Við viljum starfsmannaleigur Þórlindur Kjartansson skrifar 5. október 2018 07:00 Hún er ekki falleg myndin sem dregin hefur verið upp í fréttaskýringarþættinum Kveikur af aðbúnaði og vinnuaðstöðu útlendinga sem hingað hafa komið í gegnum svokallaðar starfsmannaleigur. Það er skiljanlegt að margir hneykslist mjög á græðgi og siðleysi þeirra sem byggja rekstur sinn á því að nýta sér þetta vinnuafl. Sögurnar eru heldur ekki fallegar. Það er ekki nóg með að fólki séu borguð algjör lágmarkslaun heldur virðast sumar starfsmannaleigur og sumir verktakar færa sér það í ítrustu nyt að starfsmennirnir eru algjörlega utangátta í íslensku samfélagi, kunna hvorki hver er réttur þeirra eða hvernig á að leita hans—og eiga óhægt með að komast aftur heim jafnvel þótt þeim misbjóði hvernig komið er fram við þá. Starfsmennirnir eru sagðir borga himinháa leigu fyrir að hafa aðgang að litlum beddum í óhrjálegum kytrum, þurfa að troða sér í þröng bílsæti á leið til vinnu og þurfa svo jafnvel að ganga örna sinna ofan í húsgrunna. Ef gerð væri skoðanakönnun í dag er líklegt að samstaða þjóðarinnar væri næstum algjör um að þessar aðstæður erlends verkafólks séu ólíðandi. Það hefur heldur ekki staðið á fordæmingum úr öllum áttum. Þingmenn og ráðherrar, fræðingar, forstjórar og verkalýðsleiðtogar—„aðilar vinnumarkaðarins“—allir eru sammála um að þessa þjóðarskömm verði umsvifalaust að uppræta. En þarf þetta að koma á óvart?Hvaðan kemur þetta fólk? Út um alla borg og víða um land má sjá byggingarkrana og stillansa og þar í kring eru tugir verkamanna, klæddir eftir veðri, að keppast við að klára þetta og hitt hótelið, íbúðabygginguna eða verslunarhúsnæðið. Og út um allt land bölvar fólk því hversu erfitt er að fá iðnaðarmenn til þess að flísaleggja, draga rafmagn, mála og slá upp garðhúsum. Og hvert sem litið er eru hótel og gistiheimili og matsölustaðir og sjoppur þar sem starfsmennirnir standa tólf tíma vaktir við fremur óspennandi og einhæfar aðstæður, gegn lágum launum. Hvaðan kemur þetta fólk sem er tilbúið til þess að manna vaktirnar, þrífa herbergin, vaska upp og bera morgunmatinn á borð? Kemur það úr Háskóla Íslands? Sennilega ekki. Á sama tíma og þessi veruleiki blasir við, þá berast fréttir af því að launakjör opinberra starfsmanna séu nú að jafnaði umtalsvert betri heldur en þeirra sem vinna hjá einkafyrirtækjum. Ekki nóg með að starfsöryggið sé nánast pottþétt, heldur eru launin hærri líka. Og þrátt fyrir þessa stöðu heyrist sú krafa frá háskólamenntuðum ríkisstarfsmönnum að skólaganga sé ekki metin nægilega hátt til launa á Íslandi. Krafan er sú að launamunurinn á þeim sem stendur í slyddu uppi á þaki og þeim sem nýtur skjólsins sé meiri—ekki minni. En svona erum við búin að ákveða að hafa þetta, og ef eitthvað er þá er krafan sú að við göngum jafnvel lengra á þessari braut.Meðvituð stefna Þetta er nefnilega algjörlega meðvitað val, og það endurspeglast fullkomlega í allri opinberri umræðu—að þegar valið stendur um það hvort gera eigi hlutina vel eða ódýrt, þá verður ódýrt alltaf fyrir valinu. Flesta hryllir við því að þekkja aðbúnað starfsmannanna sem framleiða tvö þúsund króna stuttermabolina fyrir alþjóðlegar fatakeðjur—en það er bara of góður díll til að sleppa honum. Þótt við vitum að það taki eina manneskju meira en heilan dag að prjóna góða peysu, þá veljum við að trúa því að hægt sé að selja sambærilega vöru á níu þúsund krónur út úr búð. Það er líka meðvituð þróun í samfélaginu sem hefur leitt til þess að byggingaframkvæmdir á Íslandi eru ómögulegar nema með aðkomu vinnuafls frá útlöndum. Hún felst í ofuráherslu á bóklegan lærdóm fyrir langstærstan hluta þjóðarinnar á meðan við höfum leyft risastórum gloppum að myndast í þeirri þekkingu og verkviti sem þarf til þess að byggja upp og viðhalda grundvallariðnviðum samfélagsins. Og það er líka meðvituð þróun að sú freisting er nánast ómótstæðileg fyrir framkvæmdaaðila að notast við starfsmannaleigur til þess að ná niður kostnaði. Er það ekki háværasta krafan út um allt í dag að tryggja þurfi fólki aðgang að ódýru húsnæði? Hvernig á að byggja þetta ódýra húsnæði, ef það er ekki til fólk sem kann að byggja það? Og hvernig á það að vera ódýrt ef það á að vera hægt að borga fólki mannsæmandi laun?Falinn kostnaður Þetta ætti ekki að koma neinum á óvart. Á meðan við veljum alltaf ódýrasta matinn, ódýrustu flíkurnar og viljum ódýrara húsnæði—þá geta framleiðendur ekki annað en svarað þeim kröfum. Það er ekki fyrr en fólk er tilbúið til þess að færa einhverjar fórnir og velja öðruvísi—með því að borga hærra verð, sinna sjálft erfiðari vinnu eða sætta sig við minni eða öðruvísi neyslu—sem hneykslunin yfir meðferðinni á erlendum starfsmönnum fer að verða raunverulega trúverðug. Þegar hlutir eru grunsamlega ódýrir, þá er það oftast vegna þess að einhver annar ber kostnaðinn. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Þórlindur Kjartansson Mest lesið Kemur þín háskólagráða úr kornflakes pakka? Davíð Már Sigurðsson Skoðun Hinn óseðjandi Eiríkur Ólafsson Skoðun Þéttari byggð: Hver nýtur ábatans — og hver borgar brúsann? Daði Freyr Ólafsson Skoðun Ef þið þurfið að segja upphátt að þið séuð ekki rasistar... Nichole Leigh Mosty Skoðun NordAN: Vegið að norrænni forvarnarstefnu Siv Friðleifsdóttir Skoðun Af hverju byggjum við innan gróinna hverfa? Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Það ætti ekki vera í boði að útskifa fólk úr viðtalstímum hjá geðlæknum Atli Már Haraldsson Zebitz Skoðun 56.000 krónur í vasa Kópavogsbúa Ásdís Kristjánsdóttir Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Kemur þín háskólagráða úr kornflakes pakka? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Hinn óseðjandi Eiríkur Ólafsson skrifar Skoðun Þéttari byggð: Hver nýtur ábatans — og hver borgar brúsann? Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Það ætti ekki vera í boði að útskifa fólk úr viðtalstímum hjá geðlæknum Atli Már Haraldsson Zebitz skrifar Skoðun Ef þið þurfið að segja upphátt að þið séuð ekki rasistar... Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Hugleiðingar og skoðanaskipti um rasisma og útlendingahatur Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun 56.000 krónur í vasa Kópavogsbúa Ásdís Kristjánsdóttir skrifar Skoðun NordAN: Vegið að norrænni forvarnarstefnu Siv Friðleifsdóttir skrifar Skoðun Af hverju byggjum við innan gróinna hverfa? Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Gigt, vinnumarkaðurinn, fjölgun hlutastarfa og viðeigandi aðlögun Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Er stríðsglæpamaður í rútunni? Ragnhildur Hólmgeirsdóttir, Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Til hamingju með sjómannadaginn Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Er ekki tími til kominn að tengja? Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Cardenas skrifar Skoðun Ójafnvægið sem heimurinn býr við – og skellur á Bakka Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Bensínstöðvardíll og Birkimelur Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson skrifar Skoðun Gríðarlegir hagsmunir í húfi Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Skynsamleg forgangsröðun fjár Ragnhildur Jónsdóttir skrifar Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að sameinast fjölskyldu sinni Guðrún Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson skrifar Skoðun Eru forvarnir í hættu? Dagbjört Harðardóttir skrifar Skoðun Tveir alþingismenn og Gaza Sverrir Agnarsson skrifar Skoðun Hver borgar fyrir ódýrar lóðir? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Erum við að lengja dauðann en ekki lífið? Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Mikill munur á aðgengi að líknarmeðferð í Evrópu Kristín Lára Ólafsdóttir skrifar Sjá meira
Hún er ekki falleg myndin sem dregin hefur verið upp í fréttaskýringarþættinum Kveikur af aðbúnaði og vinnuaðstöðu útlendinga sem hingað hafa komið í gegnum svokallaðar starfsmannaleigur. Það er skiljanlegt að margir hneykslist mjög á græðgi og siðleysi þeirra sem byggja rekstur sinn á því að nýta sér þetta vinnuafl. Sögurnar eru heldur ekki fallegar. Það er ekki nóg með að fólki séu borguð algjör lágmarkslaun heldur virðast sumar starfsmannaleigur og sumir verktakar færa sér það í ítrustu nyt að starfsmennirnir eru algjörlega utangátta í íslensku samfélagi, kunna hvorki hver er réttur þeirra eða hvernig á að leita hans—og eiga óhægt með að komast aftur heim jafnvel þótt þeim misbjóði hvernig komið er fram við þá. Starfsmennirnir eru sagðir borga himinháa leigu fyrir að hafa aðgang að litlum beddum í óhrjálegum kytrum, þurfa að troða sér í þröng bílsæti á leið til vinnu og þurfa svo jafnvel að ganga örna sinna ofan í húsgrunna. Ef gerð væri skoðanakönnun í dag er líklegt að samstaða þjóðarinnar væri næstum algjör um að þessar aðstæður erlends verkafólks séu ólíðandi. Það hefur heldur ekki staðið á fordæmingum úr öllum áttum. Þingmenn og ráðherrar, fræðingar, forstjórar og verkalýðsleiðtogar—„aðilar vinnumarkaðarins“—allir eru sammála um að þessa þjóðarskömm verði umsvifalaust að uppræta. En þarf þetta að koma á óvart?Hvaðan kemur þetta fólk? Út um alla borg og víða um land má sjá byggingarkrana og stillansa og þar í kring eru tugir verkamanna, klæddir eftir veðri, að keppast við að klára þetta og hitt hótelið, íbúðabygginguna eða verslunarhúsnæðið. Og út um allt land bölvar fólk því hversu erfitt er að fá iðnaðarmenn til þess að flísaleggja, draga rafmagn, mála og slá upp garðhúsum. Og hvert sem litið er eru hótel og gistiheimili og matsölustaðir og sjoppur þar sem starfsmennirnir standa tólf tíma vaktir við fremur óspennandi og einhæfar aðstæður, gegn lágum launum. Hvaðan kemur þetta fólk sem er tilbúið til þess að manna vaktirnar, þrífa herbergin, vaska upp og bera morgunmatinn á borð? Kemur það úr Háskóla Íslands? Sennilega ekki. Á sama tíma og þessi veruleiki blasir við, þá berast fréttir af því að launakjör opinberra starfsmanna séu nú að jafnaði umtalsvert betri heldur en þeirra sem vinna hjá einkafyrirtækjum. Ekki nóg með að starfsöryggið sé nánast pottþétt, heldur eru launin hærri líka. Og þrátt fyrir þessa stöðu heyrist sú krafa frá háskólamenntuðum ríkisstarfsmönnum að skólaganga sé ekki metin nægilega hátt til launa á Íslandi. Krafan er sú að launamunurinn á þeim sem stendur í slyddu uppi á þaki og þeim sem nýtur skjólsins sé meiri—ekki minni. En svona erum við búin að ákveða að hafa þetta, og ef eitthvað er þá er krafan sú að við göngum jafnvel lengra á þessari braut.Meðvituð stefna Þetta er nefnilega algjörlega meðvitað val, og það endurspeglast fullkomlega í allri opinberri umræðu—að þegar valið stendur um það hvort gera eigi hlutina vel eða ódýrt, þá verður ódýrt alltaf fyrir valinu. Flesta hryllir við því að þekkja aðbúnað starfsmannanna sem framleiða tvö þúsund króna stuttermabolina fyrir alþjóðlegar fatakeðjur—en það er bara of góður díll til að sleppa honum. Þótt við vitum að það taki eina manneskju meira en heilan dag að prjóna góða peysu, þá veljum við að trúa því að hægt sé að selja sambærilega vöru á níu þúsund krónur út úr búð. Það er líka meðvituð þróun í samfélaginu sem hefur leitt til þess að byggingaframkvæmdir á Íslandi eru ómögulegar nema með aðkomu vinnuafls frá útlöndum. Hún felst í ofuráherslu á bóklegan lærdóm fyrir langstærstan hluta þjóðarinnar á meðan við höfum leyft risastórum gloppum að myndast í þeirri þekkingu og verkviti sem þarf til þess að byggja upp og viðhalda grundvallariðnviðum samfélagsins. Og það er líka meðvituð þróun að sú freisting er nánast ómótstæðileg fyrir framkvæmdaaðila að notast við starfsmannaleigur til þess að ná niður kostnaði. Er það ekki háværasta krafan út um allt í dag að tryggja þurfi fólki aðgang að ódýru húsnæði? Hvernig á að byggja þetta ódýra húsnæði, ef það er ekki til fólk sem kann að byggja það? Og hvernig á það að vera ódýrt ef það á að vera hægt að borga fólki mannsæmandi laun?Falinn kostnaður Þetta ætti ekki að koma neinum á óvart. Á meðan við veljum alltaf ódýrasta matinn, ódýrustu flíkurnar og viljum ódýrara húsnæði—þá geta framleiðendur ekki annað en svarað þeim kröfum. Það er ekki fyrr en fólk er tilbúið til þess að færa einhverjar fórnir og velja öðruvísi—með því að borga hærra verð, sinna sjálft erfiðari vinnu eða sætta sig við minni eða öðruvísi neyslu—sem hneykslunin yfir meðferðinni á erlendum starfsmönnum fer að verða raunverulega trúverðug. Þegar hlutir eru grunsamlega ódýrir, þá er það oftast vegna þess að einhver annar ber kostnaðinn.
Það ætti ekki vera í boði að útskifa fólk úr viðtalstímum hjá geðlæknum Atli Már Haraldsson Zebitz Skoðun
Skoðun Það ætti ekki vera í boði að útskifa fólk úr viðtalstímum hjá geðlæknum Atli Már Haraldsson Zebitz skrifar
Skoðun Gigt, vinnumarkaðurinn, fjölgun hlutastarfa og viðeigandi aðlögun Hrönn Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar
Það ætti ekki vera í boði að útskifa fólk úr viðtalstímum hjá geðlæknum Atli Már Haraldsson Zebitz Skoðun