Um mannslíf og mannréttindi þeldökkra Bjarni Halldór Janusson skrifar 10. júní 2020 08:00 Fyrir um tveimur vikum síðan var bandarískur karlmaður myrtur af lögreglumanni. Hinn 46 ára George Floyd bættist þá í hóp fjölmargra þeldökkra sem látið hafa lífið vegna alvarlegs kynþáttahaturs og útbreidds lögregluofbeldis þar í landi. Það tók morðingja George Floyd rétt undir níu mínútur að svipta hann frelsinu og taka hann að lífi. Það tók morðingjann rétt undir níu mínútur að binda enda á tilvist George Floyd og valda vinum hans og vandamönnum ómældum skaða og ólýsanlegri sorg. Svipaða sögu má segja um þau Breonna Taylor, Tamir Rice, Philando Castile, Oscar Grant og Atatiana Jefferson. Þau voru öll á besta aldri, áttu allt lífið framundan, og voru jafnvel tekin af lífi í návist barna og fjölskyldu. Þau voru öll skotin til bana af lögreglumönnum, sem flestir höfðu áður ógnað lífi saklausra borgara. Fyrir nokkrum árum síðan var öðrum saklausum manni, Eric Garner, haldið niðri af lögreglumönnum þar til hann hætti að draga andann. Hann, rétt eins og George Floyd, hrópaði varnarlaus eftir aðstoð og tjáði viðstöddum skýrt og skilmerkilega að hann gæti ekki andað, en það breytti því miður litlu. Þetta fólk átti kannski ekki margt sameiginlegt. Þau áttu ólík áhugamál og höfðu ólíkar skoðanir, allt ólíkar manneskjur, en áttu það sameiginlegt að vera saklaus, og jú, þau voru öll þeldökk. Rúmlega 12% Bandaríkjamanna eru þeldökkir, en eru um fjórðungur allra fórnarlamba lögregluofbeldis. Lögregluofbeldi er raunar algengara í þeim ríkjum sem þar sem hlutfall þeldökkra er hærra, jafnvel þó að glæpatíðnin þar sé litlu hærri en annars staðar. Í samanburði við þá sem eru hvítir á hörund eru þeldökkir allt að þrisvar sinnum líklegri til að láta lífið sökum afskipta lögreglunnar, jafnvel þó að þeir séu ólíklegri til að vera vopnaðir þegar þeir eru skotnir til bana. Þá eru ungir þeldökkir karlmenn allt að níu sinnum líklegri en aðrir Bandaríkjamenn til að vera skotnir til bana af lögregluþjónum. Eingöngu 1% lögreglumanna sem koma að þessum banamálum eru ákærðir, og enn færri eru sakfelldir og hljóta viðeigandi dóma, ýmist vegna þess að saksóknarar vilja síður ákæra þá, vegna þess að lögregludeildir þagga gjarnan málin niður eða því verkalýðsfélög lögreglumanna beita sér gegn ákærum og beita sér almennt gegn umbótum í þessum efnum. Vandinn er því ekki eingöngu sá að lögreglan er mikið líklegri til að hafa afskipti af þeldökkum og verða þeim að bana, heldur einnig sá hve fáir lögregluþjónar eru ákærðir og dregnir til ábyrgðar af yfirvöldum, rétt eins og ætti að gerast í eðlilegu réttarríki. Hefðu lögregluþjónarnir sem urðu George Floyd að bana haldið störfum sínum áfram ef ekki væri fyrir myndbandsupptökuna af morðinu og þau mótmæli sem sköpuðust í kjölfarið? Miðað við tölfræðina, já, líklega. Bandaríkjamönnum hefur fjölgað um ríflega 50% frá árinu 1977, en á sama tíma hafa fjárframlög til löggæslumála hækkað um 173%. Í ríki þar sem löggæsla hlýtur stóran hluta fjárframlaga sveitarfélaga mætti ætla að unnið sé af meiri fagmennsku og meiri gagnsæi, en svo virðist ekki vera. Kynþáttamisrétti og kúgun jaðarhópa er rótgróið í bandarísku samfélagi og samofið sögu þess, sem leiðir af sér meira lögregluofbeldi í garð þeldökkra en þeirra sem eru hvítir á hörund og því er kannski skiljanlegt hve margir þeldökkir vantreysta eða óttast lögregluna þar í landi. Til viðbótar eru þeldökkir í Bandaríkjunum mun líklegri til að hljóta þyngri dóma og eru fangelsaðir í mun meiri mæli en þeir sem eru hvítir á hörund. Fræg tilvitnun, kennd við sagnfræðing nokkurn, segir að sá sem ekki læri söguna sé dæmdur til að endurtaka hana. Hversu oft þurfa Bandaríkjamenn að endurtaka þá sögu til að kynþáttamisrétti og lögregluofbeldi heyri sögunni til? Að því er virðist, allt of oft. Staðreyndin er sú að hvert einasta fórnarlamb þessa ofbeldis er einu fórnarlambi of mikið. Til þess eru mótmælin þessa dagana. Þau eru til að minna á að óbreytt ástand sé með öllu ólíðandi, einkum í ljósi þess að þeldökkir og aðrir jaðarhópar verða fyrir misrétti á nær öllum sviðum samfélagsins, hvort sem um er að ræða atvinnutækifæri, íbúðarkaup, eða aðgangi að heilbrigðis- og félagsþjónustu, svo fátt eitt sé nefnt. Ríki sem vilja kenna sig við mannúð, mannréttindi og frjálslynt lýðræði geta ekki samþykkt óbreytt ástand. Bandaríkin, eða hvað þá önnur vestræn ríki sem eru jafn sek, en þó af annarri stærðargráðu, geta vart kennt sig við þessi gildi á meðan ranglætið þrífst og réttlætinu er frestað, eða alfarið neitað. Mótmælin sem nú standa yfir varða ekki eingöngu þeldökka og aðra jaðarhópa sem verða sífellt fyrir misrétti og kerfisbundnu ofbeldi, því allir sem láta sig mannréttindi varða ættu að krefjast róttækra breytinga. Við verðum að læra af fyrri mistökum og leiðrétta alvarlegt ranglæti sem finnst innan samfélagsins og er jafnvel viðhaldið af stofnunum þess. Annars erum við dæmd til að endurtaka söguna og fórnarlömbunum á þá einungis eftir að fjölga – og rétt eins og sagan í dag dæmir þá forfeður sem studdu þrælahald, beittu grófu ofbeldi og viðhéldu alræmdri aðskilnaðarstefnu, þá mun sagan dæma okkur ef við upprætum ekki það kerfisbundna ofbeldi sem hefur orðið George Floyd og svo mörgum öðrum að bana. Höfundur er meistaranemi í stjórnmálaheimspeki við Háskólann í York. Þessi grein er birt í samstarfi við Róm. Rómur er vettvangur fyrir ungt frjálslynt fólk til þess að láta að sér kveða í samfélagsumræðunni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Dauði George Floyd Rómur Mannréttindi Bjarni Halldór Janusson Mest lesið Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson Skoðun Samtökin 78 verðlauna sögufölsun Böðvar Björnsson Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson skrifar Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson skrifar Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur við náttúruna og sjálfbæra þróun Anna María Ágústsdóttir skrifar Skoðun Aðgerðir gegn mansali í forgangi Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Framtíðin fær húsnæði Ingunn Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Börnin sem deyja á Gaza Elín Pjetursdóttir skrifar Skoðun Brýr, sýkingar og börn Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Hvað er lýðskóli eiginlega? Margrét Gauja Magnúsdóttir skrifar Skoðun Búum til pláss fyrir framtíðina Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Hættuleg ofnotkun svefnlyfja á Íslandi Drífa