Mannréttindi í velferðarþjónustu: Í minningu baráttukonu Lára Björnsdóttir skrifar 19. október 2020 17:00 Við Íslendingar erum og megum vera stolt af því að búa í velferðarsamfélagi. Með sameiginlegum sjóðum er séð fyrir menntun, heilbrigðis- og félagsþjónustu og lágmarksframfærslu. Sem sagt okkur er séð fyrir velferðarþjónustu í víðasta skilningi þess orðs. Ekkert þessara gæða velferðarsamfélagsins hefur þó orðið til áreynslu- eða átakalaust og sífellt takast á mismunandi sjónarmið um innihald og fyrirkomulag velferðarþjónustunnar. Löngum hefur fjárhagsaðstoð sveitarfélaga verið bitbein fólks og flokka og fullyrða má að notendur þeirrar þjónustu hafi setið neðst í virðingarstiga samfélagsins. Kannski sætir það ekki furðu þegar litið er til þess að fjárhagsaðstoðin er arfleifð fátækrarframfærslunnar sem um aldir svipti fólk öllum borgarlegum réttindum, sundraði fjölskyldum og börn voru tekin af foreldrum/mæðrum vegna fátæktar. Útskúfun, sveitfesti og ævarandi skömm hvíldi á einstaklingum og fjölskyldum sem voru „á sveit“ og sú skömm fylgdi landsmönnum inn í 20. öldina.Hugmyndin um „einskisverða ómagann“ var rótgróin íslenskri þjóðarsál þar sem fólki var skipt upp í verðuga og þá sem ekki þóttu fylla þann hóp. Það þarf því ekki að undra að það var ekki fyrr en undir lok 20. aldarinnar, eða árið 1991, að Alþingi Íslendinga tókst loks að ná samstöðu um lög um félagsþjónustu sveitarfélaga, lög sem kváðu á um réttindi og þjónustu. Segja má að þessi lagasetning hafi verið eitt af stóru skrefunum í mannréttindabaráttu á Íslandi þar sem því var slegið föstu að sveitarfélögin skyldu tryggja fólki margvíslega félagslega þjónustu og framfærslu án viðurlaga. Það varð samt engin sérstök byltingin hjá sveitarfélögunum í kjölfar samþykktar laganna. Meira að segja Reykjavíkurborg, sem hafði komið á nútímalegri Félagsmálastofnun 20 árum fyrr, hélt að mestu leyti sínu fyrra striki. Þegar R-listinn tók við stjórn borgarinnar árið 1994 kom það í hlut Guðrúnar Ögmundsdóttur, borgarfulltrúa, að veita félagsmálaráði borgarinnar forystu. Það hefur sennilega þótt eðlilegt að fela félagsráðgjafanum Guðrúnu þetta hlutverk og eitt er víst að þessi ráðstöfun mála reyndist heillarík. Guðrún var reyndur fagmaður og hafði auk þess mannréttindi og réttlæti að leiðarljósi í áherslum sínum og stjórn ráðsins. Guðrún lagði mikið upp úr að ná samkomulagi meiri og minnihluta um mikilvæg mál. Einnig tókst traust samstarf með Guðrúnu og undirritaðri sem hafði verið ráðin félagsmálastjóri skömmu áður en R listinn tók við stjórnartaumunum. Eitt fyrsta og nauðsynlegasta úrlausnarefnið sem blasti við okkur var að breyta reglum og vinnubrögðum við afgreiðslu umsókna um fjárhagsaðstoð og aðlaga hvorutveggja anda nýju félagsþjónustulaganna. Gildandi reglur voru flóknar og ógegnsæar sem leiddi til ójafnræðis umsækjenda og biðlistar voru langir eftir þessari nauðsynlegu þjónustu. Það var sannarlega ekki ráðist á garðinn þar sem hann var lægstur þegar bornar voru fram tillögur að nýjum og einfaldari en um margt byltingakenndum reglum sem byggðu á réttindum og afkomutryggingu. Enda urðu átök og deilur um tillögurnar bæði á vettvangi stjórnmálanna og meðal starfsfólks Félagsmálastofnunar. Það kom eðli málsins samkvæmt í hlut Guðrúnar að berjast fyrir breytingunum innan stjórnmálanna og það var ekki létt verk. Í fyrstu umferð voru reglurnar þó samþykktar í félagsmálaráði með hjásetu minnihlutans. Það eitt segir mikið um lagni Guðrúnar við að stýra ráðinu. Róðurinn varð erfiðari þegar kom að borgarráði og borgarstjórn. Flestir borgarfulltrúar voru annað hvort fullir efasemda og/eða andstöðu. Eftir mikla vinnu og einarða sameiginlega baráttu okkar Guðrúnar á öllum vígstöðvum voru reglurnar og allt sem af þeim leiddi samþykktar 6. apríl 1995 en einungis til reynslu í eitt ár í fyrstu. En teningunum hafði verið kastað og ekki varð aftur snúið til fyrri tíma. Það sem upp úr stendur var viðhorfsbreyting og skilaboð til samfélagsins alls um að fjárhagsaðstoð væri sjálfsögð réttindi og nauðsynleg aðstoð samfélagsins við tekjulaust fólk. Skilaboðin voru að ekki lengur þyrfti eða ætti að fara í felur með að leita til Félagsmálastofnunar enda væri þar að finna margvíslega félagsþjónustu ef eftir henni væri leitað. Árið 1995 var í fyrsta sinn gefinn út bæklingur með upplýsingum um reglur og rétt til fjárhagsaðstoðar. Það segir sína sögu. Alls þessa er gott að minnast nú á 70 ára afmælisdegi Guðrúnar Ögmundsdóttur félagsráðgjafa og baráttukonu fyrir mannréttindum. Þegar aldarfjórðungur er liðinn frá umræddum breytingum er rétt að brýna þá sem starfa í velferðarkerfinu á Íslandi að endurskoða og umbylta gömlum kerfum með þarfir og þátttöku notenda þjónustunnar í huga. Valdefling og þátttaka notenda í skipulagningu eigin þjónustu hefur verið á dagskrá frá aldamótum. Því miður hefur samt lítið þokast þannig að gagngerar breytingar hafi orðið á viðhorfum og vinnubrögðum og kerfin eru þunglamaleg. Það væri í anda arfleifðar Guðrúnar Ögmundsdóttur að komið yrði á alvöru vettvangi fyrir notendur á öllum aldri til að taka þátt í skipulagningu og framkvæmd félagsþjónustunnar á 21. öldinni þar sem flest er orðið nýtt undir sólinni nema það eitt að allir vilja ráða eigin lífi. Höfundur er fyrrverandi félagsmálstjóri í Reykjavík Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Félagsmál Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Þegar ég heyri nafnið Katrín Jakobsdóttir Hans Alexander Margrétarson Hansen Skoðun Halldór 18.05.2024 Halldór Hvaða eiginleika þarf forseti að hafa? Hildur Eir Bolladóttir Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson Skoðun Góð gildi og staðfesta Höllu Hrundar Margrét Reynisdóttir Skoðun Er klassískt frjálslyndi orðið að jaðarskoðun? Kári Allansson Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson Skoðun Í framhaldi af viðtali við Helgu Þórisdóttur Kári Stefánsson Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson Skoðun Skoðun Skoðun Hvaða eiginleika þarf forseti að hafa? Hildur Eir Bolladóttir skrifar Skoðun Þegar ég heyri nafnið Katrín Jakobsdóttir Hans Alexander Margrétarson Hansen skrifar Skoðun Í framhaldi af viðtali við Helgu Þórisdóttur Kári Stefánsson skrifar Skoðun Góð gildi og staðfesta Höllu Hrundar Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Til áréttingar Kári Stefánsson skrifar Skoðun Kynhluthlaust mál, máltilfinning og forsetaframboð Höskuldur Þráinsson skrifar Skoðun Er klassískt frjálslyndi orðið að jaðarskoðun? Kári Allansson skrifar Skoðun Forseti Íslands veifaði mér Fjóla Einarsdóttir skrifar Skoðun Ákall til framtíðar: Nám í félagsráðgjöf! Steinunn Bergmann skrifar Skoðun Lexía lærð á hálfum degi Stefanía Arnardóttir skrifar Skoðun Ég kýs Helgu Þórisdóttur Gerður Rún Guðlaugsdóttir skrifar Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson skrifar Skoðun Opið bréf til landsliðsmanna Íslands í blaki Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Kosningum frestað Ása Berglind Hjálmarsdóttir,Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mesti stjórnmálamaðurinn? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Baldur Þórhallsson er vitur og vís Bryndís Friðgeirsdóttir skrifar Skoðun Kjósum Katrínu Kjartan Ragnarsson skrifar Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Nýtt sveitarfélag Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stafrænn ójöfnuður á upplýsingaöld Stella Samúelsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Varfærnisleg fagnaðarlæti Berglind Sunna Bragadóttir skrifar Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon skrifar Skoðun Daðrað við sölu Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Rannsóknir á söfnum skapa dýrmæta þekkingu Arndís Bergsdóttr skrifar Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal skrifar Sjá meira
Við Íslendingar erum og megum vera stolt af því að búa í velferðarsamfélagi. Með sameiginlegum sjóðum er séð fyrir menntun, heilbrigðis- og félagsþjónustu og lágmarksframfærslu. Sem sagt okkur er séð fyrir velferðarþjónustu í víðasta skilningi þess orðs. Ekkert þessara gæða velferðarsamfélagsins hefur þó orðið til áreynslu- eða átakalaust og sífellt takast á mismunandi sjónarmið um innihald og fyrirkomulag velferðarþjónustunnar. Löngum hefur fjárhagsaðstoð sveitarfélaga verið bitbein fólks og flokka og fullyrða má að notendur þeirrar þjónustu hafi setið neðst í virðingarstiga samfélagsins. Kannski sætir það ekki furðu þegar litið er til þess að fjárhagsaðstoðin er arfleifð fátækrarframfærslunnar sem um aldir svipti fólk öllum borgarlegum réttindum, sundraði fjölskyldum og börn voru tekin af foreldrum/mæðrum vegna fátæktar. Útskúfun, sveitfesti og ævarandi skömm hvíldi á einstaklingum og fjölskyldum sem voru „á sveit“ og sú skömm fylgdi landsmönnum inn í 20. öldina.Hugmyndin um „einskisverða ómagann“ var rótgróin íslenskri þjóðarsál þar sem fólki var skipt upp í verðuga og þá sem ekki þóttu fylla þann hóp. Það þarf því ekki að undra að það var ekki fyrr en undir lok 20. aldarinnar, eða árið 1991, að Alþingi Íslendinga tókst loks að ná samstöðu um lög um félagsþjónustu sveitarfélaga, lög sem kváðu á um réttindi og þjónustu. Segja má að þessi lagasetning hafi verið eitt af stóru skrefunum í mannréttindabaráttu á Íslandi þar sem því var slegið föstu að sveitarfélögin skyldu tryggja fólki margvíslega félagslega þjónustu og framfærslu án viðurlaga. Það varð samt engin sérstök byltingin hjá sveitarfélögunum í kjölfar samþykktar laganna. Meira að segja Reykjavíkurborg, sem hafði komið á nútímalegri Félagsmálastofnun 20 árum fyrr, hélt að mestu leyti sínu fyrra striki. Þegar R-listinn tók við stjórn borgarinnar árið 1994 kom það í hlut Guðrúnar Ögmundsdóttur, borgarfulltrúa, að veita félagsmálaráði borgarinnar forystu. Það hefur sennilega þótt eðlilegt að fela félagsráðgjafanum Guðrúnu þetta hlutverk og eitt er víst að þessi ráðstöfun mála reyndist heillarík. Guðrún var reyndur fagmaður og hafði auk þess mannréttindi og réttlæti að leiðarljósi í áherslum sínum og stjórn ráðsins. Guðrún lagði mikið upp úr að ná samkomulagi meiri og minnihluta um mikilvæg mál. Einnig tókst traust samstarf með Guðrúnu og undirritaðri sem hafði verið ráðin félagsmálastjóri skömmu áður en R listinn tók við stjórnartaumunum. Eitt fyrsta og nauðsynlegasta úrlausnarefnið sem blasti við okkur var að breyta reglum og vinnubrögðum við afgreiðslu umsókna um fjárhagsaðstoð og aðlaga hvorutveggja anda nýju félagsþjónustulaganna. Gildandi reglur voru flóknar og ógegnsæar sem leiddi til ójafnræðis umsækjenda og biðlistar voru langir eftir þessari nauðsynlegu þjónustu. Það var sannarlega ekki ráðist á garðinn þar sem hann var lægstur þegar bornar voru fram tillögur að nýjum og einfaldari en um margt byltingakenndum reglum sem byggðu á réttindum og afkomutryggingu. Enda urðu átök og deilur um tillögurnar bæði á vettvangi stjórnmálanna og meðal starfsfólks Félagsmálastofnunar. Það kom eðli málsins samkvæmt í hlut Guðrúnar að berjast fyrir breytingunum innan stjórnmálanna og það var ekki létt verk. Í fyrstu umferð voru reglurnar þó samþykktar í félagsmálaráði með hjásetu minnihlutans. Það eitt segir mikið um lagni Guðrúnar við að stýra ráðinu. Róðurinn varð erfiðari þegar kom að borgarráði og borgarstjórn. Flestir borgarfulltrúar voru annað hvort fullir efasemda og/eða andstöðu. Eftir mikla vinnu og einarða sameiginlega baráttu okkar Guðrúnar á öllum vígstöðvum voru reglurnar og allt sem af þeim leiddi samþykktar 6. apríl 1995 en einungis til reynslu í eitt ár í fyrstu. En teningunum hafði verið kastað og ekki varð aftur snúið til fyrri tíma. Það sem upp úr stendur var viðhorfsbreyting og skilaboð til samfélagsins alls um að fjárhagsaðstoð væri sjálfsögð réttindi og nauðsynleg aðstoð samfélagsins við tekjulaust fólk. Skilaboðin voru að ekki lengur þyrfti eða ætti að fara í felur með að leita til Félagsmálastofnunar enda væri þar að finna margvíslega félagsþjónustu ef eftir henni væri leitað. Árið 1995 var í fyrsta sinn gefinn út bæklingur með upplýsingum um reglur og rétt til fjárhagsaðstoðar. Það segir sína sögu. Alls þessa er gott að minnast nú á 70 ára afmælisdegi Guðrúnar Ögmundsdóttur félagsráðgjafa og baráttukonu fyrir mannréttindum. Þegar aldarfjórðungur er liðinn frá umræddum breytingum er rétt að brýna þá sem starfa í velferðarkerfinu á Íslandi að endurskoða og umbylta gömlum kerfum með þarfir og þátttöku notenda þjónustunnar í huga. Valdefling og þátttaka notenda í skipulagningu eigin þjónustu hefur verið á dagskrá frá aldamótum. Því miður hefur samt lítið þokast þannig að gagngerar breytingar hafi orðið á viðhorfum og vinnubrögðum og kerfin eru þunglamaleg. Það væri í anda arfleifðar Guðrúnar Ögmundsdóttur að komið yrði á alvöru vettvangi fyrir notendur á öllum aldri til að taka þátt í skipulagningu og framkvæmd félagsþjónustunnar á 21. öldinni þar sem flest er orðið nýtt undir sólinni nema það eitt að allir vilja ráða eigin lífi. Höfundur er fyrrverandi félagsmálstjóri í Reykjavík
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar
Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar
Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun