Dæmisagan Bretland Björg Sigríður Hermannsdóttir skrifar 19. janúar 2021 08:01 Bretland hefur verið skrítinn staður að búa á síðustu tíu mánuði. Ég bý og starfa sem sálfræðingur í London en fylgist reglulega með fréttum heiman frá Íslandi, ekki síst síðan Covid-19 faraldurinn fór af stað. Ég hef glaðst með Íslendingum síðustu daga eftir nýlegar tilslakanir á samkomutakmörkunum og ég get ekki annað en borið saman í huganum hvernig mál hafa þróast í löndunum mínum tveimur. Í stuttu máli er staðan á Bretlandi slæm. Eins og flestir vita hefur Covid-19 leikið marga grátt á Bretlandi og þá einkum eldra fólk og fólk með undirliggjandi sjúkdóma. Ljóst er að mikill fjöldi smita getur haft í för með sér aukningu á sjúkrahússinnlögnum og dauðsföllum og Bretar virðast almennt meðvitaðir um mikilvægi þess að reyna að forðast smit í daglegu lífi. Hins vegar hefur ýmislegt fleira en Covid-19 haft alvarleg áhrif á líf, heilsu og samfélag Breta undanfarin misseri. Útgöngubönn og afleiðingar þeirra Bretland er dæmi um land sem hefur lengi státað af frelsi, lýðræði og gróskumiklu mannlífi, en hefur á undanförnu ári umbreyst í land endurtekinna útgöngubanna, harðra takmarkana og síbreytilegs regluverks. Fyrsta útgöngubannið (e. lockdown) á Bretlandi var sett á þann 23. mars 2020 og landsmönnum var þá sagt að halda sig heima við til að ná smitum niður og vernda heilbrigðiskerfið. Gefið var í skyn að útgöngubanninu myndi ljúka innan þriggja vikna og að þjóðin gæti um frjálst höfuð strokið að því loknu ef hún stæði saman og fylgdi reglum. Það var hins vegar ekki fyrr en í maí að fólk mátti löglega setjast niður í almenningsgörðum og njóta sólarinnar og fara út oftar en einu sinni á dag til þess að hreyfa sig. Síðan þá hafa skipst á endurteknar herðingar á takmörkunum og tímabundnar afléttingar á reglum sem haft hafa gríðarmikil áhrif á líf fólks, sem og andlega og líkamlega heilsu. Síendurteknar og langvarandi takmarkanir hafa sem dæmi haft í för með sér mikla aukningu á atvinnuleysi, félagslegri einangrun viðkvæmra hópa og þeirra sem búa einir, heimiliserjum og -ofbeldi, og tilkynningum um ofbeldi og misnotkun á börnum. Réttur barna til leiks og skólagöngu hefur verið skertur ítrekað með takmörkunum á skólastarfi og útivist og útileiksvæðum barna hefur á köflum verið lokað. Læknismeðferðum, aðgerðum og skimunum sem ekki tengjast Covid-19 hefur í mörgum tilfellum verið frestað og jafnvel aflýst, ef þær hafa ekki talist bráðnauðsynlegar, sem hefur í kjölfarið valdið seinkun á greiningum og meðferð ýmissa annarra sjúkdóma (t.d. krabbameins). Geðheilbrigðisþjónusta hefur jafnframt verið skorin niður, biðlistar eftir aðstoð hafa lengst og á sama tíma hefur eftirspurn aukist, í takt við aukningu félagslegra erfiðleika og kvíða. Fjölmiðlaumfjöllun og notkun ótta Síðan Covid-19 komst fyrst í heimsfréttirnar í upphafi síðasta árs virðast breskir fjölmiðlar hafa lagt sig alla fram um að fjalla um faraldurinn í miklum hamfarastíl. Þetta kom ekki á óvart, þar sem fréttir eru oftar en ekki settar fram á dramatískan hátt til að grípa athygli fólks fljótt og vel. Hins vegar hefur verið sérstakt að fylgjast með því hvernig bæði stjórnvöld og fjölmiðlar hér úti hafa að því er virðist ýtt undir ótta almennings á skipulagðan hátt til að fá fólk til að fylgja sóttvarnarreglum og taka faraldurinn alvarlega. Ég geri hér ráð fyrir því að þetta hafi allt saman verið gert í göfugum tilgangi, þ.e. til þess eins að takmarka fjölgun smita og að vernda heilbrigðiskerfið, sem hefur staðið höllum fæti undanfarin ár. Þess má geta að Bretar hafa verið í fararbroddi síðasta áratuginn í því að nýta teymi félagsvísindafólks og sálfræðinga (Behavioural Insights Team) til þess að fá almenning til að fara eftir hinum ýmsu tilmælum stjórnvalda. Siðferðisleg álitamál tengd því hafa furðu lítið verið rædd opinberlega innan sálfræðigeirans, en virðast athygli verð í þessu samhengi. Ein af áhrifaríkustu leiðunum sem notaðar hafa verið til að auka fylgispekt fólks við sóttvarnarreglur er að ýta undir sterk tilfinningaviðbrögð, svo sem ótta. Sem dæmi má nefna að í opinberri auglýsingu frá breskum stjórnvöldum síðasta vor stóð með hástöfum: “Ef þú ferð út geturðu smitað aðra og fólk mun deyja”). Annað dæmi eru tilmæli heilbrigðisráðherra Bretlands, Matt Hancock, til háskólanema síðastliðið haust um að gæta að sóttvörnum svo þau drepi ekki ömmur sínar. Þegar fjallað er um mikinn fjölda jákvæðra smita er ekki minnst á að PCR próf greina bæði virk og óvirk smit, og tölur um dauðsföll eru jafnan settar fram án alls samhengis, í æsifréttastíl. Eins gagnlegt og það getur verið að nýta ótta til þess að vekja athygli fólks, liggur beint við að ef ýtt er skipulega undir ótta og kvíða hjá milljónum manns, mánuðum saman, hlýtur það að hafa áhrif á andlega heilsu fólks. Ég hef sjálf í starfi mínu rætt við marga sem eru illa haldnir af kvíða yfir smitum þrátt fyrir að vera ekki í sérstökum áhættuhópi, fólk sem hefur ekki farið út fyrir hússins dyr svo mánuðum skiptir og fólk sem hefur fyllst dómhörku og reiði út í samborgara sína fyrir að hlýða ekki yfirvöldum, auk vonleysis yfir því að ekki sjái fyrir endann á núverandi ástandi. Fjölgun smita hefur ítrekað verið sett fram í fjölmiðlum og af yfirvöldum með ásakandi orðum, þ.e. að þau séu einhverjum að kenna, og þetta hefur eðlilega ýtt undir frekari sundrung og streitu í samfélaginu. Það er vel þekkt að langvarandi streita hefur slæm áhrif á ónæmiskerfi líkamans og eykur líkur á margvíslegum veikindum. Endurtekin útgöngubönn, harðar reglur og notkun á slagorðum og skilaboðum sem markvisst ýta undir samfélagslegan ótta og tortryggni gagnvart náunganum kosta því samfélagið meira en margan grunar. Gagnrýnin hugsun og heildarmyndin Gagnrýnin hugsun, málefnaleg umræða og athugun mála frá mörgum hliðum er sjaldan eins mikilvæg og þegar samfélög standa frammi fyrir alvarlegum vandamálum. Því miður er það svo að þegar við verðum hrædd erum við móttækilegri fyrir einföldum skilaboðum frá traustvekjandi aðilum og eigum erfiðara með að hugsa af yfirvegun um kosti og galla þess sem okkur er sagt. Samræming aðgerða á milli landa getur auðvitað verið af hinu góða, en það er ekki síður mikilvægt fyrir Íslendinga að hugsa sjálfstætt í þessum málum sem öðrum svo við endurtökum ekki að óþörfu mistök annarra þjóða. Því meira sem við getum lært af okkar eigin reynslu og reynslu annarra, því betri möguleika munum við hafa á því að takast á við núverandi ástand og næstu faraldra af yfirvegun, skynsemi og með örlítið betri sýn á heildarmyndina. Höfundur er ráðgjafarsálfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Bretland Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Misskiljum ekki neitt Jón Helgi Björnsson Skoðun Mýtur um veitt og sleppt á laxi Karl Lúðvíksson Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon Skoðun Bréf frá móður Berglind Fríða Viggósdóttir Skoðun Ráðherra Kári Stefánsson Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon Skoðun Forseti Íslands, Baldur Þórhallsson Friðrik Erlingsson Skoðun Uppalendur bera mikla ábyrgð Fastir pennar Skoðun Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Nýtt sveitarfélag Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stafrænn ójöfnuður á upplýsingaöld Stella Samúelsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Varfærnisleg fagnaðarlæti Berglind Sunna Bragadóttir skrifar Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon skrifar Skoðun Daðrað við sölu Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Rannsóknir á söfnum skapa dýrmæta þekkingu Arndís Bergsdóttr skrifar Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal skrifar Skoðun Nýsköpun innviða Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Fjöldi fyrirtækja hætta með Rapyd Oddný Björg Rafnsdóttir skrifar Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon skrifar Skoðun Bréf frá móður Berglind Fríða Viggósdóttir skrifar Skoðun Vill ekki lengur íslenzkan her? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hafa íslensk fjarskiptafélög málað sig út í horn? Aron Heiðar Steinsson skrifar Skoðun Á Ísland framtíð í NATO? Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Fjallkonan nýja, hún Katrín Þorvaldur Logason skrifar Skoðun Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson skrifar Skoðun Njótum reynslu Katrínar Valgerður Bjarnadóttir skrifar Skoðun Katrínu á Bessastaði Brynja Þorbjörnsdóttir skrifar Skoðun Eru stjórnvöld að virða réttindi barna á flótta? Hópur fólks í ungmennaráði UNICEF á Íslandi skrifar Skoðun Forseti Íslands, Baldur Þórhallsson Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Algeng mistök við fasteignakaup og hvernig þú forðast þau Kristín Ósk Þórðardóttir skrifar Skoðun Er ungum mönnum sama um sjófólk? Kjartan Sveinn Guðmundsson skrifar Skoðun Þörfin fyrir heimilislækna Bjarni Jónsson skrifar Skoðun Um lýðræði — Þrjár spurningar til forsetaframbjóðenda Hjörtur Hjartarson skrifar Skoðun 30% kaupmáttaraukning með evru Guðmundur Ragnarsson skrifar Skoðun Halla Tómasdóttir yrði góður forseti Rannveig Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn má ekki fara á taugum Gísli Jökull Gíslason skrifar Skoðun „Brandarinn er búinn!“ María Heba Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Katrín kann sig Aðalheiður Björk Olgudóttir skrifar Sjá meira
Bretland hefur verið skrítinn staður að búa á síðustu tíu mánuði. Ég bý og starfa sem sálfræðingur í London en fylgist reglulega með fréttum heiman frá Íslandi, ekki síst síðan Covid-19 faraldurinn fór af stað. Ég hef glaðst með Íslendingum síðustu daga eftir nýlegar tilslakanir á samkomutakmörkunum og ég get ekki annað en borið saman í huganum hvernig mál hafa þróast í löndunum mínum tveimur. Í stuttu máli er staðan á Bretlandi slæm. Eins og flestir vita hefur Covid-19 leikið marga grátt á Bretlandi og þá einkum eldra fólk og fólk með undirliggjandi sjúkdóma. Ljóst er að mikill fjöldi smita getur haft í för með sér aukningu á sjúkrahússinnlögnum og dauðsföllum og Bretar virðast almennt meðvitaðir um mikilvægi þess að reyna að forðast smit í daglegu lífi. Hins vegar hefur ýmislegt fleira en Covid-19 haft alvarleg áhrif á líf, heilsu og samfélag Breta undanfarin misseri. Útgöngubönn og afleiðingar þeirra Bretland er dæmi um land sem hefur lengi státað af frelsi, lýðræði og gróskumiklu mannlífi, en hefur á undanförnu ári umbreyst í land endurtekinna útgöngubanna, harðra takmarkana og síbreytilegs regluverks. Fyrsta útgöngubannið (e. lockdown) á Bretlandi var sett á þann 23. mars 2020 og landsmönnum var þá sagt að halda sig heima við til að ná smitum niður og vernda heilbrigðiskerfið. Gefið var í skyn að útgöngubanninu myndi ljúka innan þriggja vikna og að þjóðin gæti um frjálst höfuð strokið að því loknu ef hún stæði saman og fylgdi reglum. Það var hins vegar ekki fyrr en í maí að fólk mátti löglega setjast niður í almenningsgörðum og njóta sólarinnar og fara út oftar en einu sinni á dag til þess að hreyfa sig. Síðan þá hafa skipst á endurteknar herðingar á takmörkunum og tímabundnar afléttingar á reglum sem haft hafa gríðarmikil áhrif á líf fólks, sem og andlega og líkamlega heilsu. Síendurteknar og langvarandi takmarkanir hafa sem dæmi haft í för með sér mikla aukningu á atvinnuleysi, félagslegri einangrun viðkvæmra hópa og þeirra sem búa einir, heimiliserjum og -ofbeldi, og tilkynningum um ofbeldi og misnotkun á börnum. Réttur barna til leiks og skólagöngu hefur verið skertur ítrekað með takmörkunum á skólastarfi og útivist og útileiksvæðum barna hefur á köflum verið lokað. Læknismeðferðum, aðgerðum og skimunum sem ekki tengjast Covid-19 hefur í mörgum tilfellum verið frestað og jafnvel aflýst, ef þær hafa ekki talist bráðnauðsynlegar, sem hefur í kjölfarið valdið seinkun á greiningum og meðferð ýmissa annarra sjúkdóma (t.d. krabbameins). Geðheilbrigðisþjónusta hefur jafnframt verið skorin niður, biðlistar eftir aðstoð hafa lengst og á sama tíma hefur eftirspurn aukist, í takt við aukningu félagslegra erfiðleika og kvíða. Fjölmiðlaumfjöllun og notkun ótta Síðan Covid-19 komst fyrst í heimsfréttirnar í upphafi síðasta árs virðast breskir fjölmiðlar hafa lagt sig alla fram um að fjalla um faraldurinn í miklum hamfarastíl. Þetta kom ekki á óvart, þar sem fréttir eru oftar en ekki settar fram á dramatískan hátt til að grípa athygli fólks fljótt og vel. Hins vegar hefur verið sérstakt að fylgjast með því hvernig bæði stjórnvöld og fjölmiðlar hér úti hafa að því er virðist ýtt undir ótta almennings á skipulagðan hátt til að fá fólk til að fylgja sóttvarnarreglum og taka faraldurinn alvarlega. Ég geri hér ráð fyrir því að þetta hafi allt saman verið gert í göfugum tilgangi, þ.e. til þess eins að takmarka fjölgun smita og að vernda heilbrigðiskerfið, sem hefur staðið höllum fæti undanfarin ár. Þess má geta að Bretar hafa verið í fararbroddi síðasta áratuginn í því að nýta teymi félagsvísindafólks og sálfræðinga (Behavioural Insights Team) til þess að fá almenning til að fara eftir hinum ýmsu tilmælum stjórnvalda. Siðferðisleg álitamál tengd því hafa furðu lítið verið rædd opinberlega innan sálfræðigeirans, en virðast athygli verð í þessu samhengi. Ein af áhrifaríkustu leiðunum sem notaðar hafa verið til að auka fylgispekt fólks við sóttvarnarreglur er að ýta undir sterk tilfinningaviðbrögð, svo sem ótta. Sem dæmi má nefna að í opinberri auglýsingu frá breskum stjórnvöldum síðasta vor stóð með hástöfum: “Ef þú ferð út geturðu smitað aðra og fólk mun deyja”). Annað dæmi eru tilmæli heilbrigðisráðherra Bretlands, Matt Hancock, til háskólanema síðastliðið haust um að gæta að sóttvörnum svo þau drepi ekki ömmur sínar. Þegar fjallað er um mikinn fjölda jákvæðra smita er ekki minnst á að PCR próf greina bæði virk og óvirk smit, og tölur um dauðsföll eru jafnan settar fram án alls samhengis, í æsifréttastíl. Eins gagnlegt og það getur verið að nýta ótta til þess að vekja athygli fólks, liggur beint við að ef ýtt er skipulega undir ótta og kvíða hjá milljónum manns, mánuðum saman, hlýtur það að hafa áhrif á andlega heilsu fólks. Ég hef sjálf í starfi mínu rætt við marga sem eru illa haldnir af kvíða yfir smitum þrátt fyrir að vera ekki í sérstökum áhættuhópi, fólk sem hefur ekki farið út fyrir hússins dyr svo mánuðum skiptir og fólk sem hefur fyllst dómhörku og reiði út í samborgara sína fyrir að hlýða ekki yfirvöldum, auk vonleysis yfir því að ekki sjái fyrir endann á núverandi ástandi. Fjölgun smita hefur ítrekað verið sett fram í fjölmiðlum og af yfirvöldum með ásakandi orðum, þ.e. að þau séu einhverjum að kenna, og þetta hefur eðlilega ýtt undir frekari sundrung og streitu í samfélaginu. Það er vel þekkt að langvarandi streita hefur slæm áhrif á ónæmiskerfi líkamans og eykur líkur á margvíslegum veikindum. Endurtekin útgöngubönn, harðar reglur og notkun á slagorðum og skilaboðum sem markvisst ýta undir samfélagslegan ótta og tortryggni gagnvart náunganum kosta því samfélagið meira en margan grunar. Gagnrýnin hugsun og heildarmyndin Gagnrýnin hugsun, málefnaleg umræða og athugun mála frá mörgum hliðum er sjaldan eins mikilvæg og þegar samfélög standa frammi fyrir alvarlegum vandamálum. Því miður er það svo að þegar við verðum hrædd erum við móttækilegri fyrir einföldum skilaboðum frá traustvekjandi aðilum og eigum erfiðara með að hugsa af yfirvegun um kosti og galla þess sem okkur er sagt. Samræming aðgerða á milli landa getur auðvitað verið af hinu góða, en það er ekki síður mikilvægt fyrir Íslendinga að hugsa sjálfstætt í þessum málum sem öðrum svo við endurtökum ekki að óþörfu mistök annarra þjóða. Því meira sem við getum lært af okkar eigin reynslu og reynslu annarra, því betri möguleika munum við hafa á því að takast á við núverandi ástand og næstu faraldra af yfirvegun, skynsemi og með örlítið betri sýn á heildarmyndina. Höfundur er ráðgjafarsálfræðingur.
Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon Skoðun
Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar
Skoðun Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson skrifar
Skoðun Eru stjórnvöld að virða réttindi barna á flótta? Hópur fólks í ungmennaráði UNICEF á Íslandi skrifar
Skoðun Algeng mistök við fasteignakaup og hvernig þú forðast þau Kristín Ósk Þórðardóttir skrifar
Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon Skoðun