Sigfúsdóttir skrifar Skoðun Kveikjum neistann um allt land Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ætlar Ísland að fara sömu leið og Evrópa í útlendingamálum? Kári Allansson skrifar Skoðun Samtökin 78 verðlauna sögufölsun Böðvar Björnsson skrifar Skoðun Afstaða – á vaktinni í 20 ár Arndís Vilhjálmsdóttir,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Varað við embætti sérstaks saksóknara Gestur Jónsson skrifar Skoðun Út af sporinu en ekki týnd að eilífu María Helena Mazul skrifar Skoðun Meira að segja formaður Viðreisnar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Sjá meira
Fyrir um tveimur vikum síðan var bandarískur karlmaður myrtur af lögreglumanni. Hinn 46 ára George Floyd bættist þá í hóp fjölmargra þeldökkra sem látið hafa lífið vegna alvarlegs kynþáttahaturs og útbreidds lögregluofbeldis þar í landi. Það tók morðingja George Floyd rétt undir níu mínútur að svipta hann frelsinu og taka hann að lífi. Það tók morðingjann rétt undir níu mínútur að binda enda á tilvist George Floyd og valda vinum hans og vandamönnum ómældum skaða og ólýsanlegri sorg. Svipaða sögu má segja um þau Breonna Taylor, Tamir Rice, Philando Castile, Oscar Grant og Atatiana Jefferson. Þau voru öll á besta aldri, áttu allt lífið framundan, og voru jafnvel tekin af lífi í návist barna og fjölskyldu. Þau voru öll skotin til bana af lögreglumönnum, sem flestir höfðu áður ógnað lífi saklausra borgara. Fyrir nokkrum árum síðan var öðrum saklausum manni, Eric Garner, haldið niðri af lögreglumönnum þar til hann hætti að draga andann. Hann, rétt eins og George Floyd, hrópaði varnarlaus eftir aðstoð og tjáði viðstöddum skýrt og skilmerkilega að hann gæti ekki andað, en það breytti því miður litlu. Þetta fólk átti kannski ekki margt sameiginlegt. Þau áttu ólík áhugamál og höfðu ólíkar skoðanir, allt ólíkar manneskjur, en áttu það sameiginlegt að vera saklaus, og jú, þau voru öll þeldökk. Rúmlega 12% Bandaríkjamanna eru þeldökkir, en eru um fjórðungur allra fórnarlamba lögregluofbeldis. Lögregluofbeldi er raunar algengara í þeim ríkjum sem þar sem hlutfall þeldökkra er hærra, jafnvel þó að glæpatíðnin þar sé litlu hærri en annars staðar. Í samanburði við þá sem eru hvítir á hörund eru þeldökkir allt að þrisvar sinnum líklegri til að láta lífið sökum afskipta lögreglunnar, jafnvel þó að þeir séu ólíklegri til að vera vopnaðir þegar þeir eru skotnir til bana. Þá eru ungir þeldökkir karlmenn allt að níu sinnum líklegri en aðrir Bandaríkjamenn til að vera skotnir til bana af lögregluþjónum. Eingöngu 1% lögreglumanna sem koma að þessum banamálum eru ákærðir, og enn færri eru sakfelldir og hljóta viðeigandi dóma, ýmist vegna þess að saksóknarar vilja síður ákæra þá, vegna þess að lögregludeildir þagga gjarnan málin niður eða því verkalýðsfélög lögreglumanna beita sér gegn ákærum og beita sér almennt gegn umbótum í þessum efnum. Vandinn er því ekki eingöngu sá að lögreglan er mikið líklegri til að hafa afskipti af þeldökkum og verða þeim að bana, heldur einnig sá hve fáir lögregluþjónar eru ákærðir og dregnir til ábyrgðar af yfirvöldum, rétt eins og ætti að gerast í eðlilegu réttarríki. Hefðu lögregluþjónarnir sem urðu George Floyd að bana haldið störfum sínum áfram ef ekki væri fyrir myndbandsupptökuna af morðinu og þau mótmæli sem sköpuðust í kjölfarið? Miðað við tölfræðina, já, líklega. Bandaríkjamönnum hefur fjölgað um ríflega 50% frá árinu 1977, en á sama tíma hafa fjárframlög til löggæslumála hækkað um 173%. Í ríki þar sem löggæsla hlýtur stóran hluta fjárframlaga sveitarfélaga mætti ætla að unnið sé af meiri fagmennsku og meiri gagnsæi, en svo virðist ekki vera. Kynþáttamisrétti og kúgun jaðarhópa er rótgróið í bandarísku samfélagi og samofið sögu þess, sem leiðir af sér meira lögregluofbeldi í garð þeldökkra en þeirra sem eru hvítir á hörund og því er kannski skiljanlegt hve margir þeldökkir vantreysta eða óttast lögregluna þar í landi. Til viðbótar eru þeldökkir í Bandaríkjunum mun líklegri til að hljóta þyngri dóma og eru fangelsaðir í mun meiri mæli en þeir sem eru hvítir á hörund. Fræg tilvitnun, kennd við sagnfræðing nokkurn, segir að sá sem ekki læri söguna sé dæmdur til að endurtaka hana. Hversu oft þurfa Bandaríkjamenn að endurtaka þá sögu til að kynþáttamisrétti og lögregluofbeldi heyri sögunni til? Að því er virðist, allt of oft. Staðreyndin er sú að hvert einasta fórnarlamb þessa ofbeldis er einu fórnarlambi of mikið. Til þess eru mótmælin þessa dagana. Þau eru til að minna á að óbreytt ástand sé með öllu ólíðandi, einkum í ljósi þess að þeldökkir og aðrir jaðarhópar verða fyrir misrétti á nær öllum sviðum samfélagsins, hvort sem um er að ræða atvinnutækifæri, íbúðarkaup, eða aðgangi að heilbrigðis- og félagsþjónustu, svo fátt eitt sé nefnt. Ríki sem vilja kenna sig við mannúð, mannréttindi og frjálslynt lýðræði geta ekki samþykkt óbreytt ástand. Bandaríkin, eða hvað þá önnur vestræn ríki sem eru jafn sek, en þó af annarri stærðargráðu, geta vart kennt sig við þessi gildi á meðan ranglætið þrífst og réttlætinu er frestað, eða alfarið neitað. Mótmælin sem nú standa yfir varða ekki eingöngu þeldökka og aðra jaðarhópa sem verða sífellt fyrir misrétti og kerfisbundnu ofbeldi, því allir sem láta sig mannréttindi varða ættu að krefjast róttækra breytinga. Við verðum að læra af fyrri mistökum og leiðrétta alvarlegt ranglæti sem finnst innan samfélagsins og er jafnvel viðhaldið af stofnunum þess. Annars erum við dæmd til að endurtaka söguna og fórnarlömbunum á þá einungis eftir að fjölga – og rétt eins og sagan í dag dæmir þá forfeður sem studdu þrælahald, beittu grófu ofbeldi og viðhéldu alræmdri aðskilnaðarstefnu, þá mun sagan dæma okkur ef við upprætum ekki það kerfisbundna ofbeldi sem hefur orðið George Floyd og svo mörgum öðrum að bana. Höfundur er meistaranemi í stjórnmálaheimspeki við Háskólann í York. Þessi grein er birt í samstarfi við Róm. Rómur er vettvangur fyrir ungt frjálslynt fólk til þess að láta að sér kveða í samfélagsumræðunni.
Þessi grein er birt í samstarfi við Róm. Rómur er vettvangur fyrir ungt frjálslynt fólk til þess að láta að sér kveða í samfélagsumræðunni.
Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun
Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar
Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar
Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar
Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun
Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun