Skröksögur úr Hruninu Þröstur Ólafsson skrifar 22. nóvember 2018 07:00 Hrunið varð tíu ára sl. haust. Deildar meiningar hafa verið um orsakir þess og afleiðingar. Hvaða frásögn, fullyrðing eða röksemdafærsla verður að lokum ríkjandi er enn óljóst. Það er ekki sjálfgefið því sannleikurinn getur haft ýmsar hliðar. Niðurstaðan er mikilvæg. Hún verður hluti af reynslusögu þjóðarinnar og mun þannig móta viðhorf almennings. Dómstólar hafa dæmt gerðir flestra fjármálamanna. Niðurstaða þeirra blífur. Þar er lítið rými fyrir frekari túlkanir fjölmiðla. Öðru máli gegna aðgerðir stjórnvalda. Þrátt fyrir skýrslu Alþingis má enn deila um hvað var á seyði eða hverjar voru fyrirætlanir stjórnvalda. Í þeirra málum verður ekki frekar dæmt. Þá er hlutur einstakra forystumanna í stjórnmálum smám saman að koma í ljós. Veganesti þjóðarinnar til framtíðar var því óskýrt, hálfgerð ráðgáta. Hér myndaðist því rými fyrir spunameistara. Þeirra hlutverk er ætíð að móta skoðanir almennings í anda umboðsmanna sinna. Þeir tóku til óspilltra málanna. Skröksögur fengu sannleiksblæ.Bjarga átti bönkunum Afmælisviðtöl við Geir Haarde voru því vissulega gagnleg. Þar greindi Geir m.a. frá því hver var ásetningur ráðamanna dagana fyrir hrun. Geir segir nú að stjórnvöld hafi gert allt sem í þeirra valdi stóð til að bjarga bönkunum. Þá segir hann einnig að, „við hefðum staðið betur, ef okkur hefði tekist að bjarga einum banka“, sem er hárrétt hjá Geir. Þau ætluðu sem sé að bjarga bönkunum eða a.m.k. einum þeirra, en það tókst ekki, þeir gáfu upp andann í miðjum lífgunaraðgerðunum. Í eftirleik spunameistara var þessari einörðu fyrirætlan stjórnvalda, sem Geir lýsir nú, snúið við. Skröksagan hljóðaði svo, að frá upphafi hafi það verið meðvituð ákvörðun stjórnvalda að láta bankana verða gjaldþrota. ?Við borgum ekki skuldir óreiðumanna!? Þetta var nokkuð snjallt, því þarna var að finna frækorn að uppskrift þess ásetnings að velta ábyrgð á óförunum yfir á aðra, helst útlendinga. Það er gamalreynt trix. Úr þessum spuna varð síðan til sú mýta að ríkisstjórnin hefði leyft, jafnvel stuðlað að því að bankarnir féllu – andstætt því sem gerðist í löndum innan ESB, þar sem bankarnir fengu aðstoð til að lenda ekki út í skurði. Þessi staðreyndafölsun var síðan notuð áfram til að undirstrika yfirburði okkar „sjálfstæða“ peningakerfis. Þetta hentaði þeim sem lögðu allt kapp á að hvítþvo sig af Hruninu. Það var einnig einkar hentugt þeim sem koma vildu óorði á aðgerðir Evrópuríkja og ESB í eftirmála fjármálakreppunnar.Veikburða gjaldmiðill hrapaði Einn armur þessa hráskinnaleiks var að snúa annarri staðreynd á haus. Það þykir orðin gjaldgeng fullyrðing að krónan hafi bjargað okkur frá verri afleiðingum en einnig, að það hafi verið hrun bankanna sem leitt hafi til gengishraps krónunnar. Það er spuni. Frá febrúar 2007 til júní 2008 fellur krónan um 37%. Krónan er fallin að verulegum hluta löngu fyrir Hrun, meðan ráðamenn prísuðu enn hetjulega útrás bankanna. Með gjaldþroti bankanna og falli krónunnar, hrundi Ísland, pólitískt, efnahagslega og fjármálalega. Fall krónunnar kom fjölmörgum heimilum og fyrirtækjum á vonarvöl bæði vegna vísitölutryggðra lána auk þess sem framfærslukostnaður heimilanna rauk upp úr öllu valdi. Tugþúsundir áttu vart málungi matar. Fyrirtæki urðu gjaldþrota. Nú tíu árum seinna er enn fjölmörg ógróin svöðusár á samfélaginu, sem afleiðing gengishraps krónunnar. Hrunadansinn hefur langstíg spor. Fjölmargir flúðu land vegna atvinnuleysis. Samningar við nágrannalönd, þar sem engin eða sársaukalítil fjármálakreppa hafði gert vart við sig, gerði það að verkum að við losuðum okkur nokkuð auðveldlega við þann ömurlega draug sem atvinnuleysi er. Það var ekki krónunni að þakka heldur milliríkjasamningum. XKrónan var skaðvaldurinn Í framhaldi af Hruninu hafa mýtur, goðsagnir og hrein ósannindi verið spunnin af mikilli list. Sú skæðasta er að krónan hafi bjargað landsmönnum. Án hennar værum við enn að bryðja grjót. Það var skyndileg og stóraukin koma erlends ferðafólks sem rétti við gjaldeyrisstöðuna og bætti atvinnustigið. Lágt gengi auðveldaði í fyrstu en þegar gengið hækkaði á ný dró ekkert úr komu ferðamanna. Þeir komu til landsins til að njóta náttúru þess og menningar, ekki vegna dásemda krónunnar. Það var gjaldmiðillinn sem kom okkur á vonarvöl og lamaði allt þjóðlífið um leið og hann stórlækkaði kaupmátt launafólks. Gjaldmiðillinn ásamt skattakerfinu, getur verið afkastamesta verkfærið til að misskipta auði og tekjum. Ef Hrun Íslands er borið saman við önnur lönd í álfunni, þá má til gamans geta þess, að mér vitanlega notar engin önnur þjóð, nema Grikkland, orðið hrun yfir fjármálakreppuna. Þau lentu mörg í djúpri hagsveiflu, miklu atvinnuleysi, samdrætti í viðskiptum, mislömuðu bankakerfi og hálfgjaldþrota ríkissjóði. En dagleg kjör almennings í evrulöndunum versnuðu mun minna en hér, litlar verðhækkanir á nauðsynjavörum, engin hengingaról vegna húsnæðislána, þökk sé evrunni. Hún seig um tíma, en án umtalslegra áhrifa á lífskjör almennings. Verst var atvinnuleysið. Það bitnaði misþungt á þjóðunum. Þær þjóðir sem lengi höfðu lifað um efni fram og safnað erlendum skuldum, og liðu fyrir harðnandi samkeppni á sameiginlega markaðinum, áttu í erfiðleikum með að fá framlengingu á skuldabagga sínum. En almenningur missti ekki húsnæði sitt. Hann missti ekki tökin á daglegum útgjöldum. Almenningur í evruríkjunum lenti ekki í áratuga aftökuógn vegna vísitölutryggða lána. Það var hins vegar eitt af mörgum afrekum íslensku krónunnar. Þessi refsivöndur mun hanga yfir íslenskum alþýðuheimilum meðan krónan er gjaldmiðill landsins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Mest lesið Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir Skoðun Við tölum um vöxt — en gleymum því sem vex Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun GPT‑5 kemur í ágúst – áskoranir og tækifæri fyrir Ísland Sigvaldi Einarsson Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson Skoðun Halldór 26.07.2025 Halldór Skoðun Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar Skoðun GPT‑5 kemur í ágúst – áskoranir og tækifæri fyrir Ísland Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Við tölum um vöxt — en gleymum því sem vex Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson skrifar Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir skrifar Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Vertu drusla! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Tekur sér stöðu með Evrópusambandinu Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Feluleikur ríkisstjórnarinnar? Lárus Guðmundsson skrifar Skoðun Ég heiti Elísa og ég er Drusla Elísa Rún Svansdóttir skrifar Skoðun Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson skrifar Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed skrifar Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Börnin og hungursneyðin í Gaza Sverrir Ólafsson skrifar Skoðun Kynbundið ofbeldi Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðdragandi aðildar þarf umboð Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Þrengt að þjóðarleikvanginum Þorvaldur Örlygsson skrifar Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Sjá meira
Hrunið varð tíu ára sl. haust. Deildar meiningar hafa verið um orsakir þess og afleiðingar. Hvaða frásögn, fullyrðing eða röksemdafærsla verður að lokum ríkjandi er enn óljóst. Það er ekki sjálfgefið því sannleikurinn getur haft ýmsar hliðar. Niðurstaðan er mikilvæg. Hún verður hluti af reynslusögu þjóðarinnar og mun þannig móta viðhorf almennings. Dómstólar hafa dæmt gerðir flestra fjármálamanna. Niðurstaða þeirra blífur. Þar er lítið rými fyrir frekari túlkanir fjölmiðla. Öðru máli gegna aðgerðir stjórnvalda. Þrátt fyrir skýrslu Alþingis má enn deila um hvað var á seyði eða hverjar voru fyrirætlanir stjórnvalda. Í þeirra málum verður ekki frekar dæmt. Þá er hlutur einstakra forystumanna í stjórnmálum smám saman að koma í ljós. Veganesti þjóðarinnar til framtíðar var því óskýrt, hálfgerð ráðgáta. Hér myndaðist því rými fyrir spunameistara. Þeirra hlutverk er ætíð að móta skoðanir almennings í anda umboðsmanna sinna. Þeir tóku til óspilltra málanna. Skröksögur fengu sannleiksblæ.Bjarga átti bönkunum Afmælisviðtöl við Geir Haarde voru því vissulega gagnleg. Þar greindi Geir m.a. frá því hver var ásetningur ráðamanna dagana fyrir hrun. Geir segir nú að stjórnvöld hafi gert allt sem í þeirra valdi stóð til að bjarga bönkunum. Þá segir hann einnig að, „við hefðum staðið betur, ef okkur hefði tekist að bjarga einum banka“, sem er hárrétt hjá Geir. Þau ætluðu sem sé að bjarga bönkunum eða a.m.k. einum þeirra, en það tókst ekki, þeir gáfu upp andann í miðjum lífgunaraðgerðunum. Í eftirleik spunameistara var þessari einörðu fyrirætlan stjórnvalda, sem Geir lýsir nú, snúið við. Skröksagan hljóðaði svo, að frá upphafi hafi það verið meðvituð ákvörðun stjórnvalda að láta bankana verða gjaldþrota. ?Við borgum ekki skuldir óreiðumanna!? Þetta var nokkuð snjallt, því þarna var að finna frækorn að uppskrift þess ásetnings að velta ábyrgð á óförunum yfir á aðra, helst útlendinga. Það er gamalreynt trix. Úr þessum spuna varð síðan til sú mýta að ríkisstjórnin hefði leyft, jafnvel stuðlað að því að bankarnir féllu – andstætt því sem gerðist í löndum innan ESB, þar sem bankarnir fengu aðstoð til að lenda ekki út í skurði. Þessi staðreyndafölsun var síðan notuð áfram til að undirstrika yfirburði okkar „sjálfstæða“ peningakerfis. Þetta hentaði þeim sem lögðu allt kapp á að hvítþvo sig af Hruninu. Það var einnig einkar hentugt þeim sem koma vildu óorði á aðgerðir Evrópuríkja og ESB í eftirmála fjármálakreppunnar.Veikburða gjaldmiðill hrapaði Einn armur þessa hráskinnaleiks var að snúa annarri staðreynd á haus. Það þykir orðin gjaldgeng fullyrðing að krónan hafi bjargað okkur frá verri afleiðingum en einnig, að það hafi verið hrun bankanna sem leitt hafi til gengishraps krónunnar. Það er spuni. Frá febrúar 2007 til júní 2008 fellur krónan um 37%. Krónan er fallin að verulegum hluta löngu fyrir Hrun, meðan ráðamenn prísuðu enn hetjulega útrás bankanna. Með gjaldþroti bankanna og falli krónunnar, hrundi Ísland, pólitískt, efnahagslega og fjármálalega. Fall krónunnar kom fjölmörgum heimilum og fyrirtækjum á vonarvöl bæði vegna vísitölutryggðra lána auk þess sem framfærslukostnaður heimilanna rauk upp úr öllu valdi. Tugþúsundir áttu vart málungi matar. Fyrirtæki urðu gjaldþrota. Nú tíu árum seinna er enn fjölmörg ógróin svöðusár á samfélaginu, sem afleiðing gengishraps krónunnar. Hrunadansinn hefur langstíg spor. Fjölmargir flúðu land vegna atvinnuleysis. Samningar við nágrannalönd, þar sem engin eða sársaukalítil fjármálakreppa hafði gert vart við sig, gerði það að verkum að við losuðum okkur nokkuð auðveldlega við þann ömurlega draug sem atvinnuleysi er. Það var ekki krónunni að þakka heldur milliríkjasamningum. XKrónan var skaðvaldurinn Í framhaldi af Hruninu hafa mýtur, goðsagnir og hrein ósannindi verið spunnin af mikilli list. Sú skæðasta er að krónan hafi bjargað landsmönnum. Án hennar værum við enn að bryðja grjót. Það var skyndileg og stóraukin koma erlends ferðafólks sem rétti við gjaldeyrisstöðuna og bætti atvinnustigið. Lágt gengi auðveldaði í fyrstu en þegar gengið hækkaði á ný dró ekkert úr komu ferðamanna. Þeir komu til landsins til að njóta náttúru þess og menningar, ekki vegna dásemda krónunnar. Það var gjaldmiðillinn sem kom okkur á vonarvöl og lamaði allt þjóðlífið um leið og hann stórlækkaði kaupmátt launafólks. Gjaldmiðillinn ásamt skattakerfinu, getur verið afkastamesta verkfærið til að misskipta auði og tekjum. Ef Hrun Íslands er borið saman við önnur lönd í álfunni, þá má til gamans geta þess, að mér vitanlega notar engin önnur þjóð, nema Grikkland, orðið hrun yfir fjármálakreppuna. Þau lentu mörg í djúpri hagsveiflu, miklu atvinnuleysi, samdrætti í viðskiptum, mislömuðu bankakerfi og hálfgjaldþrota ríkissjóði. En dagleg kjör almennings í evrulöndunum versnuðu mun minna en hér, litlar verðhækkanir á nauðsynjavörum, engin hengingaról vegna húsnæðislána, þökk sé evrunni. Hún seig um tíma, en án umtalslegra áhrifa á lífskjör almennings. Verst var atvinnuleysið. Það bitnaði misþungt á þjóðunum. Þær þjóðir sem lengi höfðu lifað um efni fram og safnað erlendum skuldum, og liðu fyrir harðnandi samkeppni á sameiginlega markaðinum, áttu í erfiðleikum með að fá framlengingu á skuldabagga sínum. En almenningur missti ekki húsnæði sitt. Hann missti ekki tökin á daglegum útgjöldum. Almenningur í evruríkjunum lenti ekki í áratuga aftökuógn vegna vísitölutryggða lána. Það var hins vegar eitt af mörgum afrekum íslensku krónunnar. Þessi refsivöndur mun hanga yfir íslenskum alþýðuheimilum meðan krónan er gjaldmiðill landsins.
Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir Skoðun
Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar
Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar
Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar
Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir Skoðun