Það sem vinstrimenn geta lært af frjálshyggju Jóhannes Loftsson skrifar 3. maí 2017 07:00 Í hugum margra er einokunarverslunin, þegar danskir kaupmenn okruðu á landanum og keyptu fiskinn fyrir slikk, ein mesta kúgun sem þjóðin hefur mátt þola. Þegar kóngurinn festi verðlag til að laga ástandið, þá fóru kaupmennirnir bara að selja lakari vöru og hálfskemmdan mat. Þessi þankagangur einokunar einskorðaðist ekki bara við dönsku kaupmennina, því fyrst þegar tækifæri bauðst til að aflétta einokuninni lögðust íslenskir hagsmunaaðilar gegn því. Hagkerfið var kaka sem stækkaði aldrei og það eina sem skipti máli var að tryggja sér sína sneið. Allar breytingar sem sköpuðu óvissu um framtíðina voru ógn. Afleiðingin varð sú að þrátt fyrir að hér væru ein gjöfulustu fiskimið í heimi, varð framþróun engin og samfélagið staðnaði um aldir. Þegar vinstri menn horfa til baka þá kenna þeir gjarnan hinum gráðugu kaupmönnum um. Ef kóngurinn hefði vandað sig betur við að stjórna versluninni þá hefði þetta reddast. Velja hefði átt betri kaupmenn og halda betur aftur af græðgi þeirra með meira eftirliti. Föstu verðtaxtarnir hefðu bara átt að vera ýtarlegri og reglurnar strangari og styðja hefði átt betur við íslenska framleiðslu. Afstaða frjálshyggjunnar er þveröfug, því hún talar fyrir fullkomnum aðskilnaði ríkis og viðskiptalífs. Öll afskipti ríkisins brengla markaðinn og hygla kerfisafætum, sem þrífast á að blóðmjólka kerfið og skapa engin verðmæti. Ekkert var við einokunarkaupmennina að sakast, því þeir vora bara eðlileg afleiðing af afskiptum kóngsins. Andstaða margra Íslendinga við að aflétta einokuninni kemur frjálshyggjunni heldur ekki á óvart, því eina útkoman af margra alda tímabili hafta og vistabanda er úrkynjun markaðsins, þar sem afætur sem telja sig græða á ríkjandi ástandi óttast allar breytingar og berjast með kjafti og klóm fyrir að viðhalda spilltu kerfi. Í þessu liggur meginhugsanaskekkja vinstrimanna. Því meiri sem inngrip ríkisins í viðskiptalífið eru, þeim mun meiri hvati er til staðar fyrir afæturnar að hafa áhrif á kerfið sér í hag. Ef inngripin verða síðan það mikil að meira að segja gróðavon afætanna hverfur, þá hverfur allur hvati til framþróunar og algjör stöðnun efnahagslífsins verður eina mögulega útkoman. Á kostnað skattgreiðenda Þrátt fyrir að danskurinn sé nú löngu horfinn á braut þá lifa hin gömlu einokunargildi enn góðu lífi. Ríkiseinokun útilokar stóra geira atvinnulífsins frá einkaframtakinu samtímis því sem kvótasala í matvælageiranum og kerfi starfsleyfisúthlutana og lóðaskömmtunar halda uppi háu verðlagi. Einokunarinngripin takmarkast síðan ekki bara við fyrirtæki, því í krafti verkfallsréttar, þá geta fámennir hópar haldið heilu atvinnugeirunum í gíslingu. Þannig miða laun oft frekar við þann skaða sem starfsmaðurinn getur valdið en verðmætunum sem hann skapar. Hvert sem litið er eru hagsmunahópar sem vilja viðhalda ríkisverndinni og velferðaröryggisneti fyrirtækjanna á kostnað skattgreiðenda og neytenda. Þróunin fram að hruni var einnig athyglisverð. Flókið kerfi tolla, vörugjalda, landbúnaðarverndar og alls konar ríkissamkeppnishindrana bjuggu til fákeppnisumhverfi sem skapaði grundvöll fyrir að um aldamótin náði stór verslunarkeðja algjörri yfirburðastöðu á innlendum markaði. En þegar eigendurnir reyndu fyrir sér á frjálsari samkeppnismarkaði í Bandaríkjunum varð það ævintýri skammvinnt og fór strax á hliðina. Þegar þeir komust í sjóði tryggingafélaga, Íbúðalánasjóðs, banka, seðlabanka og lífeyrissjóða hófst útrásin að nýju. Tilurð sjóðanna var á einn eða annan hátt vegna ríkisafskipta og féð oft án hirðis. Útrásin endaði því sem innrás í vasa spariféeigenda og þegar peningurinn þvarr þá hrundi viðskiptaveldið með 1.000 milljarða lán á bakinu. Svipað gerðist hjá öðrum sem voru útvaldir til að fá risalán úr einum ríkisbanka til að eignast annan. Einnig verður að teljast ólíklegt að Landsbankanum hefði gengið eins vel að fá útlendinga til að leggja inn allt sparifé sitt í netbanka frá ókunnugu landi, ef upplýst hefði verið um að engin ríkisábyrgð væri á innistæðunum. Þegar allt var komið í þrot þá voru heimtuð „þrautavaralán“. Orð, sem í sjálfu sér er mótsögn, því lán þarf ávallt að borga til baka, en þegar lánsáhættan er það mikil að enginn vill lána, þá er vart lengur um lán að ræða, heldur gjöf. Þróun afætanna hafði greinlega runnið sitt skeið. Valdamesta fólk íslensks atvinnulífs leit svo á að slík gjöf til sín væri skylda ríkisins og það ætti íslenska skattgreiðendur með húð og hári. Aðskilnaður ríkis og atvinnulífs er grundvöllur heilbrigðs markaðar, því allt sem ríkið snertir spillist og rotnar að innan á endanum þ.a. ekkert verður eftir nema skelin ein. Ríkið má aldrei „hjálpa til“ eins og gert var í innistæðutryggingakerfinu og hirðislausu sjóðunum, því ef ábyrgðin er tekin af þeim sem græðir, þá hlekkjar ekkert áhættusæknina. Að sama skapi þá má ríkið aldrei búa til samkeppnisvernd, því samkeppni er eina svipan sem lækkar verð og bætir gæði. Því verður ávallt að gera hvað sem er til að reglur og flækjustig yfirvaldsins búi ekki til einokunarvernd. Til þess að það sé hægt, verður einokunaráráttunni að ljúka. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jóhannes Loftsson Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Er soja að eyðileggja íslenska karlmennsku? Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir Skoðun Er þetta í alvöru verðlaunaefni? Snorri Másson Skoðun Breiðholt brennur Eðvarð Hilmarsson Skoðun Er stóraukin lýðræðisþátttaka ekki verðlaunaefni? Einar Freyr Elínarson Skoðun Ótímabundin leyfi, ótímabundið náttúruníð Elvar Örn Friðriksson Skoðun Biskup í tengslum Guðrún Karls Helgudóttir Skoðun Saman gegn ríkisofbeldi Vilhjálmur Yngvi Hjálmarsson,Örlygur Steinar Arnaldsson,Sigurhjörtur Pálmason,Simon Valentin Hirt,Kristbjörg Arna E. Þorvaldsdóttir,Ari Logn,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun Dýravelferðarmartröð af áður óþekktri stærð Benedikta Guðrún Svavarsdóttir Skoðun Það vantar vanan og áreiðanlegan mann í verkið Haraldur Ólafsson Skoðun Áhugaverðir tímar kalla á áhugaverðan forseta Cody Alexander Skahan Skoðun Skoðun Skoðun Ótímabundin leyfi, ótímabundið náttúruníð Elvar Örn Friðriksson skrifar Skoðun Er soja að eyðileggja íslenska karlmennsku? Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar Skoðun Er stóraukin lýðræðisþátttaka ekki verðlaunaefni? Einar Freyr Elínarson skrifar Skoðun Árangur gegn verðbólgu Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Skoðun Saman gegn ríkisofbeldi Vilhjálmur Yngvi Hjálmarsson,Örlygur Steinar Arnaldsson,Sigurhjörtur Pálmason,Simon Valentin Hirt,Kristbjörg Arna E. Þorvaldsdóttir,Ari Logn,Margrét Rut Eddudóttir skrifar Skoðun Hvar er híbýlaauður? Anna María Bogadóttir skrifar Skoðun Áhugaverðir tímar kalla á áhugaverðan forseta Cody Alexander Skahan skrifar Skoðun Biskup í tengslum Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun Guðrún biskup – til heilla fyrir okkur öll! Arndís Steinþórsdóttir,Glóey Helgudótir Finnsdóttir skrifar Skoðun Dýravelferðarmartröð af áður óþekktri stærð Benedikta Guðrún Svavarsdóttir skrifar Skoðun Uppskera að vori Lilja Dögg Alfreðsdóttir skrifar Skoðun Er menning stórmál? Ingibjörg Ösp Stefánsdóttir skrifar Skoðun Það vantar vanan og áreiðanlegan mann í verkið Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Leikskólamál eru forgangsmál Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir,Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Himinhátt innanlandsflug Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hefur allt sem þarf Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Af hverju að gera rekstraráætlun? Karl Sólnes Jónsson skrifar Skoðun Norskur skammtímagróði Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Æpandi vanþekking Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Mannréttindi sama hvað Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Helga Þórisdóttir og fjöregg íslenskrar þjóðar Páll Torfi Önundarson skrifar Skoðun Er þetta í alvöru verðlaunaefni? Snorri Másson skrifar Skoðun Ótímabundin ráðgjöf til ríkisstjórnar Snæbjörn Brynjarsson skrifar Skoðun Lykillinn að orkuskiptunum er úr áli Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason skrifar Skoðun „Vitum ekkert hvað við erum að gera“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Nýtt örorkukerfi – verra þeirra réttlæti Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Dánaraðstoð: Rangfærslur varðandi skrif Læknafélags Íslands Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Sylviane Lecoulte,Steinar Harðarson,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir skrifar Skoðun Þurfum við að koma Íslandi aftur á rétta braut? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Þurfum við koma Íslandi aftur á rétta braut? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Sjá meira
Í hugum margra er einokunarverslunin, þegar danskir kaupmenn okruðu á landanum og keyptu fiskinn fyrir slikk, ein mesta kúgun sem þjóðin hefur mátt þola. Þegar kóngurinn festi verðlag til að laga ástandið, þá fóru kaupmennirnir bara að selja lakari vöru og hálfskemmdan mat. Þessi þankagangur einokunar einskorðaðist ekki bara við dönsku kaupmennina, því fyrst þegar tækifæri bauðst til að aflétta einokuninni lögðust íslenskir hagsmunaaðilar gegn því. Hagkerfið var kaka sem stækkaði aldrei og það eina sem skipti máli var að tryggja sér sína sneið. Allar breytingar sem sköpuðu óvissu um framtíðina voru ógn. Afleiðingin varð sú að þrátt fyrir að hér væru ein gjöfulustu fiskimið í heimi, varð framþróun engin og samfélagið staðnaði um aldir. Þegar vinstri menn horfa til baka þá kenna þeir gjarnan hinum gráðugu kaupmönnum um. Ef kóngurinn hefði vandað sig betur við að stjórna versluninni þá hefði þetta reddast. Velja hefði átt betri kaupmenn og halda betur aftur af græðgi þeirra með meira eftirliti. Föstu verðtaxtarnir hefðu bara átt að vera ýtarlegri og reglurnar strangari og styðja hefði átt betur við íslenska framleiðslu. Afstaða frjálshyggjunnar er þveröfug, því hún talar fyrir fullkomnum aðskilnaði ríkis og viðskiptalífs. Öll afskipti ríkisins brengla markaðinn og hygla kerfisafætum, sem þrífast á að blóðmjólka kerfið og skapa engin verðmæti. Ekkert var við einokunarkaupmennina að sakast, því þeir vora bara eðlileg afleiðing af afskiptum kóngsins. Andstaða margra Íslendinga við að aflétta einokuninni kemur frjálshyggjunni heldur ekki á óvart, því eina útkoman af margra alda tímabili hafta og vistabanda er úrkynjun markaðsins, þar sem afætur sem telja sig græða á ríkjandi ástandi óttast allar breytingar og berjast með kjafti og klóm fyrir að viðhalda spilltu kerfi. Í þessu liggur meginhugsanaskekkja vinstrimanna. Því meiri sem inngrip ríkisins í viðskiptalífið eru, þeim mun meiri hvati er til staðar fyrir afæturnar að hafa áhrif á kerfið sér í hag. Ef inngripin verða síðan það mikil að meira að segja gróðavon afætanna hverfur, þá hverfur allur hvati til framþróunar og algjör stöðnun efnahagslífsins verður eina mögulega útkoman. Á kostnað skattgreiðenda Þrátt fyrir að danskurinn sé nú löngu horfinn á braut þá lifa hin gömlu einokunargildi enn góðu lífi. Ríkiseinokun útilokar stóra geira atvinnulífsins frá einkaframtakinu samtímis því sem kvótasala í matvælageiranum og kerfi starfsleyfisúthlutana og lóðaskömmtunar halda uppi háu verðlagi. Einokunarinngripin takmarkast síðan ekki bara við fyrirtæki, því í krafti verkfallsréttar, þá geta fámennir hópar haldið heilu atvinnugeirunum í gíslingu. Þannig miða laun oft frekar við þann skaða sem starfsmaðurinn getur valdið en verðmætunum sem hann skapar. Hvert sem litið er eru hagsmunahópar sem vilja viðhalda ríkisverndinni og velferðaröryggisneti fyrirtækjanna á kostnað skattgreiðenda og neytenda. Þróunin fram að hruni var einnig athyglisverð. Flókið kerfi tolla, vörugjalda, landbúnaðarverndar og alls konar ríkissamkeppnishindrana bjuggu til fákeppnisumhverfi sem skapaði grundvöll fyrir að um aldamótin náði stór verslunarkeðja algjörri yfirburðastöðu á innlendum markaði. En þegar eigendurnir reyndu fyrir sér á frjálsari samkeppnismarkaði í Bandaríkjunum varð það ævintýri skammvinnt og fór strax á hliðina. Þegar þeir komust í sjóði tryggingafélaga, Íbúðalánasjóðs, banka, seðlabanka og lífeyrissjóða hófst útrásin að nýju. Tilurð sjóðanna var á einn eða annan hátt vegna ríkisafskipta og féð oft án hirðis. Útrásin endaði því sem innrás í vasa spariféeigenda og þegar peningurinn þvarr þá hrundi viðskiptaveldið með 1.000 milljarða lán á bakinu. Svipað gerðist hjá öðrum sem voru útvaldir til að fá risalán úr einum ríkisbanka til að eignast annan. Einnig verður að teljast ólíklegt að Landsbankanum hefði gengið eins vel að fá útlendinga til að leggja inn allt sparifé sitt í netbanka frá ókunnugu landi, ef upplýst hefði verið um að engin ríkisábyrgð væri á innistæðunum. Þegar allt var komið í þrot þá voru heimtuð „þrautavaralán“. Orð, sem í sjálfu sér er mótsögn, því lán þarf ávallt að borga til baka, en þegar lánsáhættan er það mikil að enginn vill lána, þá er vart lengur um lán að ræða, heldur gjöf. Þróun afætanna hafði greinlega runnið sitt skeið. Valdamesta fólk íslensks atvinnulífs leit svo á að slík gjöf til sín væri skylda ríkisins og það ætti íslenska skattgreiðendur með húð og hári. Aðskilnaður ríkis og atvinnulífs er grundvöllur heilbrigðs markaðar, því allt sem ríkið snertir spillist og rotnar að innan á endanum þ.a. ekkert verður eftir nema skelin ein. Ríkið má aldrei „hjálpa til“ eins og gert var í innistæðutryggingakerfinu og hirðislausu sjóðunum, því ef ábyrgðin er tekin af þeim sem græðir, þá hlekkjar ekkert áhættusæknina. Að sama skapi þá má ríkið aldrei búa til samkeppnisvernd, því samkeppni er eina svipan sem lækkar verð og bætir gæði. Því verður ávallt að gera hvað sem er til að reglur og flækjustig yfirvaldsins búi ekki til einokunarvernd. Til þess að það sé hægt, verður einokunaráráttunni að ljúka.
Saman gegn ríkisofbeldi Vilhjálmur Yngvi Hjálmarsson,Örlygur Steinar Arnaldsson,Sigurhjörtur Pálmason,Simon Valentin Hirt,Kristbjörg Arna E. Þorvaldsdóttir,Ari Logn,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun
Skoðun Er soja að eyðileggja íslenska karlmennsku? Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar
Skoðun Saman gegn ríkisofbeldi Vilhjálmur Yngvi Hjálmarsson,Örlygur Steinar Arnaldsson,Sigurhjörtur Pálmason,Simon Valentin Hirt,Kristbjörg Arna E. Þorvaldsdóttir,Ari Logn,Margrét Rut Eddudóttir skrifar
Skoðun Guðrún biskup – til heilla fyrir okkur öll! Arndís Steinþórsdóttir,Glóey Helgudótir Finnsdóttir skrifar
Skoðun Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason skrifar
Skoðun Dánaraðstoð: Rangfærslur varðandi skrif Læknafélags Íslands Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Sylviane Lecoulte,Steinar Harðarson,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir skrifar
Saman gegn ríkisofbeldi Vilhjálmur Yngvi Hjálmarsson,Örlygur Steinar Arnaldsson,Sigurhjörtur Pálmason,Simon Valentin Hirt,Kristbjörg Arna E. Þorvaldsdóttir,Ari Logn,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun