Hvenær lýkur "leiðréttingu launa“? Þorsteinn Víglundsson skrifar 23. júní 2015 00:00 Undangenginn vetur hefur einkennst af harðvítugri kjaradeilum en um áratugaskeið. Boðað var til verkfalla sem náð hefðu til tugþúsunda launamanna með tilheyrandi tjóni fyrir fyrirtæki og launafólk. Með nýgerðum kjarasamningum SA og VR, LÍV, Flóabandalags og SGS og frestun aðgerða hjá iðnaðarmönnum tókst að afstýra verkföllum á almennum vinnumarkaði en inngrip Alþingis þurfti til að stöðva verkfall BHM og hjúkrunarfræðinga. Þessar hörðu deilur komu í kjölfar þess að ekki tókst að ná samstöðu um niðurstöðu kjarasamninga á vinnumarkaði á síðasta ári. Þrátt fyrir að þorri vinnumarkaðar hefði samþykkt að feta nýjar slóðir þar sem samið væri um hófstilltar launahækkanir í takti við það sem tíðkast í nágrannalöndunum, töldu nokkrir hópar sig þarfnast sértækra leiðréttinga og sóttu umtalsvert meiri hækkanir með beitingu verkfallsvopnsins. Má þar helst nefna kennara og lækna. Í kjölfarið brustu allar flóðgáttir í kröfugerðum verkalýðsfélaga og hvarvetna var farið fram á tugprósenta launahækkanir á skömmum tíma. Oftar en ekki var vísað til þess að leiðrétta þyrfti kjör viðkomandi hópa vegna launahækkana annarra umfram eigin félagsmenn. Þetta nefnist í daglegu tali höfrungahlaup og hefur verið viðvarandi vandamál á íslenskum vinnumarkaði í áratugi. Í febrúar á þessu ári kom út sameiginleg skýrsla heildarsamtaka á vinnumarkaðnum um launaþróun undanfarinna átta ára og efnahagsforsendur kjarasamninga 2015. Hún sýnir svo ekki verður um villst að launaþróun á vinnumarkaði 2006-2014 var mjög jöfn og meira jafnvægi ríkir á milli launaþróunar einstakra hópa nú en verið hefur um langt skeið. Þótt hækkanir hópanna séu nokkuð svipaðar í heild, þegar litið er yfir tímabilið 2006-2014, er tímasetning þeirra mismunandi, eins og sjá má á meðfylgjandi mynd.Læknar sátu eftir Hjúkrunarfræðingar og aðildarfélög BHM hafa farið fram á „leiðréttingar“ eins og svo margir aðrir og hafa m.a. vísað til kjarasamninga lækna. Samanburður á launaþróun hjúkrunarfræðinga og lækna leiðir í ljós að læknar höfðu búið við mun lakari launaþróun en hjúkrunarfræðingar og aðrir hópar háskólamenntaðra starfsmanna ríkisins, á árunum 2006 til 2014. Með umsömdum hækkunum við lækna um síðustu áramót hafa laun þeirra hækkað um tæplega 60% frá nóvember 2006 sem er sambærileg launaþróun og aðrir hópar á vinnumarkaði hafa notið. Það á einnig við um laun hjúkrunarfræðinga sem hafa hækkað um tæplega 60% á þessu tímabili samkvæmt upplýsingum fjármálaráðuneytisins. Þessi þróun sést skýrt á meðfylgjandi mynd. Kjarasamningar lækna um síðustu áramót jöfnuðu launaþróun þeirra og hjúkrunarfræðinga og geta því kröfur annarra hópa ekki verið reistar á kjarasamningum lækna.Forsenda samninga Í nýgerðum kjarasamningum á almennum vinnumarkaði var samið um 17-20% launahækkanir til ársloka 2018. Það samsvarar liðlega 5% launahækkun að meðaltali á ári. Jafnframt eru forsenduákvæði í samningunum um að semji aðrir hópar á vinnumarkaði um markvert meiri launabreytingar á þessu tímabili veiti það samningsaðilum heimild til að segja þeim upp. Forsenduákvæðið var skilyrði þess að unnt væri að semja til lengri tíma. Fram hefur komið að Bandalag háskólamanna (BHM) krefjist að minnsta kosti 30% hækkunar á launum félagsmanna sinna og þótt lítið hafi verið gefið upp um kröfur stéttarfélags hjúkrunarfræðinga (Fíh) má þó lesa úr yfirlýsingum forsvarsmanna þeirra að gerð sé krafa um 10-15% hækkun umfram það sem BHM semji um, þ.e. að laun hjúkrunarfræðinga myndu hækka um 40-45% ef BHM hefði fengið sínum kröfum framgengt. Af ofangreindum samanburði sést að umtalsvert meiri launahækkanir til félagsmanna BHM og Fíh verða ekki rökstuddar með launaþróun annarra hópa. Hefðu kröfur þeirra náð fram að ganga hefðu forsendur allra kjarasamninga á almennum vinnumarkaði brostið strax á næsta ári og heimild skapast fyrir uppsögn þeirra. Umframhækkanir BHM og Fíh hefðu því orðið efniviður í næstu umferð í höfrungahlaupi á íslenskum vinnumarkaði. Launahækkanir sem þegar hefur verið samið um á vinnumarkaði munu reyna mjög á þanþol íslenska hagkerfisins og líkur eru á vaxandi verðbólgu og minni fjölgun starfa en ella vegna þeirra. Varnaðarorð Seðlabanka Íslands hafa verið mjög skýr hvað þetta varðar og þau ber að taka alvarlega. Frekari launahækkanir myndu aðeins auka enn frekar á vandann með gamalkunnum afleiðingum. Á endanum myndi samkeppnisstaða íslenskra útflutningsatvinnuvega stórskaðast og gengi krónunnar yrði að falla til að rétta hana af. Í þessari hringekju höfum við oft setið áður. Í efnahagslegu samhengi eru kröfugerðir BHM og Fíh ábyrgðarlausar. Að sama skapi veldur það vonbrigðum að stjórnmálaflokkar lýsa fyrirvaralausum stuðningi við kröfugerðir þeirra. Í því felst efnahagslegt ábyrgðarleysi. Sú staða sem skapaðist á vinnumarkaði í vetur áréttar enn nauðsyn þess að breyta vinnubrögðum við gerð kjarasamninga hér á landi. Ákvarðanir um laun í miðlægum kjarasamningum eru meðal mikilvægustu efnahagslegu ákvarðana á hverjum tíma. Efnahagslegur stöðugleiki verður aldrei tryggður hér á landi án ábyrgra kjarasamninga. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorsteinn Víglundsson Mest lesið Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson Skoðun Refsa fyrst, spyrja svo? Jakob Frímann Magnússon Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson Skoðun Skoðun Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson skrifar Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Kvennabarátta á tímum bakslags Tatjana Latinovic skrifar Skoðun Líttupp - ertu að missa af einhverju? Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Betri hellir, stærri kylfur? Ingvar Þóroddsson skrifar Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Okur fákeppni og ofurvextir halda uppi verðbólgu Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Óverjandi framkoma við fyrirtæki Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Þegar vitleysan í dómsal slær allt út Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Ástarsvik ein tegund ofbeldis gegn eldra fólki Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Lítil bleik slaufa kemur miklu til leiðar Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Fræ menntunar – frá Froebel til Jung Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun 1500 vanvirk ungmenni í Reykjavík Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar Skoðun Að hafa trú á samfélaginu Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Sjá meira
Undangenginn vetur hefur einkennst af harðvítugri kjaradeilum en um áratugaskeið. Boðað var til verkfalla sem náð hefðu til tugþúsunda launamanna með tilheyrandi tjóni fyrir fyrirtæki og launafólk. Með nýgerðum kjarasamningum SA og VR, LÍV, Flóabandalags og SGS og frestun aðgerða hjá iðnaðarmönnum tókst að afstýra verkföllum á almennum vinnumarkaði en inngrip Alþingis þurfti til að stöðva verkfall BHM og hjúkrunarfræðinga. Þessar hörðu deilur komu í kjölfar þess að ekki tókst að ná samstöðu um niðurstöðu kjarasamninga á vinnumarkaði á síðasta ári. Þrátt fyrir að þorri vinnumarkaðar hefði samþykkt að feta nýjar slóðir þar sem samið væri um hófstilltar launahækkanir í takti við það sem tíðkast í nágrannalöndunum, töldu nokkrir hópar sig þarfnast sértækra leiðréttinga og sóttu umtalsvert meiri hækkanir með beitingu verkfallsvopnsins. Má þar helst nefna kennara og lækna. Í kjölfarið brustu allar flóðgáttir í kröfugerðum verkalýðsfélaga og hvarvetna var farið fram á tugprósenta launahækkanir á skömmum tíma. Oftar en ekki var vísað til þess að leiðrétta þyrfti kjör viðkomandi hópa vegna launahækkana annarra umfram eigin félagsmenn. Þetta nefnist í daglegu tali höfrungahlaup og hefur verið viðvarandi vandamál á íslenskum vinnumarkaði í áratugi. Í febrúar á þessu ári kom út