Hamfarahlýnun af mannavöldum - 10 ár þar til neyð skellur á Bjarni Már Bjarnason skrifar 14. maí 2019 10:15 Að undanförnu hefur Ríkissjónvarpið sýnt þættina Hvað höfum við gert? Hér að neðan eru staðreyndir, sem sóttar eru í þættina, mönnum til umhugsunar: Meðalhiti á jörðinni hefur hækkað yfir 1 gráðu frá 1850, en með ört vaxandi hraða frá 1980 og síðustu 20 ár hafa verið hlýjust frá því mælingar hófust. Ef hlýnunin fer yfir 2 gráður hverfa allir jöklar jarðar, án þess að maðurinn fái nokkuð að gert. Sérlega mikil bráðnun á sér stað á Suðurskautinu, en þar hefur hlýnunin aukist um 2,5 gráður og jökullinn bráðnar m.a. neðan frá. Miðað við sömu þróun verða allir jöklar á jörðinni horfnir eftir 100 ár og hækkun á sjávarmáli gæti orðið um 70 metrar, svipuð hæð Hallgrímskirkju. Margar stórborgir munu fara undir sjó. Á eftir heimskautunum er þriðja stærsta jökulsvæði á jörðinni í Himalajafjöllum og það bráðnar hratt. Afleiðingar þar verða mikill vatnskortur í Indlandi, Nepal, Kína, Pakistan og Bútan. Um 2,2 milljarðar manna eiga heimkynni sín í Himalajafjöllum eða nærri rótum þeirra. Fyrir vikið gætu hundruð milljóna manna farið á vergang og engin lög eða reglur stoppa þá. Hungursneyð mun vofa yfir, sjúkdómar geisa, stríð brjótast út og innviðir heilla samfélaga hrynja. Fólk mun reyna hvaðeina til að bjarga lífi sínu, m.a. leita til byggilegra svæða, og þar með munu hörmungarnar breiðast út. Almennt þorna grunnvatnsból manna upp með ógnahraða; 21 af 37 stærstu vatnsbólum jarðar ná ekki að endurnýja birgðir sínar og fara hverfandi. Skortur á vatni orsakar þurrk, matarskort og átök um vatnsauðlindir. Auðlindir jarðar voru sjálfbærar árið 1970, árið 1990 entist endurnýjun þeirra til október, árið 2000 til september og árið 2018 entust þær til ágúst. Þannig að eftir 60-70 ár má búast við að þær verði á þrotum. Magn koltvísýrings (CO2) í andrúmslofti hefur aldrei verið hærra í milljón ár og er komið á mjög alvarlegt stig, en koltvísýringur er sú gróðurhúsalofttegund sem mest er af og styrkur þess hefur aukist um þriðjung frá upphafi iðnbyltingar. Aukning koltvísýrings stafar mestmegnis af bruna jarðefnaeldsneytis (kola, jarðgass og olíu) sem er 80% af orkugjafa mannkyns. Á síðustu 30 árum hefur mannkynið losað sama magn af koltvísýrings og á 236 árum þar á undan. Ef koltvísýringur eykst um 25% til viðbótar, fer hækkun á hita yfir 2 gráður sem skapar óafturkræfan skaða. Í náinni framtíð munu miklar veðrabreytingar eiga sér hvarvetna stað, með þurrkum, stormum og fellibyljum. Hiti eykst hratt um miðbik jarðar og eyðimerkur myndast þar eða stækka, en frekar mun gæta rigninga, storma og kulda norðar á hnettinum. Golfstraumurinn hefur nú þegar hægt á sér um 15% og eftir að jöklar bráðna getur hann breytt um stefnu. Kólnar þá á norðurhveli og líklega leggst ísbreiða þar yfir. Í yfir 40 ár er búið að vara við mengun heimshafanna. Hafið er undirstaða lífs á jörðu og þekur um 70% af yfirborði jarðar. Við fáum um helming af öllu súrefni þaðan. Þegar jörðin hlýnar tekur sjórinn við langmestum hluta hlýnunarinnar eða um 90%. Súrnun sjávar er yfirstandandi lækkun á sýrustigi hafsins af völdum upptöku koltvísýrings úr andrúmsloftinu. Súrnunin hefur slæmar afleiðingar á sjávardýr, getur meðal annars dregið úr efnaskiptastarfsemi og skaðað ónæmiskerfi þeirra, og þegar sjórinn verður súrari eiga lífverur erfiðara með að mynda kalk, sem er undirstaðan í vistkerfinu. Skeldýr hætta að geta myndað skel og drepast, en þau eru grunnurinn í lífskerfinu og fæða fyrir sjávarlífið. Breytingar á heimsvísu eru einnar örastar í köldum sjó og þar með talið við Ísland. Neikvæðna áhrifa gæti nú þegar við Íslandstrendur og mikilvægar tegundir í fæðukeðjunni eru að hverfa án þess að tekið sé eftir því. Dæmi um breytingar við Ísland er loðna, markríll og humar. Talið era ð 90% dýrategunda hverfi við Ísland innan við 50 ára vegna loftlagsbreytinga. Kóralrifin eru lungu hafsins, eins og regnskógar á landi, og þau veita milljónum manna fæðu. Þau geta horfið á næstu áratugum og verða þá fordæmalausar breytingar á sjávarlífi jarðar. Einnig hafa stöðu- og straumvötn víða hitnað, með tilheyrandi áhrifum á vatnsgæði og breytingum á vistkerfum í ferskvatni. Jafnt í ferskvatni sem í sjó hafa orðið breytingar á útbreiðslu þörunga, svifs og fisktegunda, auk þess sem breytingar á ísþekju, seltu, súrefnismagni og straumhringrás gætu orðið afdrifaríkar, ekki síst nærri heimskautasvæðum. Í höfunum verður með sama áframhaldi meira af plasti í sjónum en fiski árið 2050, en á hverri mínútu losar mannkynið um 19 tonn af plasti í sjóinn og það brotnar ekki niður, en frá því kemur örplast, minna en 5mm, sem hættulegt er öllu lífríki. Maðurinn hefur breytt efnafræði sjávar svo mikið að á 200 árum hefur hafið súrnað um 30% og hafa breytingar ekki verið hraðari síðustu 50 miljón árin. Gangi svartsýnustu vísindakenningar eftir verða skordýr útdauð eftir 100 ár. Mannkyn getur ekki lifað á jörðinni án skordýra. Maðurinn er alltaf að fjölga sér og stefnir í að verða 10 milljarðar árið 2050 Í sögu jarðar hefur líf fimm sinnum nærri dáið út. Eitt skipti var það vegna áreksturs smástirnis, en í hin skiptin út af mikilli og hraðri uppsöfnun gróðurhússloftegunda. Fyrir 250 milljón árum síðan hvarf yfir 90% af öllu lífi á jörðunni, en þá hlýnaði jörðin um 5-10 gráður á 20.000 árum. Ef sjötta útþurrkunin er byrjuð í reynd, er ekkert hægt að gera til að stöðva hana og síðustu dagar mannkyns á jörð framundan. Sjónvarpsmaðurinn kunni, sir David Attenborough, varar við óafturkræfum skaða á náttúrunni og samfélagslegu hruni. „Þetta hljómar skelfilega,‟ segir hann, „en það eru vísindalegar sannanir fyrir því að ef við grípum ekki til róttækra aðgerða innan næstu tíu ára, þá kunnum við að standa frammi fyrir óafturkræfum skaða á lífríkinu og hruni mannlegs samfélags.Hvað er þá til ráða? Maðurinn getur enn brugðist við, en ástandið er grafalvarlegt. Hætta þyrfti að nota jarðefnaeldsneyti, en í staðinn yrðu að koma endurnýjanlegir orkugjafar, s.s. sólar-, fall- og vindorka. Ýmis úrræði t.d. að fylla upp í skurði, en mýrar eru öndunarfæri landsins. Þá Það þyrfti að stöðva skógarhögg, því skógar draga í sig koltvísýring og skila súrefni. Enn fremur þyrfti að minnka kjötneyslu og hætta að sóa auðlindum og mat, en auka sjálfbærni. Viðbrögð manna við þessari válegu þróun geta orðið á mismunandi vegu. Ýmsir virðast í afneitun meðan aðrir fyllast ótta og kvíða. Flestir virðast þó sammála um að draga þurfi stórlega úr notkun jarðefnaeldneytis (gass, kola og olíu) og helst hætta henni á næstu 10 árum. Hyggilegast væri samt að stofna Rótækann Umhverfisflokk, lýsa yfir neyðarástandi og ráðast tafarlaust á vandann. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Jarðakaup í nýjum tilgangi Halla Hrund Logadóttir Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson Skoðun Nú getum við brotið blað Ragnheiður Davíðsdóttir Skoðun Af hverju bara hálft skref áfram? Gísli Rafn Ólafsson Skoðun Við þurfum loftslagsaðgerðir, ekki grænþvott Andrés Ingi Jónsson Skoðun Ég kýs… Gísli Ásgeirsson Skoðun Norska veiðistöðin Friðrik Erlingsson Skoðun Af auðvaldsmönnum og undirlægjuhætti Ester Hilmarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ég kýs… Gísli Ásgeirsson skrifar Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nú getum við brotið blað Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum loftslagsaðgerðir, ekki grænþvott Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Af hverju bara hálft skref áfram? Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Baldur í þágu mannúðar og samfélags Anna María Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Hvar er Reykjavegur? Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Af auðvaldsmönnum og undirlægjuhætti Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hafðu áhrif á líf barna Ída Björg Unnarsdóttir skrifar Skoðun Stórbætum samgöngur Logi Einarsson skrifar Skoðun Norska veiðistöðin Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Köllum það réttu nafni: Fordóma Derek Terell Allen skrifar Skoðun Ótrúverðugt plan að annars góðum markmiðum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Formleg uppgjöf Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Örlætisgerningur Vilhjálmur H. Vilhjálmsson skrifar Skoðun Fjármunum veitt þangað sem neyðin er mest Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfbær framtíð Vestfjarða Sigríður Ólöf Kristjánsdóttir,Aðalsteinn Óskarsson skrifar Skoðun Burt með pólitík á Bessastöðum Kristmundur Carter skrifar Skoðun Náttúran njóti vafans, ótímabundið Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun „Almennings“ samgöngur? Bragi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Góður forseti G. Pétur Matthíasson skrifar Skoðun Hvers vegna Halla Tómasdóttir? Guðjón Sigurðsson skrifar Skoðun Heimildin sem hvarf úr frumvarpi matvælaráðherra Vala Árnadóttir skrifar Skoðun Sníða sér stakk eftir vexti Guðni Magnús Ingvason skrifar Skoðun Norskir herrar eða íslenskir? Þóra Bergný Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Af hverju ertu að bjóða þig fram? Sigurður Ragnarsson skrifar Sjá meira
