Spekúlantinn á Degi myndlistar Ófeigur Sigurðsson skrifar 9. október 2017 11:15 Björn Th Björnsson taldi listina nákvæmustu loftvog þjóðfélagslegra hræringa, þannig að með því að banka í glerið mætti lesa af listinni loftþrýstinginn í samfélaginu; sjá ástandið eins og það er í dag og spá fyrir um hvernig það muni verða. Listin spegli uppgang, stöðnun eða hnignun á mjög áþreifanlegan hátt, það sjáist í efnisvali og framsetningu hugmynda, hvort tjáningin sé tilfinningalega yfirspennt eða formlega ofhlaðin, til dæmis hvort gróskan sé horfin og leikgleðin, og aðeins kunnátta og handbragð sitji eftir. Og skalinn er stór í þessum lofthjúpi mannlegrar tjáningar, allt frá hvassviðri til blíðviðris, en þess á milli megi alltaf búast við regni, óstöðugu veðri eða þurrki. Listin er okkar andlega veðurspá og táknrænn spegill og ágætt að banka í glerið endrum og sinnum, lesa á mælinn og undirbúa morgundaginn. Og það krefst líka þjálfunar og kunnáttu að gá til veðurs, lesa í skýin og birtubrigðin, og er eftilvill deyjandi list. Áður fyrr var himinninn spegill fram í tímann og kallað speglasjón að skoða næturhimininn til þess að lesa af því sem væri að gerast á jörðu niðri. Orðið spegill er íslensk mynd af latneska heitinu speculum, og orðið spekúlasjón eða speglasjón þaðan dregin, sem merkir upprunanlega að skanna himininn með speglum. Spekúlantinn spekúlerar í speglinum, veltir vöngum og dregur ályktanir úr þessari ókunnu vídd og skapar þekkingu. Og það er einmitt það sem myndlistarverk ætlast til af áhorfanda sínum eða spekúlanti, hvort sem það er af frekju eða auðmýkt, í hvassviðri eða blíðviðri, í háum eða lágum loftþrýstingi, verkið vill að spekúlantinn horfi í þennan spegil sem getur verið svo ófyrirsjáanlegur og vægðarlaus. Spekúlantinn veigrar sér oft að líta í hann af ótta við eigin sjálfsmynd eða samtíma, enda veit hann að í speglinum býr samviskan, einlægnin og sannleikurinn. Og hlutverk listamannsins og spekúlantsins vega salt, báðir bera ábyrgð á því sem birtist í skuggsjánni, speglinum, á þeim hvílir sú þekkingarskylda að tengja okkur við nýja fegurð eða ferskar hugsanir eða áður óþekkt rými, hvort sem það er að leiða okkur inní miðstöðvarkompur raunverunnar eða opna gáttir að sælureitum í öðrum deildum innra með okkur, gefa loforð um hamingju eða kynna deiliskipulag fyrir helvíti. En erindi myndlistarinnar einskorðast ekki við að endurspegla mynd af mannlegri tilvist með beinskeyttum eða táknrænum hætti, heldur er listin miklu meira, hún er sál samfélagsins, sál sem þarf á líkama að halda, og sá líkami eru söfn og sýningarými sem hvorki má svelta né ofala, því heilbrigð sál býr í hraustum líkama. Það er engin synd að skilja ekki myndlist, segir spekúlantinn við spegilinn um leið og hann hnýtir slaufuna og ætlar að fara á myndlistarsýningu, það merkir ekki meira en það, að skilja ekki sjálfan sig, og fæstir botna nokkuð í sjálfum sér hvort eð er. Það er niðurstaða spekúlantsins þennan morgun. Allir geta talað um list en enginn veit hvað list er, hún hrekkur undan öllum skilgreiningum; hún þekkist þegar hún birtist en enginn veit hvar eða hvenær, enginn getur stjórnað henni, hún er algerlega sjálfráð og hlýtur að vera hættuleg. List er stórhættuleg, segir spekúlantinn við sjálfan sig um leið og hann gengur glerfínn uppúr kjallaraíbúðinni sinni út í daginn, því listin rís úr djúpinu. Næmi eða móttækileiki er eina skilyrðið sem listaverk setur spekúlantinum, og hann lofar sjálfum sér að hafa loftnetið uppdregið og opið fyrir allar rásir, núna þegar hann er að fara á sýningu. En spekúlantinn setur aftur á móti verkinu aðeins þau skilyrði á móti að hafa útgeislun og þokka. Það kemur fyrir að verk hafi áru sem veldur djúpstæðu tilfinningalegu óðagoti í spekúlantinum, og þá er hann hamingjusamur. Stundum er nóg að verkið geti borið merkingu, varpi fram spurningum, en fyrir alla muni axli enga ábyrgð, það er ekki í verkahring spegilsins að vera með ábyrgð á öxlunum, segir hann spekingslega við sjálfan sig um leið og hann gengur inná sýninguna. Á vettvangi listarinnar er skilningurinn ekkert númer, hann kemur manni ekki við, hugsar hann, það verður að skapast möguleiki á bergmáli í því innra rými milli verksins og mín, þar verður að vera súrefni í salnum, rétt hitastig og réttur loftþrýstingur. Það er gaman í hvassviðri og þægilegt í blíðviðri, en ekkert jafnast á við umhleypingar. En er listasafnið ekki eins og speglasalur? hugsar spekúlantinn um leið og miðavörðurinn rífur aðgangsmiðann að fortíðinni, samtímanum og framtíðinni; söfnin eru eins og samvitund sem við þekkjumst, eitthvað sem við höfum gengist við varðandi okkur sjálf, eða viljum gangast við, eða ættum að gangast við; hugmyndir sem tengja manneskjurnar stöðugt saman á nýjan hátt, því tíminn sér til þess að spegillinn birti aldrei sömu myndina. Í dag ætla ég að vera opinn, næmur og hugrakkur, segir spekúlantinn við sjálfan sig um leið og hann gengur glaðhlakkalegur með pírð augu inní speglasalinn, lagar slaufuna og segir: Hvað höfum við hér? Oftar en ekki kemur spekúlantinn úrvinda af safni eða sýningu, sér í lagi ef eitthvað verk hefur náð tangarhaldi á hugsun hans, og hann hefur komið auga á sjálfan sig í speglinum. Það er ekkert grín að standa andspænis framvörðum þekkingarinnar, dæsir hann. Eftir góða sýningu verður hann að fara heim og leggja sig á beddanum og leyfa andlega forðanum sem hann hefur safnað að sjatna niður í vitundina. Hann dreymir að ekki sjáist handaskil, samtíminn er allur sveipaður mistri, segir rödd í draumnum, hann fálmar um í blindni og gengur í hringi, bankar í gler sem er splundraður stjörnuhiminn. Þá vaknar hann og hugsar: Myndlistin er kort af þoku. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Menning Mest lesið Halldór 4.10.2025 Halldór Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Skoðun Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Sjá meira
Björn Th Björnsson taldi listina nákvæmustu loftvog þjóðfélagslegra hræringa, þannig að með því að banka í glerið mætti lesa af listinni loftþrýstinginn í samfélaginu; sjá ástandið eins og það er í dag og spá fyrir um hvernig það muni verða. Listin spegli uppgang, stöðnun eða hnignun á mjög áþreifanlegan hátt, það sjáist í efnisvali og framsetningu hugmynda, hvort tjáningin sé tilfinningalega yfirspennt eða formlega ofhlaðin, til dæmis hvort gróskan sé horfin og leikgleðin, og aðeins kunnátta og handbragð sitji eftir. Og skalinn er stór í þessum lofthjúpi mannlegrar tjáningar, allt frá hvassviðri til blíðviðris, en þess á milli megi alltaf búast við regni, óstöðugu veðri eða þurrki. Listin er okkar andlega veðurspá og táknrænn spegill og ágætt að banka í glerið endrum og sinnum, lesa á mælinn og undirbúa morgundaginn. Og það krefst líka þjálfunar og kunnáttu að gá til veðurs, lesa í skýin og birtubrigðin, og er eftilvill deyjandi list. Áður fyrr var himinninn spegill fram í tímann og kallað speglasjón að skoða næturhimininn til þess að lesa af því sem væri að gerast á jörðu niðri. Orðið spegill er íslensk mynd af latneska heitinu speculum, og orðið spekúlasjón eða speglasjón þaðan dregin, sem merkir upprunanlega að skanna himininn með speglum. Spekúlantinn spekúlerar í speglinum, veltir vöngum og dregur ályktanir úr þessari ókunnu vídd og skapar þekkingu. Og það er einmitt það sem myndlistarverk ætlast til af áhorfanda sínum eða spekúlanti, hvort sem það er af frekju eða auðmýkt, í hvassviðri eða blíðviðri, í háum eða lágum loftþrýstingi, verkið vill að spekúlantinn horfi í þennan spegil sem getur verið svo ófyrirsjáanlegur og vægðarlaus. Spekúlantinn veigrar sér oft að líta í hann af ótta við eigin sjálfsmynd eða samtíma, enda veit hann að í speglinum býr samviskan, einlægnin og sannleikurinn. Og hlutverk listamannsins og spekúlantsins vega salt, báðir bera ábyrgð á því sem birtist í skuggsjánni, speglinum, á þeim hvílir sú þekkingarskylda að tengja okkur við nýja fegurð eða ferskar hugsanir eða áður óþekkt rými, hvort sem það er að leiða okkur inní miðstöðvarkompur raunverunnar eða opna gáttir að sælureitum í öðrum deildum innra með okkur, gefa loforð um hamingju eða kynna deiliskipulag fyrir helvíti. En erindi myndlistarinnar einskorðast ekki við að endurspegla mynd af mannlegri tilvist með beinskeyttum eða táknrænum hætti, heldur er listin miklu meira, hún er sál samfélagsins, sál sem þarf á líkama að halda, og sá líkami eru söfn og sýningarými sem hvorki má svelta né ofala, því heilbrigð sál býr í hraustum líkama. Það er engin synd að skilja ekki myndlist, segir spekúlantinn við spegilinn um leið og hann hnýtir slaufuna og ætlar að fara á myndlistarsýningu, það merkir ekki meira en það, að skilja ekki sjálfan sig, og fæstir botna nokkuð í sjálfum sér hvort eð er. Það er niðurstaða spekúlantsins þennan morgun. Allir geta talað um list en enginn veit hvað list er, hún hrekkur undan öllum skilgreiningum; hún þekkist þegar hún birtist en enginn veit hvar eða hvenær, enginn getur stjórnað henni, hún er algerlega sjálfráð og hlýtur að vera hættuleg. List er stórhættuleg, segir spekúlantinn við sjálfan sig um leið og hann gengur glerfínn uppúr kjallaraíbúðinni sinni út í daginn, því listin rís úr djúpinu. Næmi eða móttækileiki er eina skilyrðið sem listaverk setur spekúlantinum, og hann lofar sjálfum sér að hafa loftnetið uppdregið og opið fyrir allar rásir, núna þegar hann er að fara á sýningu. En spekúlantinn setur aftur á móti verkinu aðeins þau skilyrði á móti að hafa útgeislun og þokka. Það kemur fyrir að verk hafi áru sem veldur djúpstæðu tilfinningalegu óðagoti í spekúlantinum, og þá er hann hamingjusamur. Stundum er nóg að verkið geti borið merkingu, varpi fram spurningum, en fyrir alla muni axli enga ábyrgð, það er ekki í verkahring spegilsins að vera með ábyrgð á öxlunum, segir hann spekingslega við sjálfan sig um leið og hann gengur inná sýninguna. Á vettvangi listarinnar er skilningurinn ekkert númer, hann kemur manni ekki við, hugsar hann, það verður að skapast möguleiki á bergmáli í því innra rými milli verksins og mín, þar verður að vera súrefni í salnum, rétt hitastig og réttur loftþrýstingur. Það er gaman í hvassviðri og þægilegt í blíðviðri, en ekkert jafnast á við umhleypingar. En er listasafnið ekki eins og speglasalur? hugsar spekúlantinn um leið og miðavörðurinn rífur aðgangsmiðann að fortíðinni, samtímanum og framtíðinni; söfnin eru eins og samvitund sem við þekkjumst, eitthvað sem við höfum gengist við varðandi okkur sjálf, eða viljum gangast við, eða ættum að gangast við; hugmyndir sem tengja manneskjurnar stöðugt saman á nýjan hátt, því tíminn sér til þess að spegillinn birti aldrei sömu myndina. Í dag ætla ég að vera opinn, næmur og hugrakkur, segir spekúlantinn við sjálfan sig um leið og hann gengur glaðhlakkalegur með pírð augu inní speglasalinn, lagar slaufuna og segir: Hvað höfum við hér? Oftar en ekki kemur spekúlantinn úrvinda af safni eða sýningu, sér í lagi ef eitthvað verk hefur náð tangarhaldi á hugsun hans, og hann hefur komið auga á sjálfan sig í speglinum. Það er ekkert grín að standa andspænis framvörðum þekkingarinnar, dæsir hann. Eftir góða sýningu verður hann að fara heim og leggja sig á beddanum og leyfa andlega forðanum sem hann hefur safnað að sjatna niður í vitundina. Hann dreymir að ekki sjáist handaskil, samtíminn er allur sveipaður mistri, segir rödd í draumnum, hann fálmar um í blindni og gengur í hringi, bankar í gler sem er splundraður stjörnuhiminn. Þá vaknar hann og hugsar: Myndlistin er kort af þoku.
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun
Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman Skoðun
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun
Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman Skoðun