiningar snerist um frávik, um það hvernig (og jafnvel hvort) börn með fatlanir ættu heima í skólakerfinu. Það er enn býsna stór hluti þjóðarinnar sem ólst upp við það að sjá varla fatlað fólk nema stöku sinnum á förnum vegi. Í mörgum samfélögum, hringinn í kringum landið, voru fatlaðir jaðarsettir, gengu undir viðurnefnum og voru litnir hornauga. Ég á minningar úr grunnskóla þar sem hópar stráka gerðu sér það að skemmtun að ginna fatlaða menn til „að segja ljótt“. Það er kannski ekki skrítið að skólakerfi „án aðgreiningar“ sem rís upp úr slíkri „menningu“ sé dálítið brogað. Ranghugmynd þjóðarinnar Hið þrönga sjónarhorn á fatlaða og ófatlaða leiddi til þess að skapa alvarlegar ranghugmyndir hjá þjóðinni um skóla án aðgreiningar. Í stað þess að horfa á alla nemendur sem fullgilda þátttakendur í samfélagi skólans fór vinnan í allt of miklum mæli að snúast um það hversu mikil „frávik“ einstakir nemendur væru; hversu „gallaðir“ eða „takmarkaðir“ af náttúrunnar hendir. Og þá í framhaldinu: Að hversu miklu leyti viðkomandi galli kæmi í veg fyrir að nemandinn næði námsmarkmiðum hinna heilbrigðu – og að hversu miklu leyti gallinn birtist í hegðun sem tefði fyrir eða spillti námi hinna nemendanna. Loks kom svo spurningin: Hvað þyrfti að gera til að nemandinn næði markmiðunum– eða væri að minnsta kosti ekki að trufla aðra of mikið. Árangur okkar, fyrstu tvo áratugina, af skóla án aðgreiningar er af þessum sökum mjög dapurlegur. Við gerðum ráð fyrir því að skóli án aðgreiningar snerist um að setja upp rampa og lyftur en ekki því að víkka út þau viðfangsefni sem skólinn tækist á hendur og þær námsleiðir sem notaðar væru. Það var ekki fyrr en fjölbreytnin fór að vaxa í samfélaginu og skella á okkur úr öllum áttum – að við byrjuðum sem samfélag (og skóli) að átta okkur á því að samfélag án aðgreiningar snýst alls ekki um aðlögun fólks að samfélagi, heldur öfugt. Nú, þegar lokið er dottið af dollu einsleitninnar blasir við að ungt fólk er margfalt fjölbreyttari hópur en við okkur hefði getað grunað og fyrir mörg þeirra er lykillinn að lífshamingjunni sá að fjölbreytnin sé virt og viðurkennd. Skóli án aðgreiningar er ekki hugmyndafræðilega gjaldþrota – ekkert frekar en hugmyndin um hið lýðræðislega samfélag. Það, hvernig við ástundum hvort tveggja, þarf að bæta. Réttlæti hinna sterku Fyrir 45 árum skrifaði vitur skólamaður grein í blað af því tilefni að nemendur í býsna „góðum“ skóla vestur í bæ höfðu krafist ógildingar samræmdra prófa því þeir höfðu undir höndum eiðsvarnar yfirlýsingar um að kennarar í öðrum skólum hefðu sýnt meiri linkind við fyrirlögn prófanna. Hann taldi nauðsynlegt að ræða tilgang slíkra prófa betur og benti á að próf sem hefðu þann tilgang að búa til raðir úr nemendum hefðu almennt nauðaómerkilegan tilgang, hvort sem sjónarhornið væri próffræðilegt eða annað. Það er auðvitað skiljanlegt að „sterkir“ námsmenn sem lagt hafa hart að sér skuli svíða óréttlætið í því að sitja undir strangari prófdómurum og fá jafnvel dálítið minni tíma en nemendur „austur í bæ“ eða „handan lækjarins“. Það er skiljanlegt að þeir mótmæli og krefjist ógildingar. Sérstaklega ef niðurstaða prófsins hefur stýrandi áhrif á aðgang að vinsælum framhaldsskólum. Slíka réttlætiskennd er auðvelt að skilja og við kunnum ágætlega að bregðast við svona henni. Við tökum hana gjarnan til okkar. En hvað með óréttlætið sem hin mega þola, að sitja stöðugt undir kröfum kerfis sem hannað er utan um veruleika, áhuga og styrkleika annarra en þín? Mannréttindabarátta fatlaðra hefur ekkert gert við íslenskt samfélag annað en að auðga það. Fatlaðir hafa alla tíð borið miklu meiri kostnað af samfélaginu en öfugt. Mannréttindabarátta annarra jarðarsettra hópa mun einnig auðga samfélagið ef við hættum að standa gegn henni. Slík barátta snýst nánast alltaf um að fá að taka þátt. Fá að leggja sitt af mörkum. Fá að læra og dafna. Og fá að tilheyra á eigin forsendum en ekki aðeins upp að því marki sem hinir sjá samsvörun við þig. Að læra af dauðum farfuglum Vitur skólakona sagði mér nýlega að umhverfisbreytingar tækju mis mikinn toll af tegundum farfugla eftir getu fuglanna til að aðlaga sig breytingum. Þær tegundir sem af vana sækja í sömu óðölin þrátt fyrir gerbreytt veðurlag skrimtu við illan kost eða hreinlega gæfu upp öndina á meðan þær tegundir sem eltu kjörskilyrðin stæðu sterkar. Sá heimur er ekki til þar sem einsleitur hluti þjóðar getur lokað að sér. Samfélög sem reyna slíkt munu springa í sundur á saumunum – en þó ekki fyrr en þau hafa alið á þjáningum og átökum. Skóli sem „flokkar“ börn er vissulega klassískur. En hann er ekki að sama skapi góður. Eftir hverju í ósköpunum eigum við að flokka? Hugmyndaauðgi, heiðarleika, minni, gæsku, handleikni, snerpu, líkamsstyrk, orðaforða? Skóli án aðgreiningar er mikilvægari nú en nokkru sinni fyrr – einfaldlega vegna þess að samfélagið er fjölbreyttara en áður. Bilið á milli hinnar raunverulegu fjölbreytni samfélagsins og hinnar yfirborðskenndu einsleitni hefur byggt upp gríðarlega spennu sem við getum fundið útrás í aukinn fjölbreytni, athafna- og lífsgleði. Ef við gerum það ekki mun spennan halda áfram að leita sér útrásar í glufum og sprungum okkur öllum til vanda – og þeim mest sem liggja næst jaðrinum. Grundvallarskuldbinding okkar gagnvart samfélaginu leyfir slíkt ekki. Höfundur er formaður Kennarasambands Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ragnar Þór Pétursson Skóla - og menntamál Grunnskólar Mest lesið 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson Skoðun Skoðun Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson skrifar Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Sjá meira
Nýlega hefur enn á ný blossað upp umræða um skóla án aðgreiningar. Hún hefur að þessu sinni gengið svo langt að því er haldið fram, við nokkrar undirtektir, að líklega þurfi að „flokka“ nemendur meira en nú er gert í skólum. Þá hefur enn á ný borið mjög á þeim málflutningi að „skóli án aðgreiningar“ sé göfug og góð hugmynd en líklega með öllu óraunhæf. Slík umræða kemur ekki á óvart. Rannsókn Evrópumiðstöðvar á framkvæmd skóla án aðgreiningar leiddi í ljós djúpa hugmyndafræðilega bresti í grunni stefnunnar. Í ljós kom að það hefur líklega aldrei verið nein samstaða um að skóli án aðgreiningar sé forsenda eða markmið skólastarfs á Íslandi – annars staðar en á pappírunum. Reynt að dulbúa stefnuna Til að bregðast við þessu hefur meðal annars verið reynt að dulbúa skóla án aðgreiningar sem eitthvað annað. Tvisvar hefur verið skipt um nafn á stefnunni. Fyrst breyttist hún í „menntun fyrir alla“ og svo „skóla fjölbreytileikans“. Það er enda mjög íslenskt, að breyta ásýnd eða yfirborði einhvers og halda að þar með muni inntakið taka stakkaskiptum. Það gerist að sjálfsögðu ekki. Ég ætla að leyfa mér að fullyrða að sú staðreynd að skólafólk, stjórnvöld og almenningur á Íslandi skuli ekki oftar rísa upp til varnar fyrir skóla án aðgreiningar sé ein stærsta samfélagslega ógnin sem við búum við. Þar til nýlega áttuðum við okkur ekki fyllilega á inntaki þess að reka skólakerfi án aðgreiningar. Við vorum, og erum líklega enn, með einsleitari þjóðum. Við héldum mjög lengi að við værum öll næstum eins og ættum og gætum öll gert það sama með sömu aðferðum. Lengi vel upplifðum við að skóli án aðgreiningar snerist um frávik, um það hvernig (og jafnvel hvort) börn með fatlanir ættu heima í skólakerfinu. Það er enn býsna stór hluti þjóðarinnar sem ólst upp við það að sjá varla fatlað fólk nema stöku sinnum á förnum vegi. Í mörgum samfélögum, hringinn í kringum landið, voru fatlaðir jaðarsettir, gengu undir viðurnefnum og voru litnir hornauga. Ég á minningar úr grunnskóla þar sem hópar stráka gerðu sér það að skemmtun að ginna fatlaða menn til „að segja ljótt“. Það er kannski ekki skrítið að skólakerfi „án aðgreiningar“ sem rís upp úr slíkri „menningu“ sé dálítið brogað. Ranghugmynd þjóðarinnar Hið þrönga sjónarhorn á fatlaða og ófatlaða leiddi til þess að skapa alvarlegar ranghugmyndir hjá þjóðinni um skóla án aðgreiningar. Í stað þess að horfa á alla nemendur sem fullgilda þátttakendur í samfélagi skólans fór vinnan í allt of miklum mæli að snúast um það hversu mikil „frávik“ einstakir nemendur væru; hversu „gallaðir“ eða „takmarkaðir“ af náttúrunnar hendir. Og þá í framhaldinu: Að hversu miklu leyti viðkomandi galli kæmi í veg fyrir að nemandinn næði námsmarkmiðum hinna heilbrigðu – og að hversu miklu leyti gallinn birtist í hegðun sem tefði fyrir eða spillti námi hinna nemendanna. Loks kom svo spurningin: Hvað þyrfti að gera til að nemandinn næði markmiðunum– eða væri að minnsta kosti ekki að trufla aðra of mikið. Árangur okkar, fyrstu tvo áratugina, af skóla án aðgreiningar er af þessum sökum mjög dapurlegur. Við gerðum ráð fyrir því að skóli án aðgreiningar snerist um að setja upp rampa og lyftur en ekki því að víkka út þau viðfangsefni sem skólinn tækist á hendur og þær námsleiðir sem notaðar væru. Það var ekki fyrr en fjölbreytnin fór að vaxa í samfélaginu og skella á okkur úr öllum áttum – að við byrjuðum sem samfélag (og skóli) að átta okkur á því að samfélag án aðgreiningar snýst alls ekki um aðlögun fólks að samfélagi, heldur öfugt. Nú, þegar lokið er dottið af dollu einsleitninnar blasir við að ungt fólk er margfalt fjölbreyttari hópur en við okkur hefði getað grunað og fyrir mörg þeirra er lykillinn að lífshamingjunni sá að fjölbreytnin sé virt og viðurkennd. Skóli án aðgreiningar er ekki hugmyndafræðilega gjaldþrota – ekkert frekar en hugmyndin um hið lýðræðislega