Að undanförnu hefur Ríkissjónvarpið sýnt þættina Hvað höfum við gert? Hér að neðan eru staðreyndir, sem sóttar eru í þættina, mönnum til umhugsunar: Meðalhiti á jörðinni hefur hækkað yfir 1 gráðu frá 1850, en með ört vaxandi hraða frá 1980 og síðustu 20 ár hafa verið hlýjust frá því mælingar hófust. Ef hlýnunin fer yfir 2 gráður hverfa allir jöklar jarðar, án þess að maðurinn fái nokkuð að gert. Sérlega mikil bráðnun á sér stað á Suðurskautinu, en þar hefur hlýnunin aukist um 2,5 gráður og jökullinn bráðnar m.a. neðan frá. Miðað við sömu þróun verða allir jöklar á jörðinni horfnir eftir 100 ár og hækkun á sjávarmáli gæti orðið um 70 metrar, svipuð hæð Hallgrímskirkju. Margar stórborgir munu fara undir sjó. Á eftir heimskautunum er þriðja stærsta jökulsvæði á jörðinni í Himalajafjöllum og það bráðnar hratt. Afleiðingar þar verða mikill vatnskortur í Indlandi, Nepal, Kína, Pakistan og Bútan. Um 2,2 milljarðar manna eiga heimkynni sín í Himalajafjöllum eða nærri rótum þeirra. Fyrir vikið gætu hundruð milljóna manna farið á vergang og engin lög eða reglur stoppa þá. Hungursneyð mun vofa yfir, sjúkdómar geisa, stríð brjótast út og innviðir heilla samfélaga hrynja. Fólk mun reyna hvaðeina til að bjarga lífi sínu, m.a. leita til byggilegra svæða, og þar með munu hörmungarnar breiðast út. Almennt þorna grunnvatnsból manna upp með ógnahraða; 21 af 37 stærstu vatnsbólum jarðar ná ekki að endurnýja birgðir sínar og fara hverfandi. Skortur á vatni orsakar þurrk, matarskort og átök um vatnsauðlindir. Auðlindir jarðar voru sjálfbærar árið 1970, árið 1990 entist endurnýjun þeirra til október, árið 2000 til september og árið 2018 entust þær til ágúst. Þannig að eftir 60-70 ár má búast við að þær verði á þrotum. Magn koltvísýrings (CO2) í andrúmslofti hefur aldrei verið hærra í milljón ár og er komið á mjög alvarlegt stig, en koltvísýringur er sú gróðurhúsalofttegund sem mest er af og styrkur þess hefur aukist um þriðjung frá upphafi iðnbyltingar. Aukning koltvísýrings stafar mestmegnis af bruna jarðefnaeldsneytis (kola, jarðgass og olíu) sem er 80% af orkugjafa mannkyns. Á síðustu 30 árum hefur mannkynið losað sama magn af koltvísýrings og á 236 árum þar á undan. Ef koltvísýringur eykst um 25% til viðbótar, fer hækkun á hita yfir 2 gráður sem skapar óafturkræfan skaða. Í náinni framtíð munu miklar veðrabreytingar eiga sér hvarvetna stað, með þurrkum, stormum og fellibyljum. Hiti eykst hratt um miðbik jarðar og eyðimerkur myndast þar eða stækka, en frekar mun gæta rigninga, storma og kulda norðar á hnettinum. Golfstraumurinn hefur nú þegar hægt á sér um 15% og eftir að jöklar bráðna getur hann breytt um stefnu. Kólnar þá á norðurhveli og líklega leggst ísbreiða þar yfir. Í yfir 40 ár er búið að vara við mengun heimshafanna. Hafið er undirstaða lífs á jörðu og þekur um 70% af yfirborði jarðar. Við fáum um helming af öllu súrefni þaðan. Þegar jörðin hlýnar tekur sjórinn við langmestum hluta hlýnunarinnar eða um 90%. Súrnun sjávar er yfirstandandi lækkun á sýrustigi hafsins af völdum upptöku koltvísýrings úr andrúmsloftinu. Súrnunin hefur slæmar afleiðingar á sjávardýr, getur meðal annars dregið úr efnaskiptastarfsemi og skaðað ónæmiskerfi þeirra, og þegar sjórinn verður súrari eiga lífverur erfiðara með að mynda kalk, sem er undirstaðan í vistkerfinu. Skeldýr hætta að geta myndað skel og drepast, en þau eru grunnurinn í lífskerfinu og fæða fyrir sjávarlífið. Breytingar á heimsvísu eru einnar örastar í köldum sjó og þar með talið við Ísland. Neikvæðna áhrifa gæti nú þegar við Íslandstrendur og mikilvægar tegundir í fæðukeðjunni eru að hverfa án þess að tekið sé eftir því. Dæmi um breytingar við Ísland er loðna, markríll og humar. Talið era ð 90% dýrategunda hverfi við Ísland innan við 50 ára vegna loftlagsbreytinga. Kóralrifin eru lungu hafsins, eins og regnskógar á landi, og þau veita milljónum manna fæðu. Þau geta horfið á næstu áratugum og verða þá fordæmalausar breytingar á sjávarlífi jarðar. Einnig hafa stöðu- og straumvötn víða hitnað, með tilheyrandi áhrifum á vatnsgæði og breytingum á vistkerfum í ferskvatni. Jafnt í ferskvatni sem í sjó hafa orðið breytingar á útbreiðslu þörunga, svifs og fisktegunda, auk þess sem breytingar á ísþekju, seltu, súrefnismagni og straumhringrás gætu orðið afdrifaríkar, ekki síst nærri heimskautasvæðum. Í höfunum verður með sama áframhaldi meira af plasti í sjónum en fiski árið 2050, en á hverri mínútu losar mannkynið um 19 tonn af plasti í sjóinn og það brotnar ekki niður, en frá því kemur örplast, minna en 5mm, sem hættulegt er öllu lífríki. Maðurinn hefur breytt efnafræði sjávar svo mikið að á 200 árum hefur hafið súrnað um 30% og hafa breytingar ekki verið hraðari síðustu 50 miljón árin. Gangi svartsýnustu vísindakenningar eftir verða skordýr útdauð eftir 100 ár. Mannkyn getur ekki lifað á jörðinni án skordýra. Maðurinn er alltaf að fjölga sér og stefnir í að verða 10 milljarðar árið 2050 Í sögu jarðar hefur líf fimm sinnum nærri dáið út. Eitt skipti var það vegna áreksturs smástirnis, en í hin skiptin út af mikilli og hraðri uppsöfnun gróðurhússloftegunda. Fyrir 250 milljón árum síðan hvarf yfir 90% af öllu lífi á jörðunni, en þá hlýnaði jörðin um 5-10 gráður á 20.000 árum. Ef sjötta útþurrkunin er byrjuð í reynd, er ekkert hægt að gera til að stöðva hana og síðustu dagar mannkyns á jörð framundan. Sjónvarpsmaðurinn kunni, sir David Attenborough, varar við óafturkræfum skaða á náttúrunni og samfélagslegu hruni. „Þetta hljómar skelfilega,‟ segir hann, „en það eru vísindalegar sannanir fyrir því að ef við grípum ekki til róttækra aðgerða innan næstu tíu ára, þá kunnum við að standa frammi fyrir óafturkræfum skaða á lífríkinu og hruni mannlegs samfélags.Hvað er þá til ráða? Maðurinn getur enn brugðist við, en ástandið er grafalvarlegt. Hætta þyrfti að nota jarðefnaeldsneyti, en í staðinn yrðu að koma endurnýjanlegir orkugjafar, s.s. sólar-, fall- og vindorka. Ýmis úrræði t.d. að fylla upp í skurði, en mýrar eru öndunarfæri landsins. Þá Það þyrfti að stöðva skógarhögg, því skógar draga í sig koltvísýring og skila súrefni. Enn fremur þyrfti að minnka kjötneyslu og hætta að sóa auðlindum og mat, en auka sjálfbærni. Viðbrögð manna við þessari válegu þróun geta orðið á mismunandi vegu. Ýmsir virðast í afneitun meðan aðrir fyllast ótta og kvíða. Flestir virðast þó sammála um að draga þurfi stórlega úr notkun jarðefnaeldneytis (gass, kola og olíu) og helst hætta henni á næstu 10 árum. Hyggilegast væri samt að stofna Rótækann Umhverfisflokk, lýsa yfir neyðarástandi og ráðast tafarlaust á vandann.
Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar