Spekúlantinn á Degi myndlistar Ófeigur Sigurðsson skrifar 9. október 2017 11:15 Björn Th Björnsson taldi listina nákvæmustu loftvog þjóðfélagslegra hræringa, þannig að með því að banka í glerið mætti lesa af listinni loftþrýstinginn í samfélaginu; sjá ástandið eins og það er í dag og spá fyrir um hvernig það muni verða. Listin spegli uppgang, stöðnun eða hnignun á mjög áþreifanlegan hátt, það sjáist í efnisvali og framsetningu hugmynda, hvort tjáningin sé tilfinningalega yfirspennt eða formlega ofhlaðin, til dæmis hvort gróskan sé horfin og leikgleðin, og aðeins kunnátta og handbragð sitji eftir. Og skalinn er stór í þessum lofthjúpi mannlegrar tjáningar, allt frá hvassviðri til blíðviðris, en þess á milli megi alltaf búast við regni, óstöðugu veðri eða þurrki. Listin er okkar andlega veðurspá og táknrænn spegill og ágætt að banka í glerið endrum og sinnum, lesa á mælinn og undirbúa morgundaginn. Og það krefst líka þjálfunar og kunnáttu að gá til veðurs, lesa í skýin og birtubrigðin, og er eftilvill deyjandi list. Áður fyrr var himinninn spegill fram í tímann og kallað speglasjón að skoða næturhimininn til þess að lesa af því sem væri að gerast á jörðu niðri. Orðið spegill er íslensk mynd af latneska heitinu speculum, og orðið spekúlasjón eða speglasjón þaðan dregin, sem merkir upprunanlega að skanna himininn með speglum. Spekúlantinn spekúlerar í speglinum, veltir vöngum og dregur ályktanir úr þessari ókunnu vídd og skapar þekkingu. Og það er einmitt það sem myndlistarverk ætlast til af áhorfanda sínum eða spekúlanti, hvort sem það er af frekju eða auðmýkt, í hvassviðri eða blíðviðri, í háum eða lágum loftþrýstingi, verkið vill að spekúlantinn horfi í þennan spegil sem getur verið svo ófyrirsjáanlegur og vægðarlaus. Spekúlantinn veigrar sér oft að líta í hann af ótta við eigin sjálfsmynd eða samtíma, enda veit hann að í speglinum býr samviskan, einlægnin og sannleikurinn. Og hlutverk listamannsins og spekúlantsins vega salt, báðir bera ábyrgð á því sem birtist í skuggsjánni, speglinum, á þeim hvílir sú þekkingarskylda að tengja okkur við nýja fegurð eða ferskar hugsanir eða áður óþekkt rými, hvort sem það er að leiða okkur inní miðstöðvarkompur raunverunnar eða opna gáttir að sælureitum í öðrum deildum innra með okkur, gefa loforð um hamingju eða kynna deiliskipulag fyrir helvíti. En erindi myndlistarinnar einskorðast ekki við að endurspegla mynd af mannlegri tilvist með beinskeyttum eða táknrænum hætti, heldur er listin miklu meira, hún er sál samfélagsins, sál sem þarf á líkama að halda, og sá líkami eru söfn og sýningarými sem hvorki má svelta né ofala, því heilbrigð sál býr í hraustum líkama. Það er engin synd að skilja ekki myndlist, segir spekúlantinn við spegilinn um leið og hann hnýtir slaufuna og ætlar að fara á myndlistarsýningu, það merkir ekki meira en það, að skilja ekki sjálfan sig, og fæstir botna nokkuð í sjálfum sér hvort eð er. Það er niðurstaða spekúlantsins þennan morgun. Allir geta talað um list en enginn veit hvað list er, hún hrekkur undan öllum skilgreiningum; hún þekkist þegar hún birtist en enginn veit hvar eða hvenær, enginn getur stjórnað henni, hún er algerlega sjálfráð og hlýtur að vera hættuleg. List er stórhættuleg, segir spekúlantinn við sjálfan sig um leið og hann gengur glerfínn uppúr kjallaraíbúðinni sinni út í daginn, því listin rís úr djúpinu. Næmi eða móttækileiki er eina skilyrðið sem listaverk setur spekúlantinum, og hann lofar sjálfum sér að hafa loftnetið uppdregið og opið fyrir allar rásir, núna þegar hann er að fara á sýningu. En spekúlantinn setur aftur á móti verkinu aðeins þau skilyrði á móti að hafa útgeislun og þokka. Það kemur fyrir að verk hafi áru sem veldur djúpstæðu tilfinningalegu óðagoti í spekúlantinum, og þá er hann hamingjusamur. Stundum er nóg að verkið geti borið merkingu, varpi fram spurningum, en fyrir alla muni axli enga ábyrgð, það er ekki í verkahring spegilsins að vera með ábyrgð á öxlunum, segir hann spekingslega við sjálfan sig um leið og hann gengur inná sýninguna. Á vettvangi listarinnar er skilningurinn ekkert númer, hann kemur manni ekki við, hugsar hann, það verður að skapast möguleiki á bergmáli í því innra rými milli verksins og mín, þar verður að vera súrefni í salnum, rétt hitastig og réttur loftþrýstingur. Það er gaman í hvassviðri og þægilegt í blíðviðri, en ekkert jafnast á við umhleypingar. En er listasafnið ekki eins og speglasalur? hugsar spekúlantinn um leið og miðavörðurinn rífur aðgangsmiðann að fortíðinni, samtímanum og framtíðinni; söfnin eru eins og samvitund sem við þekkjumst, eitthvað sem við höfum gengist við varðandi okkur sjálf, eða viljum gangast við, eða ættum að gangast við; hugmyndir sem tengja manneskjurnar stöðugt saman á nýjan hátt, því tíminn sér til þess að spegillinn birti aldrei sömu myndina. Í dag ætla ég að vera opinn, næmur og hugrakkur, segir spekúlantinn við sjálfan sig um leið og hann gengur glaðhlakkalegur með pírð augu inní speglasalinn, lagar slaufuna og segir: Hvað höfum við hér? Oftar en ekki kemur spekúlantinn úrvinda af safni eða sýningu, sér í lagi ef eitthvað verk hefur náð tangarhaldi á hugsun hans, og hann hefur komið auga á sjálfan sig í speglinum. Það er ekkert grín að standa andspænis framvörðum þekkingarinnar, dæsir hann. Eftir góða sýningu verður hann að fara heim og leggja sig á beddanum og leyfa andlega forðanum sem hann hefur safnað að sjatna niður í vitundina. Hann dreymir að ekki sjáist handaskil, samtíminn er allur sveipaður mistri, segir rödd í draumnum, hann fálmar um í blindni og gengur í hringi, bankar í gler sem er splundraður stjörnuhiminn. Þá vaknar hann og hugsar: Myndlistin er kort af þoku. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Menning Mest lesið Skautadrottningin Katrín Jakobsdóttir Einar Steingrímsson Skoðun Öfgar og ósannindi Oddný G. Harðardóttir Skoðun Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir Skoðun Fátækt er ekki blankheit Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Að velja sér forseta Sigrún Helgadóttir Skoðun Hverjir bera ábyrgð á að halda launum kvenna niðri? Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Katrín á Bessastaði Björn Snæbjörnsson Skoðun Fremst meðal jafningja: Halla Tómasdóttir á Bessastaði Birna Jónsdóttir Skoðun Fararheill til Bessastaða Ynda Eldborg Skoðun Þegar ég heyri nafnið Katrín Jakobsdóttir Hans Alexander Margrétarson Hansen Skoðun Skoðun Skoðun Fátækt er ekki blankheit Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Fremst meðal jafningja: Halla Tómasdóttir á Bessastaði Birna Jónsdóttir skrifar Skoðun Skautadrottningin Katrín Jakobsdóttir Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Hulda eða Stoltenberg? Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Katrín á Bessastaði Björn Snæbjörnsson skrifar Skoðun Hvað er það sem Alþingi ber að vernda á Þingvöllum? Lára Magnúsardóttir skrifar Skoðun Öllu frelsi fylgir ábyrgð, líka tjáningarfrelsinu Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Vegna umræðunnar um dánaraðstoð Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Steinar Harðarson,Sylviane Lecoultre,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir skrifar Skoðun Að velja sér forseta Sigrún Helgadóttir skrifar Skoðun Sameiningartákn á tímum sundrungar Birna Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Hvað væri lífið án vina? Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Hverjir bera ábyrgð á að halda launum kvenna niðri? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Fararheill til Bessastaða Ynda Eldborg skrifar Skoðun Öfgar og ósannindi Oddný G. Harðardóttir skrifar Skoðun Tímabær orð Unnar Arndísardóttur um afstæði barneigna Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Í hjarta sínu græn, en varla í reynd Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Halla Hrund - ein af okkur Hjálmar Gíslason skrifar Skoðun Að sameina frekar en sundra Fríða Björk Ingvarsdóttir skrifar Skoðun Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir skrifar Skoðun Hvaða eiginleika þarf forseti að hafa? Hildur Eir Bolladóttir skrifar Skoðun Þegar ég heyri nafnið Katrín Jakobsdóttir Hans Alexander Margrétarson Hansen skrifar Skoðun Í framhaldi af viðtali við Helgu Þórisdóttur Kári Stefánsson skrifar Skoðun Góð gildi og staðfesta Höllu Hrundar Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Til áréttingar Kári Stefánsson skrifar Skoðun Kynhlutlaust mál, máltilfinning og forsetaframboð Höskuldur Þráinsson skrifar Skoðun Er klassískt frjálslyndi orðið að jaðarskoðun? Kári Allansson skrifar Skoðun Forseti Íslands veifaði mér Fjóla Einarsdóttir skrifar Skoðun Ákall til framtíðar: Nám í félagsráðgjöf! Steinunn Bergmann skrifar Skoðun Lexía lærð á hálfum degi Stefanía Arnardóttir skrifar Sjá meira
Björn Th Björnsson taldi listina nákvæmustu loftvog þjóðfélagslegra hræringa, þannig að með því að banka í glerið mætti lesa af listinni loftþrýstinginn í samfélaginu; sjá ástandið eins og það er í dag og spá fyrir um hvernig það muni verða. Listin spegli uppgang, stöðnun eða hnignun á mjög áþreifanlegan hátt, það sjáist í efnisvali og framsetningu hugmynda, hvort tjáningin sé tilfinningalega yfirspennt eða formlega ofhlaðin, til dæmis hvort gróskan sé horfin og leikgleðin, og aðeins kunnátta og handbragð sitji eftir. Og skalinn er stór í þessum lofthjúpi mannlegrar tjáningar, allt frá hvassviðri til blíðviðris, en þess á milli megi alltaf búast við regni, óstöðugu veðri eða þurrki. Listin er okkar andlega veðurspá og táknrænn spegill og ágætt að banka í glerið endrum og sinnum, lesa á mælinn og undirbúa morgundaginn. Og það krefst líka þjálfunar og kunnáttu að gá til veðurs, lesa í skýin og birtubrigðin, og er eftilvill deyjandi list. Áður fyrr var himinninn spegill fram í tímann og kallað speglasjón að skoða næturhimininn til þess að lesa af því sem væri að gerast á jörðu niðri. Orðið spegill er íslensk mynd af latneska heitinu speculum, og orðið spekúlasjón eða speglasjón þaðan dregin, sem merkir upprunanlega að skanna himininn með speglum. Spekúlantinn spekúlerar í speglinum, veltir vöngum og dregur ályktanir úr þessari ókunnu vídd og skapar þekkingu. Og það er einmitt það sem myndlistarverk ætlast til af áhorfanda sínum eða spekúlanti, hvort sem það er af frekju eða auðmýkt, í hvassviðri eða blíðviðri, í háum eða lágum loftþrýstingi, verkið vill að spekúlantinn horfi í þennan spegil sem getur verið svo ófyrirsjáanlegur og vægðarlaus. Spekúlantinn veigrar sér oft að líta í hann af ótta við eigin sjálfsmynd eða samtíma, enda veit hann að í speglinum býr samviskan, einlægnin og sannleikurinn. Og hlutverk listamannsins og spekúlantsins vega salt, báðir bera ábyrgð á því sem birtist í skuggsjánni, speglinum, á þeim hvílir sú þekkingarskylda að tengja okkur við nýja fegurð eða ferskar hugsanir eða áður óþekkt rými, hvort sem það er að leiða okkur inní miðstöðvarkompur raunverunnar eða opna gáttir að sælureitum í öðrum deildum innra með okkur, gefa loforð um hamingju eða kynna deiliskipulag fyrir helvíti. En erindi myndlistarinnar einskorðast ekki við að endurspegla mynd af mannlegri tilvist með beinskeyttum eða táknrænum hætti, heldur er listin miklu meira, hún er sál samfélagsins, sál sem þarf á líkama að halda, og sá líkami eru söfn og sýningarými sem hvorki má svelta né ofala, því heilbrigð sál býr í hraustum líkama. Það er engin synd að skilja ekki myndlist, segir spekúlantinn við spegilinn um leið og hann hnýtir slaufuna og ætlar að fara á myndlistarsýningu, það merkir ekki meira en það, að skilja ekki sjálfan sig, og fæstir botna nokkuð í sjálfum sér hvort eð er. Það er niðurstaða spekúlantsins þennan morgun. Allir geta talað um list en enginn veit hvað list er, hún hrekkur undan öllum skilgreiningum; hún þekkist þegar hún birtist en enginn veit hvar eða hvenær, enginn getur stjórnað henni, hún er algerlega sjálfráð og hlýtur að vera hættuleg. List er stórhættuleg, segir spekúlantinn við sjálfan sig um leið og hann gengur glerfínn uppúr kjallaraíbúðinni sinni út í daginn, því listin rís úr djúpinu. Næmi eða móttækileiki er eina skilyrðið sem listaverk setur spekúlantinum, og hann lofar sjálfum sér að hafa loftnetið uppdregið og opið fyrir allar rásir, núna þegar hann er að fara á sýningu. En spekúlantinn setur aftur á móti verkinu aðeins þau skilyrði á móti að hafa útgeislun og þokka. Það kemur fyrir að verk hafi áru sem veldur djúpstæðu tilfinningalegu óðagoti í spekúlantinum, og þá er hann hamingjusamur. Stundum er nóg að verkið geti borið merkingu, varpi fram spurningum, en fyrir alla muni axli enga ábyrgð, það er ekki í verkahring spegilsins að vera með ábyrgð á öxlunum, segir hann spekingslega við sjálfan sig um leið og hann gengur inná sýninguna. Á vettvangi listarinnar er skilningurinn ekkert númer, hann kemur manni ekki við, hugsar hann, það verður að skapast möguleiki á bergmáli í því innra rými milli verksins og mín, þar verður að vera súrefni í salnum, rétt hitastig og réttur loftþrýstingur. Það er gaman í hvassviðri og þægilegt í blíðviðri, en ekkert jafnast á við umhleypingar. En er listasafnið ekki eins og speglasalur? hugsar spekúlantinn um leið og miðavörðurinn rífur aðgangsmiðann að fortíðinni, samtímanum og framtíðinni; söfnin eru eins og samvitund sem við þekkjumst, eitthvað sem við höfum gengist við varðandi okkur sjálf, eða viljum gangast við, eða ættum að gangast við; hugmyndir sem tengja manneskjurnar stöðugt saman á nýjan hátt, því tíminn sér til þess að spegillinn birti aldrei sömu myndina. Í dag ætla ég að vera opinn, næmur og hugrakkur, segir spekúlantinn við sjálfan sig um leið og hann gengur glaðhlakkalegur með pírð augu inní speglasalinn, lagar slaufuna og segir: Hvað höfum við hér? Oftar en ekki kemur spekúlantinn úrvinda af safni eða sýningu, sér í lagi ef eitthvað verk hefur náð tangarhaldi á hugsun hans, og hann hefur komið auga á sjálfan sig í speglinum. Það er ekkert grín að standa andspænis framvörðum þekkingarinnar, dæsir hann. Eftir góða sýningu verður hann að fara heim og leggja sig á beddanum og leyfa andlega forðanum sem hann hefur safnað að sjatna niður í vitundina. Hann dreymir að ekki sjáist handaskil, samtíminn er allur sveipaður mistri, segir rödd í draumnum, hann fálmar um í blindni og gengur í hringi, bankar í gler sem er splundraður stjörnuhiminn. Þá vaknar hann og hugsar: Myndlistin er kort af þoku.
Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir Skoðun
Skoðun Vegna umræðunnar um dánaraðstoð Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Steinar Harðarson,Sylviane Lecoultre,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir skrifar
Skoðun Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir skrifar
Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir Skoðun