samfélag. Það, hvernig við ástundum hvort tveggja, þarf að bæta. Réttlæti hinna sterku Fyrir 45 árum skrifaði vitur skólamaður grein í blað af því tilefni að nemendur í býsna „góðum“ skóla vestur í bæ höfðu krafist ógildingar samræmdra prófa því þeir höfðu undir höndum eiðsvarnar yfirlýsingar um að kennarar í öðrum skólum hefðu sýnt meiri linkind við fyrirlögn prófanna. Hann taldi nauðsynlegt að ræða tilgang slíkra prófa betur og benti á að próf sem hefðu þann tilgang að búa til raðir úr nemendum hefðu almennt nauðaómerkilegan tilgang, hvort sem sjónarhornið væri próffræðilegt eða annað. Það er auðvitað skiljanlegt að „sterkir“ námsmenn sem lagt hafa hart að sér skuli svíða óréttlætið í því að sitja undir strangari prófdómurum og fá jafnvel dálítið minni tíma en nemendur „austur í bæ“ eða „handan lækjarins“. Það er skiljanlegt að þeir mótmæli og krefjist ógildingar. Sérstaklega ef niðurstaða prófsins hefur stýrandi áhrif á aðgang að vinsælum framhaldsskólum. Slíka réttlætiskennd er auðvelt að skilja og við kunnum ágætlega að bregðast við svona henni. Við tökum hana gjarnan til okkar. En hvað með óréttlætið sem hin mega þola, að sitja stöðugt undir kröfum kerfis sem hannað er utan um veruleika, áhuga og styrkleika annarra en þín? Mannréttindabarátta fatlaðra hefur ekkert gert við íslenskt samfélag annað en að auðga það. Fatlaðir hafa alla tíð borið miklu meiri kostnað af samfélaginu en öfugt. Mannréttindabarátta annarra jarðarsettra hópa mun einnig auðga samfélagið ef við hættum að standa gegn henni. Slík barátta snýst nánast alltaf um að fá að taka þátt. Fá að leggja sitt af mörkum. Fá að læra og dafna. Og fá að tilheyra á eigin forsendum en ekki aðeins upp að því marki sem hinir sjá samsvörun við þig. Að læra af dauðum farfuglum Vitur skólakona sagði mér nýlega að umhverfisbreytingar tækju mis mikinn toll af tegundum farfugla eftir getu fuglanna til að aðlaga sig breytingum. Þær tegundir sem af vana sækja í sömu óðölin þrátt fyrir gerbreytt veðurlag skrimtu við illan kost eða hreinlega gæfu upp öndina á meðan þær tegundir sem eltu kjörskilyrðin stæðu sterkar. Sá heimur er ekki til þar sem einsleitur hluti þjóðar getur lokað að sér. Samfélög sem reyna slíkt munu springa í sundur á saumunum – en þó ekki fyrr en þau hafa alið á þjáningum og átökum. Skóli sem „flokkar“ börn er vissulega klassískur. En hann er ekki að sama skapi góður. Eftir hverju í ósköpunum eigum við að flokka? Hugmyndaauðgi, heiðarleika, minni, gæsku, handleikni, snerpu, líkamsstyrk, orðaforða? Skóli án aðgreiningar er mikilvægari nú en nokkru sinni fyrr – einfaldlega vegna þess að samfélagið er fjölbreyttara en áður. Bilið á milli hinnar raunverulegu fjölbreytni samfélagsins og hinnar yfirborðskenndu einsleitni hefur byggt upp gríðarlega spennu sem við getum fundið útrás í aukinn fjölbreytni, athafna- og lífsgleði. Ef við gerum það ekki mun spennan halda áfram að leita sér útrásar í glufum og sprungum okkur öllum til vanda – og þeim mest sem liggja næst jaðrinum. Grundvallarskuldbinding okkar gagnvart samfélaginu leyfir slíkt ekki. Höfundur er formaður Kennarasambands Íslands.
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun