Lýðræðiskreppa og eftirskjálftar hrunsins haft afgerandi áhrif á forsetakosningarnar Sunna Kristín Hilmarsdóttir skrifar 19. maí 2016 11:30 Lýðræðiskreppa og eftirskjálftar hrunsins hafa haft afgerandi áhrif á forsetakosningarnar sem verða nú í júní, bæði hvað varðar það hverjir bjóða sig fram og um hvað er rætt, að mati dósents í sagnfræði. Vísir Ragnheiður Kristjánsdóttir, dósent í sagnfræði, segir að þrátt fyrir að hlutverk forseta Íslands sé illa skilgreint í stjórnarskrá þá sé hugmyndin um hann sem nokkurs konar handhafa þjóðarviljans mjög rótgróin í samfélaginu. Hugmyndina megi enda rekja til þess þegar hér var sett stjórnarskrá lýðveldisins Íslands árið 1944 en þá komu fram kröfur um að forsetinn væri einhvers konar umboðsmaður þjóðarviljans og ætti því að vera þjóðkjörinn. Þá hafi eftirskjálftar hrunsins jafnframt haft mikil áhrif á forsetakosningarnar sem fram fara nú í júní. Ragnheiður flutti erindi í Háskóla Íslands í gær í fyrirlestraröð Stofnunar stjórnsýslufræða og stjórnmála um forsetaembættið en yfirskrift viðburðarins í gær var „Væntingar til forsetaembættisins.“Ekki óumdeild hugmynd að til sé þjóðarvilji Í erindi sínu tengdi Ragnheiður hugmyndina um forsetann sem handhafa þjóðarviljans við þá hugmynd hafi orðið lýðræðisbylting á síðustu árum í kjölfar efnahagshrunsins. Hún byrjaði á að vísa í orð Ólafs Ragnars um sigur hans í forsetakosningunum árið 2012 þar sem hann sagði í viðtali að það mikilvægasta við kosningu hans hefði verið sú lýðræðisbylting sem átt hefði sér stað hér á landi og fælist í aukinni kröfu þjóðarinnar um að koma að ákvörðunum. „Hann sagði að kosningarnar hefðu ekki snúist um hann sem forseta heldur þessa lýðræðisbyltingu. Það er ekki ósannfærandi en ég held samt að margir af þeim sem kusu hann hafi gert það af því að þeir voru hrifnir af þeirri skoðun að forsetinn væri fulltrúi þjóðarviljans. Þessi skoðun byggir á rótgrónum hugmyndum að það sé til einhvers konar þjóðarvilji en það er vissulega ekki óumdeild hugmynd,“ sagði Ragnheiður. Í þessu samhengi er vert að rifja upp að Ólafur Ragnar var fyrsti forsetinn sem virkjaði 26. grein stjórnarskrárinnar um synjunarvald forseta þegar hann neitaði að skrifa undir fjölmiðlalögin sumarið 2004 og vísaði þeim þannig í þjóðaratkvæðagreiðslu. Þá talaði hann um það að gjá hefði myndast milli þings og þjóðar í málinu. Hann vísaði síðan bæði Icesave-samningum II og III í þjóðaratkvæðagreiðslu árin 2010 og 2011 sem Alþingi hafði samþykkti en þjóðin svo hafnaði.„Íslendingar hafa setið uppi með hálfkaraðar breytingar á hlutverki þjóðhöfðingjans“ Ragnheiður sagði 26. grein stjórnarskrárinnar bera vott um togstreitu um valdsvið forseta í aðdraganda stofnunar lýðveldisins. „Umræðan um valdsvið forseta var þvers og kruss og niðurstaðan var á endanum óljós. Það hafði það í för með sér að embættið er illa skilgreint og Íslendingar hafa setið uppi með hálfkaraðar breytingar á hlutverki þjóðhöfðingjans alla tíð síðan,“ sagði Ragnheiður. Hún rifjaði síðan upp það sem hún kallaði stjórnkerfiskreppu árin 1996 og 2004 þegar nokkuð var deilt um hvert væri hlutverk forseta. „Árið 2004 voru þannig miklar deilur milli forseta og forsætisráðherra, meðal annars vegna fjölmiðlalaganna. Þessi kreppa heldur síðan áfram í hruninu þegar koma fram bæði nýjar hugmyndir um grasrótarlýðræði en þá er einnig haldið í rótgrónar hugmyndir um forsetann sem fulltrúa þjóðarviljans, sem einhvern sem stendur gegn flokksræði ,“ sagði Ragnheiður. Hún sagði svo að lýðræðiskreppa og eftirskjálftar hrunsins hefðu haft afgerandi áhrif á forsetakosningarnar sem verða nú í júní, bæði hvað varðar það hverjir bjóða sig fram og um hvað er rætt. „En hvað verður um hugmyndina um forseta sem gæslumann þjóðarviljans á eftir að koma í ljós. En ég ítreka það að við eigum enn eftir að skilgreina forsetaembættið og við vitum ekki enn hvenær verður af því,“ sagði Ragnheiður í lok erindis síns. Alþingi Forsetakosningar 2016 Tengdar fréttir „Engin tilviljun að konur eru algjörlega jaðarsettar í þessari kosningabaráttu“ Birgir Hermannsson, aðjúnkt við stjórnmálafræðideild Háskóla Íslands, segir það athyglisvert hvernig Ólafur Ragnar Grímsson, forseti, hafi á síðustu vikum reynt að móta hugmyndir þjóðarinnar um það hvaða eiginleika mikilvægt sé að forseti hafi. 18. maí 2016 15:04 Mest lesið Bað um 12 milljónir til að halda tónlistarhátíð í öðru sveitarfélagi Innlent Telja að maðurinn sé fundinn Innlent Segja ógnarstjórn ríkja á Þjóðminjasafninu Innlent „Þetta er mjög þungt og erfitt“ Innlent Vilja endurbyggja verkstæðið en nágrannar mótmæla harðlega Innlent Telja manninn hafa örmagnast við sjósundsæfingar Innlent Reknir fyrir að vinna ekki nógu mikið Innlent Margra kílómetra bílaröð eftir árekstur á Vesturlandsvegi Innlent Kærir Costner fyrir „ofbeldisfulla óundirbúna“ nauðgunarsenu Erlent Mætti með steikarhníf á leikskóla Innlent Fleiri fréttir Hinn látni erlendur ríkisborgari á þrítugsaldri Býður til flugveislu á Reykjavíkurflugvelli Sóttu veikan mann í rússneskan togara Færri innflytjendur þýði ekki hækkandi fæðingartíðni Rannsókn lokið í manndrápsmáli Lögðu hald á nokkuð magn fíkniefna og hnífa Sláandi tölur: Kyrkingartökum og eltihrellum fer fjölgandi Mætti með steikarhníf á leikskóla Kyrkingartök og elltihrellahegðun fara vaxandi og myndband af áreitni í miðborginni Grill í ljósum logum úti á svölum Vilja endurbyggja verkstæðið en nágrannar mótmæla harðlega Margra kílómetra bílaröð eftir árekstur á Vesturlandsvegi Halda framkvæmdastjóra Félagsbústaða þrátt fyrir alvarlegt vantraust Telja að maðurinn sé fundinn „Þetta er mjög þungt og erfitt“ „Ég vara mjög við því að menn beiti þessu úrræði“ „Verið að búa til óseðjandi kerfi þar sem bátum mun fjölga“ Eldur kviknaði í vörubíl á Reykjanesbraut Bað um 12 milljónir til að halda tónlistarhátíð í öðru sveitarfélagi „Yndisleg kvöldstund í þessum þunga harmi okkar“ Leit hefst á ný eftir hádegi Klúðursleg rannsókn lögreglu leiddi til sýknu skipstjóra Reknir fyrir að vinna ekki nógu mikið Færa boðuð gagnmótmæli gegn rasisma vegna ofbeldisógnar Telja manninn hafa örmagnast við sjósundsæfingar Gömul strætóskýli verði nýtt sem „byttebox“ Segja ógnarstjórn ríkja á Þjóðminjasafninu Gert að finna aðra staðsetningu fyrir hjólhýsabyggðina Sofandi á byggingarsvæðinu og „í vandræðum með vin sinn“ „Okkur langar að börnin okkar fái öruggan stað til að vera á“ Sjá meira
Ragnheiður Kristjánsdóttir, dósent í sagnfræði, segir að þrátt fyrir að hlutverk forseta Íslands sé illa skilgreint í stjórnarskrá þá sé hugmyndin um hann sem nokkurs konar handhafa þjóðarviljans mjög rótgróin í samfélaginu. Hugmyndina megi enda rekja til þess þegar hér var sett stjórnarskrá lýðveldisins Íslands árið 1944 en þá komu fram kröfur um að forsetinn væri einhvers konar umboðsmaður þjóðarviljans og ætti því að vera þjóðkjörinn. Þá hafi eftirskjálftar hrunsins jafnframt haft mikil áhrif á forsetakosningarnar sem fram fara nú í júní. Ragnheiður flutti erindi í Háskóla Íslands í gær í fyrirlestraröð Stofnunar stjórnsýslufræða og stjórnmála um forsetaembættið en yfirskrift viðburðarins í gær var „Væntingar til forsetaembættisins.“Ekki óumdeild hugmynd að til sé þjóðarvilji Í erindi sínu tengdi Ragnheiður hugmyndina um forsetann sem handhafa þjóðarviljans við þá hugmynd hafi orðið lýðræðisbylting á síðustu árum í kjölfar efnahagshrunsins. Hún byrjaði á að vísa í orð Ólafs Ragnars um sigur hans í forsetakosningunum árið 2012 þar sem hann sagði í viðtali að það mikilvægasta við kosningu hans hefði verið sú lýðræðisbylting sem átt hefði sér stað hér á landi og fælist í aukinni kröfu þjóðarinnar um að koma að ákvörðunum. „Hann sagði að kosningarnar hefðu ekki snúist um hann sem forseta heldur þessa lýðræðisbyltingu. Það er ekki ósannfærandi en ég held samt að margir af þeim sem kusu hann hafi gert það af því að þeir voru hrifnir af þeirri skoðun að forsetinn væri fulltrúi þjóðarviljans. Þessi skoðun byggir á rótgrónum hugmyndum að það sé til einhvers konar þjóðarvilji en það er vissulega ekki óumdeild hugmynd,“ sagði Ragnheiður. Í þessu samhengi er vert að rifja upp að Ólafur Ragnar var fyrsti forsetinn sem virkjaði 26. grein stjórnarskrárinnar um synjunarvald forseta þegar hann neitaði að skrifa undir fjölmiðlalögin sumarið 2004 og vísaði þeim þannig í þjóðaratkvæðagreiðslu. Þá talaði hann um það að gjá hefði myndast milli þings og þjóðar í málinu. Hann vísaði síðan bæði Icesave-samningum II og III í þjóðaratkvæðagreiðslu árin 2010 og 2011 sem Alþingi hafði samþykkti en þjóðin svo hafnaði.„Íslendingar hafa setið uppi með hálfkaraðar breytingar á hlutverki þjóðhöfðingjans“ Ragnheiður sagði 26. grein stjórnarskrárinnar bera vott um togstreitu um valdsvið forseta í aðdraganda stofnunar lýðveldisins. „Umræðan um valdsvið forseta var þvers og kruss og niðurstaðan var á endanum óljós. Það hafði það í för með sér að embættið er illa skilgreint og Íslendingar hafa setið uppi með hálfkaraðar breytingar á hlutverki þjóðhöfðingjans alla tíð síðan,“ sagði Ragnheiður. Hún rifjaði síðan upp það sem hún kallaði stjórnkerfiskreppu árin 1996 og 2004 þegar nokkuð var deilt um hvert væri hlutverk forseta. „Árið 2004 voru þannig miklar deilur milli forseta og forsætisráðherra, meðal annars vegna fjölmiðlalaganna. Þessi kreppa heldur síðan áfram í hruninu þegar koma fram bæði nýjar hugmyndir um grasrótarlýðræði en þá er einnig haldið í rótgrónar hugmyndir um forsetann sem fulltrúa þjóðarviljans, sem einhvern sem stendur gegn flokksræði ,“ sagði Ragnheiður. Hún sagði svo að lýðræðiskreppa og eftirskjálftar hrunsins hefðu haft afgerandi áhrif á forsetakosningarnar sem verða nú í júní, bæði hvað varðar það hverjir bjóða sig fram og um hvað er rætt. „En hvað verður um hugmyndina um forseta sem gæslumann þjóðarviljans á eftir að koma í ljós. En ég ítreka það að við eigum enn eftir að skilgreina forsetaembættið og við vitum ekki enn hvenær verður af því,“ sagði Ragnheiður í lok erindis síns.
Alþingi Forsetakosningar 2016 Tengdar fréttir „Engin tilviljun að konur eru algjörlega jaðarsettar í þessari kosningabaráttu“ Birgir Hermannsson, aðjúnkt við stjórnmálafræðideild Háskóla Íslands, segir það athyglisvert hvernig Ólafur Ragnar Grímsson, forseti, hafi á síðustu vikum reynt að móta hugmyndir þjóðarinnar um það hvaða eiginleika mikilvægt sé að forseti hafi. 18. maí 2016 15:04 Mest lesið Bað um 12 milljónir til að halda tónlistarhátíð í öðru sveitarfélagi Innlent Telja að maðurinn sé fundinn Innlent Segja ógnarstjórn ríkja á Þjóðminjasafninu Innlent „Þetta er mjög þungt og erfitt“ Innlent Vilja endurbyggja verkstæðið en nágrannar mótmæla harðlega Innlent Telja manninn hafa örmagnast við sjósundsæfingar Innlent Reknir fyrir að vinna ekki nógu mikið Innlent Margra kílómetra bílaröð eftir árekstur á Vesturlandsvegi Innlent Kærir Costner fyrir „ofbeldisfulla óundirbúna“ nauðgunarsenu Erlent Mætti með steikarhníf á leikskóla Innlent Fleiri fréttir Hinn látni erlendur ríkisborgari á þrítugsaldri Býður til flugveislu á Reykjavíkurflugvelli Sóttu veikan mann í rússneskan togara Færri innflytjendur þýði ekki hækkandi fæðingartíðni Rannsókn lokið í manndrápsmáli Lögðu hald á nokkuð magn fíkniefna og hnífa Sláandi tölur: Kyrkingartökum og eltihrellum fer fjölgandi Mætti með steikarhníf á leikskóla Kyrkingartök og elltihrellahegðun fara vaxandi og myndband af áreitni í miðborginni Grill í ljósum logum úti á svölum Vilja endurbyggja verkstæðið en nágrannar mótmæla harðlega Margra kílómetra bílaröð eftir árekstur á Vesturlandsvegi Halda framkvæmdastjóra Félagsbústaða þrátt fyrir alvarlegt vantraust Telja að maðurinn sé fundinn „Þetta er mjög þungt og erfitt“ „Ég vara mjög við því að menn beiti þessu úrræði“ „Verið að búa til óseðjandi kerfi þar sem bátum mun fjölga“ Eldur kviknaði í vörubíl á Reykjanesbraut Bað um 12 milljónir til að halda tónlistarhátíð í öðru sveitarfélagi „Yndisleg kvöldstund í þessum þunga harmi okkar“ Leit hefst á ný eftir hádegi Klúðursleg rannsókn lögreglu leiddi til sýknu skipstjóra Reknir fyrir að vinna ekki nógu mikið Færa boðuð gagnmótmæli gegn rasisma vegna ofbeldisógnar Telja manninn hafa örmagnast við sjósundsæfingar Gömul strætóskýli verði nýtt sem „byttebox“ Segja ógnarstjórn ríkja á Þjóðminjasafninu Gert að finna aðra staðsetningu fyrir hjólhýsabyggðina Sofandi á byggingarsvæðinu og „í vandræðum með vin sinn“ „Okkur langar að börnin okkar fái öruggan stað til að vera á“ Sjá meira
„Engin tilviljun að konur eru algjörlega jaðarsettar í þessari kosningabaráttu“ Birgir Hermannsson, aðjúnkt við stjórnmálafræðideild Háskóla Íslands, segir það athyglisvert hvernig Ólafur Ragnar Grímsson, forseti, hafi á síðustu vikum reynt að móta hugmyndir þjóðarinnar um það hvaða eiginleika mikilvægt sé að forseti hafi. 18. maí 2016 15:04