Að vilja deyja eða geta ekki lifað? Arna Pálsdóttir skrifar 2. september 2018 22:20 Alþjóðlegur forvarnardagur sjálfsvíga er 10. september nk. Sem aðstandanda einstaklings sem framið hefur sjálfsvíg er öll umræða um málaflokkinn mér sérstaklega hugleikin. Ég stend mig oft að því að lesa minningagreinar um ókunnugt fólk sem fallið hefur fyrir eigin hendi. Það er eins með sjálfsvíg og aðrar dánarorsakir, úr greinunum má oft lesa ólíkan aðdraganda andlátsins. Oft má greina langa báráttu hjá hinum látna, baráttu sem að lokum tapaðist. Stundum eru aðstæður hins vegar þannig að aðstandendur upplifa sjálfsvíg eins og skyndilegt slys og svo rúmast fjöldi tilvika þarna á milli. Sameiginlegt með öllum tilvikum er að eftir sitja ástvinir með óteljandi spurningar um hvað þau hefðu átt að gera til að koma í veg fyrir þennan hörmulega atburð. Enn er það því miður þannig að í umræðum fólks á milli á kaffistofum og þar sem fólk tjáir sig frjálslega eru látin falla orð eins og sjálfselska, eigingirni og heigulskapur eru látin falla um þá athöfn að binda enda á líf sitt. Með árunum hefur skrápurinn þykknað hjá mér og ég læt slík ummæli ekki lengur á mig fá heldur finnst mér raunverulega áhugavert að velta fyrir mér hvaðan þau koma. Þegar ég er í aðstæðum sem þessum velti ég því stundum fyrir mér hvort ég eigi að gauka því að viðkomandi ræðumanni að ég hafi misst ástvin með þessum hætti. Ég læt það hins vegar oftast eiga sig og þá eingöngu til þess að komast hjá þessu vandræðilega augnabliki þegar viðkomandi fer í vörn og byrjar að umorða eða draga til baka það sem sagt var skömmu áður. Ég var unglingsstelpa þegar pabbi minn framdi sjálfsvíg. Daginn sem hann dó keyrði hann okkur systkynin í skólann, sagði „eigið góðan dag“ og ég kyssti hann á kinnina. Mér fannst lífið alveg nógu strembið fyrir. Ég var að fara í samræmd próf og átti eftir að velja mér framhaldsskóla. Gleymum svo ekki stóru málunum eins og strákamálin og að fela reykingarlyktina fyrir foreldrum mínum. Ég fann aldrei fyrir reiði í garð pabba en á mér brunnu vissulega margar spurningar. Hversu illa leið honum? Hversu mikinn kjark þurfti hann að drekka í sig áður en hann tók stökkið? osfrv. Blessunarlega hugsaði ég aldrei að þetta hlyti að vera mér að kenna eða einhverjum öðrum. Þetta var hans ákvörðun og enginn annar kom að henni. Mér fannst alltaf skýtið að heyra setningar eins „hann sem átti svo stóra fjölskyldu“ eða „hann sem átti allt sem maður gat óskað sér“. Vissulega allt rétt en hvernig tengdist þetta sjálfsvíginu hans? Vorum við, fjölskyldan hans, einhver breyta í þessu sjálfsvígi? Hefði hann síður gert þetta ef hann hefði átt meira? Minna? Aðra fjölskyldu? Eftir að pabbi dó átti ég mjög erfitt með að segja upphátt að pabbi minn væri dáinn. Það að segja að pabbi minn hafi framið sjálfsvíg var óbærilegt. Þetta þrúgandi augnablik þegar ég var spurð um pabba minn. Ég fann svitann og skjálftann spretta fram þegar ég stamaði upp orðunum að hann væri dáinn og á meðan hvíslaði að mér lítil rödd plís, plís, plís ekki spyrja hvernig hann dó. Með tímanum varð þetta auðveldara og í dag eru þetta bara orð, eins og að segja frá hverri annarri staðreynd. Pabbi minn er dáinn. Þessi litla rödd var skömm. Ég skammaðist mín fyrir það að pabbi minn hefði framið sjálfsvíg. Ég skammaðist mín ekki fyrir pabba minn heldur sjálfsvígið. Mér fannst það segja eitthvað um mig og mitt líf. Mér fannst það sverta minningu pabba því nú myndi allir halda eitthvað um hann og okkur sem ég gæti ekki haft neina stjórn á. Fólk færi að fylla í eyðurnar á litríkan hátt um að pabbi og við fjölskyldan hlytum að hafa verið svona eða hinsegin. Það tók mig tíma að komast út úr þessari hugsun en ég heyri þessa rödd stundum enn í dag en ekki af sömu ástæðu og þegar ég var yngri. Í dag er það frekar til að hlífa viðmælda mínum að ég vonast til að hann spyrji ekki. Það skellur oft á þögn í samtali þegar þessi staðreynd hefur verið lögð fram. Sjálfsvíg eru nefnilega óþægileg. Það hvarflar ekki að mér að hugsa að þeir sem láta vanhugsuð orð eða gildishlaðnar fullyrðingar falla geri það til þess að særa aðstandendur eða aðra. En ég tel þau litast af þekkingarleysi og úreltu hugarfari. Skömm er ein afleiðing fordóma. Maður er dæmdur eða upplifir sig dæmdan vegna aðstæðna. Eina leiðin til að uppræta fordóma er opin umræða og þekking. Við öll höfum mikinn mátt. Það að sýna umburðarlyndi, tala með upplýstum hætti um sjálfsvíg og deila reynslu sinni með öðrum getur reynst ómetanlegt. Dæmum ekki það sem við ekki þekkjum og verum góð hvort við annað. Bara þannig upprætum við fordóma og skömm. Að baki hverju sjálfsvígi er ekki sjálfselska eða heigulskapur heldur þjáning, vonleysi og örvænting. Það eru til líkamleg veikindi og andleg veikindi. Bæða geta dregið fólk til dauða. Andleg veikindi og sjálfvíg gera ekki greinarmun á stöðu fólks eða lífsgæðum. Þau eru alls staðar, alveg eins og önnur veikindi. Umræðan um sjálfsvíg má því ekki vera tabú eða óþægileg. Gefum sjalfsvígum meira vægi, í heilbrigðiskerfinu og í umræðum okkar á milli. Heilmikið vatn hefur runnið til sjávar frá árinu 2001 þegar pabbi minn dó og með hænuskrefum hefur umræðan opnast. Þá fékk umræðan byr undir báða vængi með stofnun Píeta samtakanna hér á landi sem eru samtök gegn sjálfsvígum og sjálfsskaða. Góðir hlutir byrja með umræðu. Höldum áfram eitt hænuskref í einu. Það er mín starfasta trú að enginn vill deyja en alltof margir treysta sér ekki til að lifa. Höfundur er lögfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Arna Pálsdóttir Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Sjókvíafúskið mikla Rán Flygenring Skoðun Sundtískan Anna Gunndís Guðmundsdóttir Skoðun Styrk hönd og fim Torfi H. Tulinius Skoðun Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir Skoðun Halla Hrund – forseti fyrir almanna heill Tryggvi Felixson Skoðun Óheiðarleiki gagnvart öryrkjum Svanberg Hreinsson Skoðun Hvað veit ég? Ég er bara fangi! Ólafur Ágúst Hraundal Skoðun Þráhyggja Björns Bjarnasonar Arnar Þór Jónsson Skoðun Hvaðan kemur fylgi Katrínar? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Nálægð við stjórnmálin – Ólafur Ragnar og Katrín Össur Skarphéðinsson Skoðun Skoðun Skoðun Vinkona í Ástralíu fékk þessar línur eftir að hafa skoðað gosið á Reykjanesskaga á tölvunni sinni frá aðila á Facebook Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Ferðaþjónustan og vaskurinn Pétur Óskarsson skrifar Skoðun Þráhyggja Björns Bjarnasonar Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Nálægð við stjórnmálin – Ólafur Ragnar og Katrín Össur Skarphéðinsson skrifar Skoðun Einföld og afgerandi skref í þágu líffræðilegrar fjölbreytni Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Hvernig standa sveitarfélögin sig í stafrænni þróun? Sigurjón Ólafsson skrifar Skoðun Vald spillir Anna Magnúsdóttir skrifar Skoðun Af hverju skjólshús? Elín Ebba Ásmundsdóttir skrifar Skoðun Sjókvíafúskið mikla Rán Flygenring skrifar Skoðun Almannahagur eða nýfrjálshyggja? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Halla Hrund – forseti fyrir almanna heill Tryggvi Felixson skrifar Skoðun Hvað veit ég? Ég er bara fangi! Ólafur Ágúst Hraundal skrifar Skoðun Sundtískan Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Olía á eld átaka Hópur fólks í Íslenska náttúruverndarsjóðnum skrifar Skoðun Vanmat á hugvísindum og staða íslenskra fræða Lára Magnúsardóttir skrifar Skoðun Fordæmið Sveinn Flóki Guðmundsson skrifar Skoðun Styrk hönd og fim Torfi H. Tulinius skrifar Skoðun Í dag er dagur líffjölbreytileika Hólmfríður Sigþórsdóttir,Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Sanngjarnt lífeyriskerfi: Það er dýrara að vera fatlaður Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Stéttarfélög í fjötrum meðvirkar stjórnsýslu Indriði Stefánsson skrifar Skoðun Óheiðarleiki gagnvart öryrkjum Svanberg Hreinsson skrifar Skoðun Tveir valkostir Ragnheiður Jónsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn sem sameinar Björk Baldursdóttir,Ingvi Stefánsson skrifar Skoðun Hvaðan kemur fylgi Katrínar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað viljum við? skrifar Skoðun Fátækt er ekki blankheit Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Fremst meðal jafningja: Halla Tómasdóttir á Bessastaði Birna Jónsdóttir skrifar Skoðun Skautadrottningin Katrín Jakobsdóttir Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Hulda eða Stoltenberg? Ögmundur Jónasson skrifar Sjá meira
Alþjóðlegur forvarnardagur sjálfsvíga er 10. september nk. Sem aðstandanda einstaklings sem framið hefur sjálfsvíg er öll umræða um málaflokkinn mér sérstaklega hugleikin. Ég stend mig oft að því að lesa minningagreinar um ókunnugt fólk sem fallið hefur fyrir eigin hendi. Það er eins með sjálfsvíg og aðrar dánarorsakir, úr greinunum má oft lesa ólíkan aðdraganda andlátsins. Oft má greina langa báráttu hjá hinum látna, baráttu sem að lokum tapaðist. Stundum eru aðstæður hins vegar þannig að aðstandendur upplifa sjálfsvíg eins og skyndilegt slys og svo rúmast fjöldi tilvika þarna á milli. Sameiginlegt með öllum tilvikum er að eftir sitja ástvinir með óteljandi spurningar um hvað þau hefðu átt að gera til að koma í veg fyrir þennan hörmulega atburð. Enn er það því miður þannig að í umræðum fólks á milli á kaffistofum og þar sem fólk tjáir sig frjálslega eru látin falla orð eins og sjálfselska, eigingirni og heigulskapur eru látin falla um þá athöfn að binda enda á líf sitt. Með árunum hefur skrápurinn þykknað hjá mér og ég læt slík ummæli ekki lengur á mig fá heldur finnst mér raunverulega áhugavert að velta fyrir mér hvaðan þau koma. Þegar ég er í aðstæðum sem þessum velti ég því stundum fyrir mér hvort ég eigi að gauka því að viðkomandi ræðumanni að ég hafi misst ástvin með þessum hætti. Ég læt það hins vegar oftast eiga sig og þá eingöngu til þess að komast hjá þessu vandræðilega augnabliki þegar viðkomandi fer í vörn og byrjar að umorða eða draga til baka það sem sagt var skömmu áður. Ég var unglingsstelpa þegar pabbi minn framdi sjálfsvíg. Daginn sem hann dó keyrði hann okkur systkynin í skólann, sagði „eigið góðan dag“ og ég kyssti hann á kinnina. Mér fannst lífið alveg nógu strembið fyrir. Ég var að fara í samræmd próf og átti eftir að velja mér framhaldsskóla. Gleymum svo ekki stóru málunum eins og strákamálin og að fela reykingarlyktina fyrir foreldrum mínum. Ég fann aldrei fyrir reiði í garð pabba en á mér brunnu vissulega margar spurningar. Hversu illa leið honum? Hversu mikinn kjark þurfti hann að drekka í sig áður en hann tók stökkið? osfrv. Blessunarlega hugsaði ég aldrei að þetta hlyti að vera mér að kenna eða einhverjum öðrum. Þetta var hans ákvörðun og enginn annar kom að henni. Mér fannst alltaf skýtið að heyra setningar eins „hann sem átti svo stóra fjölskyldu“ eða „hann sem átti allt sem maður gat óskað sér“. Vissulega allt rétt en hvernig tengdist þetta sjálfsvíginu hans? Vorum við, fjölskyldan hans, einhver breyta í þessu sjálfsvígi? Hefði hann síður gert þetta ef hann hefði átt meira? Minna? Aðra fjölskyldu? Eftir að pabbi dó átti ég mjög erfitt með að segja upphátt að pabbi minn væri dáinn. Það að segja að pabbi minn hafi framið sjálfsvíg var óbærilegt. Þetta þrúgandi augnablik þegar ég var spurð um pabba minn. Ég fann svitann og skjálftann spretta fram þegar ég stamaði upp orðunum að hann væri dáinn og á meðan hvíslaði að mér lítil rödd plís, plís, plís ekki spyrja hvernig hann dó. Með tímanum varð þetta auðveldara og í dag eru þetta bara orð, eins og að segja frá hverri annarri staðreynd. Pabbi minn er dáinn. Þessi litla rödd var skömm. Ég skammaðist mín fyrir það að pabbi minn hefði framið sjálfsvíg. Ég skammaðist mín ekki fyrir pabba minn heldur sjálfsvígið. Mér fannst það segja eitthvað um mig og mitt líf. Mér fannst það sverta minningu pabba því nú myndi allir halda eitthvað um hann og okkur sem ég gæti ekki haft neina stjórn á. Fólk færi að fylla í eyðurnar á litríkan hátt um að pabbi og við fjölskyldan hlytum að hafa verið svona eða hinsegin. Það tók mig tíma að komast út úr þessari hugsun en ég heyri þessa rödd stundum enn í dag en ekki af sömu ástæðu og þegar ég var yngri. Í dag er það frekar til að hlífa viðmælda mínum að ég vonast til að hann spyrji ekki. Það skellur oft á þögn í samtali þegar þessi staðreynd hefur verið lögð fram. Sjálfsvíg eru nefnilega óþægileg. Það hvarflar ekki að mér að hugsa að þeir sem láta vanhugsuð orð eða gildishlaðnar fullyrðingar falla geri það til þess að særa aðstandendur eða aðra. En ég tel þau litast af þekkingarleysi og úreltu hugarfari. Skömm er ein afleiðing fordóma. Maður er dæmdur eða upplifir sig dæmdan vegna aðstæðna. Eina leiðin til að uppræta fordóma er opin umræða og þekking. Við öll höfum mikinn mátt. Það að sýna umburðarlyndi, tala með upplýstum hætti um sjálfsvíg og deila reynslu sinni með öðrum getur reynst ómetanlegt. Dæmum ekki það sem við ekki þekkjum og verum góð hvort við annað. Bara þannig upprætum við fordóma og skömm. Að baki hverju sjálfsvígi er ekki sjálfselska eða heigulskapur heldur þjáning, vonleysi og örvænting. Það eru til líkamleg veikindi og andleg veikindi. Bæða geta dregið fólk til dauða. Andleg veikindi og sjálfvíg gera ekki greinarmun á stöðu fólks eða lífsgæðum. Þau eru alls staðar, alveg eins og önnur veikindi. Umræðan um sjálfsvíg má því ekki vera tabú eða óþægileg. Gefum sjalfsvígum meira vægi, í heilbrigðiskerfinu og í umræðum okkar á milli. Heilmikið vatn hefur runnið til sjávar frá árinu 2001 þegar pabbi minn dó og með hænuskrefum hefur umræðan opnast. Þá fékk umræðan byr undir báða vængi með stofnun Píeta samtakanna hér á landi sem eru samtök gegn sjálfsvígum og sjálfsskaða. Góðir hlutir byrja með umræðu. Höldum áfram eitt hænuskref í einu. Það er mín starfasta trú að enginn vill deyja en alltof margir treysta sér ekki til að lifa. Höfundur er lögfræðingur.
Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir Skoðun
Skoðun Vinkona í Ástralíu fékk þessar línur eftir að hafa skoðað gosið á Reykjanesskaga á tölvunni sinni frá aðila á Facebook Matthildur Björnsdóttir skrifar
Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir Skoðun