Um mannslíf og mannréttindi þeldökkra Bjarni Halldór Janusson skrifar 10. júní 2020 08:00 Fyrir um tveimur vikum síðan var bandarískur karlmaður myrtur af lögreglumanni. Hinn 46 ára George Floyd bættist þá í hóp fjölmargra þeldökkra sem látið hafa lífið vegna alvarlegs kynþáttahaturs og útbreidds lögregluofbeldis þar í landi. Það tók morðingja George Floyd rétt undir níu mínútur að svipta hann frelsinu og taka hann að lífi. Það tók morðingjann rétt undir níu mínútur að binda enda á tilvist George Floyd og valda vinum hans og vandamönnum ómældum skaða og ólýsanlegri sorg. Svipaða sögu má segja um þau Breonna Taylor, Tamir Rice, Philando Castile, Oscar Grant og Atatiana Jefferson. Þau voru öll á besta aldri, áttu allt lífið framundan, og voru jafnvel tekin af lífi í návist barna og fjölskyldu. Þau voru öll skotin til bana af lögreglumönnum, sem flestir höfðu áður ógnað lífi saklausra borgara. Fyrir nokkrum árum síðan var öðrum saklausum manni, Eric Garner, haldið niðri af lögreglumönnum þar til hann hætti að draga andann. Hann, rétt eins og George Floyd, hrópaði varnarlaus eftir aðstoð og tjáði viðstöddum skýrt og skilmerkilega að hann gæti ekki andað, en það breytti því miður litlu. Þetta fólk átti kannski ekki margt sameiginlegt. Þau áttu ólík áhugamál og höfðu ólíkar skoðanir, allt ólíkar manneskjur, en áttu það sameiginlegt að vera saklaus, og jú, þau voru öll þeldökk. Rúmlega 12% Bandaríkjamanna eru þeldökkir, en eru um fjórðungur allra fórnarlamba lögregluofbeldis. Lögregluofbeldi er raunar algengara í þeim ríkjum sem þar sem hlutfall þeldökkra er hærra, jafnvel þó að glæpatíðnin þar sé litlu hærri en annars staðar. Í samanburði við þá sem eru hvítir á hörund eru þeldökkir allt að þrisvar sinnum líklegri til að láta lífið sökum afskipta lögreglunnar, jafnvel þó að þeir séu ólíklegri til að vera vopnaðir þegar þeir eru skotnir til bana. Þá eru ungir þeldökkir karlmenn allt að níu sinnum líklegri en aðrir Bandaríkjamenn til að vera skotnir til bana af lögregluþjónum. Eingöngu 1% lögreglumanna sem koma að þessum banamálum eru ákærðir, og enn færri eru sakfelldir og hljóta viðeigandi dóma, ýmist vegna þess að saksóknarar vilja síður ákæra þá, vegna þess að lögregludeildir þagga gjarnan málin niður eða því verkalýðsfélög lögreglumanna beita sér gegn ákærum og beita sér almennt gegn umbótum í þessum efnum. Vandinn er því ekki eingöngu sá að lögreglan er mikið líklegri til að hafa afskipti af þeldökkum og verða þeim að bana, heldur einnig sá hve fáir lögregluþjónar eru ákærðir og dregnir til ábyrgðar af yfirvöldum, rétt eins og ætti að gerast í eðlilegu réttarríki. Hefðu lögregluþjónarnir sem urðu George Floyd að bana haldið störfum sínum áfram ef ekki væri fyrir myndbandsupptökuna af morðinu og þau mótmæli sem sköpuðust í kjölfarið? Miðað við tölfræðina, já, líklega. Bandaríkjamönnum hefur fjölgað um ríflega 50% frá árinu 1977, en á sama tíma hafa fjárframlög til löggæslumála hækkað um 173%. Í ríki þar sem löggæsla hlýtur stóran hluta fjárframlaga sveitarfélaga mætti ætla að unnið sé af meiri fagmennsku og meiri gagnsæi, en svo virðist ekki vera. Kynþáttamisrétti og kúgun jaðarhópa er rótgróið í bandarísku samfélagi og samofið sögu þess, sem leiðir af sér meira lögregluofbeldi í garð þeldökkra en þeirra sem eru hvítir á hörund og því er kannski skiljanlegt hve margir þeldökkir vantreysta eða óttast lögregluna þar í landi. Til viðbótar eru þeldökkir í Bandaríkjunum mun líklegri til að hljóta þyngri dóma og eru fangelsaðir í mun meiri mæli en þeir sem eru hvítir á hörund. Fræg tilvitnun, kennd við sagnfræðing nokkurn, segir að sá sem ekki læri söguna sé dæmdur til að endurtaka hana. Hversu oft þurfa Bandaríkjamenn að endurtaka þá sögu til að kynþáttamisrétti og lögregluofbeldi heyri sögunni til? Að því er virðist, allt of oft. Staðreyndin er sú að hvert einasta fórnarlamb þessa ofbeldis er einu fórnarlambi of mikið. Til þess eru mótmælin þessa dagana. Þau eru til að minna á að óbreytt ástand sé með öllu ólíðandi, einkum í ljósi þess að þeldökkir og aðrir jaðarhópar verða fyrir misrétti á nær öllum sviðum samfélagsins, hvort sem um er að ræða atvinnutækifæri, íbúðarkaup, eða aðgangi að heilbrigðis- og félagsþjónustu, svo fátt eitt sé nefnt. Ríki sem vilja kenna sig við mannúð, mannréttindi og frjálslynt lýðræði geta ekki samþykkt óbreytt ástand. Bandaríkin, eða hvað þá önnur vestræn ríki sem eru jafn sek, en þó af annarri stærðargráðu, geta vart kennt sig við þessi gildi á meðan ranglætið þrífst og réttlætinu er frestað, eða alfarið neitað. Mótmælin sem nú standa yfir varða ekki eingöngu þeldökka og aðra jaðarhópa sem verða sífellt fyrir misrétti og kerfisbundnu ofbeldi, því allir sem láta sig mannréttindi varða ættu að krefjast róttækra breytinga. Við verðum að læra af fyrri mistökum og leiðrétta alvarlegt ranglæti sem finnst innan samfélagsins og er jafnvel viðhaldið af stofnunum þess. Annars erum við dæmd til að endurtaka söguna og fórnarlömbunum á þá einungis eftir að fjölga – og rétt eins og sagan í dag dæmir þá forfeður sem studdu þrælahald, beittu grófu ofbeldi og viðhéldu alræmdri aðskilnaðarstefnu, þá mun sagan dæma okkur ef við upprætum ekki það kerfisbundna ofbeldi sem hefur orðið George Floyd og svo mörgum öðrum að bana. Höfundur er meistaranemi í stjórnmálaheimspeki við Háskólann í York. Þessi grein er birt í samstarfi við Róm. Rómur er vettvangur fyrir ungt frjálslynt fólk til þess að láta að sér kveða í samfélagsumræðunni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Dauði George Floyd Rómur Mannréttindi Bjarni Halldór Janusson Mest lesið Um ópið sem heimurinn ekki heyrir Reham Khaled Skoðun Skólabærinn Garðabær: Við mælum árangur og gerum stöðugt betur Almar Guðmundsson,Sigríður Hulda Jónsdóttir Skoðun Talaðu núna, talaðu! Bolli Pétur Bollason Skoðun 30 by 30 - Gefum lífi á jörð smá séns Rósa Líf Darradóttir Skoðun Umbóta á námi fanga enn beðið Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun Stóra spurningin sem fjárlögin svara ekki Sandra B. Franks Skoðun Skuggaráðherra ríkisstjórnarinnar Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Fæðingarhríðir fjórðu iðnbyltingarinnar: Til fjármálafyrirtækja Klara Nótt Egilson Skoðun Seðlabankastjóri rannsakar sjálfan sig Einar Steingrímsson Skoðun Námsmat og Matsferill – Tækifæri til umbóta í skólastarfi Sigurbjörg Róbertsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Siglt gegn þjóðarmorði Cyma Farah,Sólveig Ásta Sigurðardóttir skrifar Skoðun Um ópið sem heimurinn ekki heyrir Reham Khaled skrifar Skoðun 30 by 30 - Gefum lífi á jörð smá séns Rósa Líf Darradóttir skrifar Skoðun Hærri greiðslur í fæðingarorlofi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Skólabærinn Garðabær: Við mælum árangur og gerum stöðugt betur Almar Guðmundsson,Sigríður Hulda Jónsdóttir skrifar Skoðun Stóra spurningin sem fjárlögin svara ekki Sandra B. Franks skrifar Skoðun Námsmat og Matsferill – Tækifæri til umbóta í skólastarfi Sigurbjörg Róbertsdóttir skrifar Skoðun Tími til aðgerða - loftslags- og umhverfismál sett á dagskrá Jóna Þórey Pétursdóttir skrifar Skoðun Setjum á okkur súrefnisgrímuna áður en við björgum heiminum. Nú þarf hinn þögli meirihluti að láta í sér heyra Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Sterkt skólasamfélag á Akureyri, sameiginleg ábyrgð og framtíðarsýn Heimir Örn Árnason skrifar Skoðun Fæðingarhríðir fjórðu iðnbyltingarinnar: Til fjármálafyrirtækja Klara Nótt Egilson skrifar Skoðun „AMOC straumurinn", enn ein heimsendaspáin... Valgerður Árnadóttir skrifar Skoðun Talaðu núna, talaðu! Bolli Pétur Bollason skrifar Skoðun Seðlabankastjóri rannsakar sjálfan sig Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Skuggaráðherra ríkisstjórnarinnar Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Óttinn selur Davíð Bergmann skrifar Skoðun Börn með fjölþættan vanda – horft til framtíðar Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Umbóta á námi fanga enn beðið Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Þegar fjórða valdið sefur – og gamla tuggan lifir Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Erfðir og endurframleiðsla félagslegra vandamála milli kynslóða Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til utanríkisráðherra og alþingismanna: Farbann á hermenn sem taka þátt í þjóðarmorði Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Raddir, sýnir og aðrar óhefðbundnar skynjanir Svava Arnardóttir skrifar Skoðun Er ég eins og ég er? - Svar við pistli heilbrigðisráðherra Eldur Smári Kristinsson skrifar Skoðun Eftir höfðinu dansa limirnir Hallfríður Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Sýklasótt – tími og þekking skiptir máli Alma Möller skrifar Skoðun Frá upplausn til uppbyggingar Þór Pálsson skrifar Skoðun Hagsmunir sveitanna í vasa heildsala Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Verið að vinna sér í haginn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ég er eins og ég er – um heilbrigðisþjónustu við trans fólk Alma D. Möller skrifar Skoðun Óvelkomnar alls staðar Kristín Davíðsdóttir skrifar Sjá meira
Fyrir um tveimur vikum síðan var bandarískur karlmaður myrtur af lögreglumanni. Hinn 46 ára George Floyd bættist þá í hóp fjölmargra þeldökkra sem látið hafa lífið vegna alvarlegs kynþáttahaturs og útbreidds lögregluofbeldis þar í landi. Það tók morðingja George Floyd rétt undir níu mínútur að svipta hann frelsinu og taka hann að lífi. Það tók morðingjann rétt undir níu mínútur að binda enda á tilvist George Floyd og valda vinum hans og vandamönnum ómældum skaða og ólýsanlegri sorg. Svipaða sögu má segja um þau Breonna Taylor, Tamir Rice, Philando Castile, Oscar Grant og Atatiana Jefferson. Þau voru öll á besta aldri, áttu allt lífið framundan, og voru jafnvel tekin af lífi í návist barna og fjölskyldu. Þau voru öll skotin til bana af lögreglumönnum, sem flestir höfðu áður ógnað lífi saklausra borgara. Fyrir nokkrum árum síðan var öðrum saklausum manni, Eric Garner, haldið niðri af lögreglumönnum þar til hann hætti að draga andann. Hann, rétt eins og George Floyd, hrópaði varnarlaus eftir aðstoð og tjáði viðstöddum skýrt og skilmerkilega að hann gæti ekki andað, en það breytti því miður litlu. Þetta fólk átti kannski ekki margt sameiginlegt. Þau áttu ólík áhugamál og höfðu ólíkar skoðanir, allt ólíkar manneskjur, en áttu það sameiginlegt að vera saklaus, og jú, þau voru öll þeldökk. Rúmlega 12% Bandaríkjamanna eru þeldökkir, en eru um fjórðungur allra fórnarlamba lögregluofbeldis. Lögregluofbeldi er raunar algengara í þeim ríkjum sem þar sem hlutfall þeldökkra er hærra, jafnvel þó að glæpatíðnin þar sé litlu hærri en annars staðar. Í samanburði við þá sem eru hvítir á hörund eru þeldökkir allt að þrisvar sinnum líklegri til að láta lífið sökum afskipta lögreglunnar, jafnvel þó að þeir séu ólíklegri til að vera vopnaðir þegar þeir eru skotnir til bana. Þá eru ungir þeldökkir karlmenn allt að níu sinnum líklegri en aðrir Bandaríkjamenn til að vera skotnir til bana af lögregluþjónum. Eingöngu 1% lögreglumanna sem koma að þessum banamálum eru ákærðir, og enn færri eru sakfelldir og hljóta viðeigandi dóma, ýmist vegna þess að saksóknarar vilja síður ákæra þá, vegna þess að lögregludeildir þagga gjarnan málin niður eða því verkalýðsfélög lögreglumanna beita sér gegn ákærum og beita sér almennt gegn umbótum í þessum efnum. Vandinn er því ekki eingöngu sá að lögreglan er mikið líklegri til að hafa afskipti af þeldökkum og verða þeim að bana, heldur einnig sá hve fáir lögregluþjónar eru ákærðir og dregnir til ábyrgðar af yfirvöldum, rétt eins og ætti að gerast í eðlilegu réttarríki. Hefðu lögregluþjónarnir sem urðu George Floyd að bana haldið störfum sínum áfram ef ekki væri fyrir myndbandsupptökuna af morðinu og þau mótmæli sem sköpuðust í kjölfarið? Miðað við tölfræðina, já, líklega. Bandaríkjamönnum hefur fjölgað um ríflega 50% frá árinu 1977, en á sama tíma hafa fjárframlög til löggæslumála hækkað um 173%. Í ríki þar sem löggæsla hlýtur stóran hluta fjárframlaga sveitarfélaga mætti ætla að unnið sé af meiri fagmennsku og meiri gagnsæi, en svo virðist ekki vera. Kynþáttamisrétti og kúgun jaðarhópa er rótgróið í bandarísku samfélagi og samofið sögu þess, sem leiðir af sér meira lögregluofbeldi í garð þeldökkra en þeirra sem eru hvítir á hörund og því er kannski skiljanlegt hve margir þeldökkir vantreysta eða óttast lögregluna þar í landi. Til viðbótar eru þeldökkir í Bandaríkjunum mun líklegri til að hljóta þyngri dóma og eru fangelsaðir í mun meiri mæli en þeir sem eru hvítir á hörund. Fræg tilvitnun, kennd við sagnfræðing nokkurn, segir að sá sem ekki læri söguna sé dæmdur til að endurtaka hana. Hversu oft þurfa Bandaríkjamenn að endurtaka þá sögu til að kynþáttamisrétti og lögregluofbeldi heyri sögunni til? Að því er virðist, allt of oft. Staðreyndin er sú að hvert einasta fórnarlamb þessa ofbeldis er einu fórnarlambi of mikið. Til þess eru mótmælin þessa dagana. Þau eru til að minna á að óbreytt ástand sé með öllu ólíðandi, einkum í ljósi þess að þeldökkir og aðrir jaðarhópar verða fyrir misrétti á nær öllum sviðum samfélagsins, hvort sem um er að ræða atvinnutækifæri, íbúðarkaup, eða aðgangi að heilbrigðis- og félagsþjónustu, svo fátt eitt sé nefnt. Ríki sem vilja kenna sig við mannúð, mannréttindi og frjálslynt lýðræði geta ekki samþykkt óbreytt ástand. Bandaríkin, eða hvað þá önnur vestræn ríki sem eru jafn sek, en þó af annarri stærðargráðu, geta vart kennt sig við þessi gildi á meðan ranglætið þrífst og réttlætinu er frestað, eða alfarið neitað. Mótmælin sem nú standa yfir varða ekki eingöngu þeldökka og aðra jaðarhópa sem verða sífellt fyrir misrétti og kerfisbundnu ofbeldi, því allir sem láta sig mannréttindi varða ættu að krefjast róttækra breytinga. Við verðum að læra af fyrri mistökum og leiðrétta alvarlegt ranglæti sem finnst innan samfélagsins og er jafnvel viðhaldið af stofnunum þess. Annars erum við dæmd til að endurtaka söguna og fórnarlömbunum á þá einungis eftir að fjölga – og rétt eins og sagan í dag dæmir þá forfeður sem studdu þrælahald, beittu grófu ofbeldi og viðhéldu alræmdri aðskilnaðarstefnu, þá mun sagan dæma okkur ef við upprætum ekki það kerfisbundna ofbeldi sem hefur orðið George Floyd og svo mörgum öðrum að bana. Höfundur er meistaranemi í stjórnmálaheimspeki við Háskólann í York. Þessi grein er birt í samstarfi við Róm. Rómur er vettvangur fyrir ungt frjálslynt fólk til þess að láta að sér kveða í samfélagsumræðunni.
Þessi grein er birt í samstarfi við Róm. Rómur er vettvangur fyrir ungt frjálslynt fólk til þess að láta að sér kveða í samfélagsumræðunni.
Skólabærinn Garðabær: Við mælum árangur og gerum stöðugt betur Almar Guðmundsson,Sigríður Hulda Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Skólabærinn Garðabær: Við mælum árangur og gerum stöðugt betur Almar Guðmundsson,Sigríður Hulda Jónsdóttir skrifar
Skoðun Námsmat og Matsferill – Tækifæri til umbóta í skólastarfi Sigurbjörg Róbertsdóttir skrifar
Skoðun Tími til aðgerða - loftslags- og umhverfismál sett á dagskrá Jóna Þórey Pétursdóttir skrifar
Skoðun Setjum á okkur súrefnisgrímuna áður en við björgum heiminum. Nú þarf hinn þögli meirihluti að láta í sér heyra Steindór Þórarinsson skrifar
Skoðun Sterkt skólasamfélag á Akureyri, sameiginleg ábyrgð og framtíðarsýn Heimir Örn Árnason skrifar
Skoðun Fæðingarhríðir fjórðu iðnbyltingarinnar: Til fjármálafyrirtækja Klara Nótt Egilson skrifar
Skoðun Erfðir og endurframleiðsla félagslegra vandamála milli kynslóða Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar
Skoðun Opið bréf til utanríkisráðherra og alþingismanna: Farbann á hermenn sem taka þátt í þjóðarmorði Helen Ólafsdóttir skrifar
Skólabærinn Garðabær: Við mælum árangur og gerum stöðugt betur Almar Guðmundsson,Sigríður Hulda Jónsdóttir Skoðun