sameiginleg skýrsla heildarsamtaka á vinnumarkaðnum um launaþróun undanfarinna átta ára og efnahagsforsendur kjarasamninga 2015. Hún sýnir svo ekki verður um villst að launaþróun á vinnumarkaði 2006-2014 var mjög jöfn og meira jafnvægi ríkir á milli launaþróunar einstakra hópa nú en verið hefur um langt skeið. Þótt hækkanir hópanna séu nokkuð svipaðar í heild, þegar litið er yfir tímabilið 2006-2014, er tímasetning þeirra mismunandi, eins og sjá má á meðfylgjandi mynd.Læknar sátu eftir Hjúkrunarfræðingar og aðildarfélög BHM hafa farið fram á „leiðréttingar“ eins og svo margir aðrir og hafa m.a. vísað til kjarasamninga lækna. Samanburður á launaþróun hjúkrunarfræðinga og lækna leiðir í ljós að læknar höfðu búið við mun lakari launaþróun en hjúkrunarfræðingar og aðrir hópar háskólamenntaðra starfsmanna ríkisins, á árunum 2006 til 2014. Með umsömdum hækkunum við lækna um síðustu áramót hafa laun þeirra hækkað um tæplega 60% frá nóvember 2006 sem er sambærileg launaþróun og aðrir hópar á vinnumarkaði hafa notið. Það á einnig við um laun hjúkrunarfræðinga sem hafa hækkað um tæplega 60% á þessu tímabili samkvæmt upplýsingum fjármálaráðuneytisins. Þessi þróun sést skýrt á meðfylgjandi mynd. Kjarasamningar lækna um síðustu áramót jöfnuðu launaþróun þeirra og hjúkrunarfræðinga og geta því kröfur annarra hópa ekki verið reistar á kjarasamningum lækna.Forsenda samninga Í nýgerðum kjarasamningum á almennum vinnumarkaði var samið um 17-20% launahækkanir til ársloka 2018. Það samsvarar liðlega 5% launahækkun að meðaltali á ári. Jafnframt eru forsenduákvæði í samningunum um að semji aðrir hópar á vinnumarkaði um markvert meiri launabreytingar á þessu tímabili veiti það samningsaðilum heimild til að segja þeim upp. Forsenduákvæðið var skilyrði þess að unnt væri að semja til lengri tíma. Fram hefur komið að Bandalag háskólamanna (BHM) krefjist að minnsta kosti 30% hækkunar á launum félagsmanna sinna og þótt lítið hafi verið gefið upp um kröfur stéttarfélags hjúkrunarfræðinga (Fíh) má þó lesa úr yfirlýsingum forsvarsmanna þeirra að gerð sé krafa um 10-15% hækkun umfram það sem BHM semji um, þ.e. að laun hjúkrunarfræðinga myndu hækka um 40-45% ef BHM hefði fengið sínum kröfum framgengt. Af ofangreindum samanburði sést að umtalsvert meiri launahækkanir til félagsmanna BHM og Fíh verða ekki rökstuddar með launaþróun annarra hópa. Hefðu kröfur þeirra náð fram að ganga hefðu forsendur allra kjarasamninga á almennum vinnumarkaði brostið strax á næsta ári og heimild skapast fyrir uppsögn þeirra. Umframhækkanir BHM og Fíh hefðu því orðið efniviður í næstu umferð í höfrungahlaupi á íslenskum vinnumarkaði. Launahækkanir sem þegar hefur verið samið um á vinnumarkaði munu reyna mjög á þanþol íslenska hagkerfisins og líkur eru á vaxandi verðbólgu og minni fjölgun starfa en ella vegna þeirra. Varnaðarorð Seðlabanka Íslands hafa verið mjög skýr hvað þetta varðar og þau ber að taka alvarlega. Frekari launahækkanir myndu aðeins auka enn frekar á vandann með gamalkunnum afleiðingum. Á endanum myndi samkeppnisstaða íslenskra útflutningsatvinnuvega stórskaðast og gengi krónunnar yrði að falla til að rétta hana af. Í þessari hringekju höfum við oft setið áður. Í efnahagslegu samhengi eru kröfugerðir BHM og Fíh ábyrgðarlausar. Að sama skapi veldur það vonbrigðum að stjórnmálaflokkar lýsa fyrirvaralausum stuðningi við kröfugerðir þeirra. Í því felst efnahagslegt ábyrgðarleysi. Sú staða sem skapaðist á vinnumarkaði í vetur áréttar enn nauðsyn þess að breyta vinnubrögðum við gerð kjarasamninga hér á landi. Ákvarðanir um laun í miðlægum kjarasamningum eru meðal mikilvægustu efnahagslegu ákvarðana á hverjum tíma. Efnahagslegur stöðugleiki verður aldrei tryggður hér á landi án ábyrgra kjarasamninga.
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar
Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar
Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun