Sú ótrúlega staða er komin upp, tveimur árum eftir að framkvæmdir hófust, að mögulegt er að bæði Þeistareykjavirkjun og kísilverinu á Bakka seinki um einhver ár og taki hugsanlega aldrei til starfa. Ástæðan virðist einkum vera ný náttúruverndarlög frá Alþingi, sem skerpa á verndun hrauna á Íslandi.
Á Þeistareykjum er stöðvarhúsið þegar risið og byrjað að koma fyrir véla- og rafbúnaði enda stóð til að hefja raforkuframleiðslu haustið 2017, eftir rúmt ár. Á sama tíma er þýska félagið PCC að reisa kísilver á Bakka við Húsavík. Nú þegar framkvæmdir eru í hámarki fellir Úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála þann úrskurð að framkvæmdir við háspennulínur skuli stöðvaðar nú þegar.
„Stöðvun eins og þessi hefur mikil áhrif á framkvæmdirnar og mögulega stöndum við frammi fyrir því að geta ekki staðið við skuldbindingar okkar vegna Bakka og Þeistareykjavirkjunar," segir Guðmundur Ingi Ásmundsson, forstjóri Landsnets, í yfirlýsingu.
Hann bætir við að það sé umhugsunarefni að svona staða skuli geta komið upp svo seint í ferlinu, þegar framkvæmdirnar hafa farið í gegnum alla lögbundna ferla er snúa að umhverfismati og skipulagi.
Það sem gerðist hins vegar í millitíðinni er að Alþingi samþykkti ný náttúruverndarlög sem tóku gildi 15. nóvember í fyrra. Það virðist skipta máli að á þeim tímapunkti höfðu sveitarfélögin í Þingeyjarsýslum ekki lokið öllum leyfisveitingum fyrir háspennulínum.
Í lögunum er nýtt ákvæði sem skerpir á verndun hrauna sem runnið hafa eftir ísöld en þar segir að jarðminjar njóti sérstakrar verndar, þar á meðal eldhraun, sem myndast hafa eftir að jökull hvarf af landinu á síðjökultíma. Segir í ákvæðinu að forðast beri að raska jarðminjum nema brýna nauðsyn beri til.
Úrskurðarnefndin vísar meðal annars til þessa lagaákvæðis þegar hún rökstyður það hversvegna hún hefur nú stöðvað línulögnina með bráðabirgðaúrskurði, hún segist þurfa tíma til að meta það hvernig eigi að túlka nýju lögin. Menn spyrja hvort niðurstaðan geti orðið sú túlkun að kísilver á Húsavík teljist einfaldlega ekki nægilega brýn nauðsyn til að réttlæta röskun á hraunum, og það er væntanlega ekki skárra að rista þau upp með plógi til að koma fyrir jarðstreng.
Oddvitar allra flokka í sveitarstjórn Norðurþings sendu síðdegis frá sér sameiginlega yfirlýsingu. Þar er lýst þungum áhyggjum yfir þeirri stöðu sem upp er komin varðandi framkvæmdir við Þeistareykjalínu. Mjög miklir samfélagslegir og fjárhagslegir hagsmunir séu undir í því að niðurstaða fáist í málið á allra næstu dögum.
Öll hönnun svæðisins og uppbygging innviða hafi miðað að því að á næstu árum byggist þar upp iðnaðarsvæði með nokkrum fyrirtækjum sem nýta muni orku og línumannvirki svæðisins. Frá upphafi hafi verið litið á fyrri áfanga kísilvers PCC BakkiSilicon sem einungis fyrsta áfanga í þeirri uppbyggingu, segja oddvitarnir.
Nú tekur við óvissutími. Afar ólíklegt verður að telja að niðurstaða fáist á næstu dögum því úrskurðarnefndin segist þurfa tíma til skoða áhrif nýju laganna en segir stefnt að niðurstöðu fyrir áramót. Sú töf gæti engu að síður reynst dýr fyrir verkefnið því menn ætluðu sér að klára línulögnina áður en vetur gengi í garð. Nú blasir við að þær framkvæmdir fara varla af stað fyrr en næsta vor.
Úrskurðarnefndin gæti komist að þeirri niðurstöðu að það þyrfti nýtt umhverfismat og nýjar línuleiðir. Það gæti þýtt enn meiri töf með tilheyrandi kæruferlum. Þá vaknar sú spurning hvort þýska fyrirtækið teldi sig ekki þurfa skaðabætur ef Landsnet stendur ekki við sínar skuldbindingar um flutning orkunnar. Tugmilljarða verkefni er einfaldlega í algeru uppnámi og óvissu.
Þá má spyrja hvaða áhrif ný lagaákvæði, sem styrkja vernd hrauna, hafi á aðrar framkvæmdir. Ætla má að hér eftir verði erfiðara að leggja nýja vegi um hraun, byggja sumarbústaði í hraunum og mannvirki eins Hvassahraunsflugvöll.
