Óleystur skuldavandi áfram Árni Páll Árnason skrifar 20. maí 2014 07:00 Hrunið skapaði á Íslandi og víða annars staðar skuldavanda einstaklinga, fyrirtækja og ríkja. Skuldavandi lýsir sér í því að geta til að greiða afborganir brestur eða þá að skuldir verða hærri fjárupphæð en eignir. Hvorugt þessa var til staðar þegar lánin voru tekin en hrun gjaldmiðils, óðaverðbólga eða atvinnumissir breytir því. Skuldavandi getur orðið að fjölskylduharmleik séu engin úrræði til. Í rannsókn Alþjóðagjaldeyrissjóðsins 2011 á úrræðum samfélaga við skuldavanda kom í ljós að þau voru hvergi eins umfangsmikil og á Íslandi. Nýjar tölur hafa leitt í ljós að margir hafa alfarið losnað úr skuldavanda, hjá öðrum hefur hann minnkað og með hreyfingu á fasteignamarkaði hafa hlutfallslega fáir þurft að selja eignir og minnka við sig. Enn er þó eftir óleystur skuldavandi meðal Íslendinga. Ef fólk þarf – svo nokkur dæmi séu tekin – að greiða svo hátt hlutfall tekna sinna í afborganir að það safnar skuldum áfram, er skuldavandi fyrir hendi. Ef lán hafa hækkað mun meira en sem nemur verðmæti eignar og ekki eru líkur á að sú staða lagist í bráð. Sama á við ef söluverð eignar dugar ekki fyrir áhvílandi skuld eða ef ógjörningur er að leysa veðlán foreldra sem studdu fyrstu kaup barna sinna á íbúð af eign. Í öllum þessum tilvikum er afkomu og húsnæðisöryggi fólks ógnað og þar með mannréttindum þess. Þá liggur beint við að spyrja: Leysa ný lög skuldavandann á Íslandi? Svarið er nei. Lögin koma upp kerfi þar sem ríkisskattstjóri úthlutar fé til allra með tiltekin lán eftir reiknireglu sem er ekki lögbundin heldur eitthvað sem fjármálaráðherra ákveður á einhvern óþekktan hátt sem ekki er opinber né birt almenningi hver verður.Helber tilviljun Einhverjir þeirra sem munu fá verða vissulega fólk í skuldavanda. En það er helber tilviljun. Tugir milljarða af skattfé fara þannig frá ríkissjóði til lántakenda óháð því hvort þeir séu milljóna- eða jafnvel milljarðamæringar eða fólk í skuldavanda sem orðið hefur fyrir tjóni. Útkoman er sú að fólk í skuldavanda fær ekki nóg til að losna. Algerlega er horft framhjá því að fjöldi fólks hefur hagnast á fasteignakaupum og ekkert tjón beðið. Engin tilraun er gerð til að miða peningaframlag ríkisins að því að leysa skuldavanda að fullu. Í þess stað er fé dreift óháð skuldabyrði eða eignastöðu, með öðrum orðum: Óháð skuldavanda. Fjármálaráðherra, höfundur laganna, sagði enda við Kastljós að með þeim útdeildi hann ekki réttlæti. Fólkið sem eins og fyrr sagði er svipt mannréttindum vegna skuldavanda er það áfram. Dýrasti reikningur ríkissjóðs – sem kostar meira en heilbrigðiskerfið í heild – læknar ekki og líknar ekki einu sinni heldur dreifir peningum markmiðslaust. Engu skiptir þó að allir megi vita og margir vari við að þessi peningadreifing kveiki verðbólgubál. Seðlabanki Íslands hefur reiknað út að verðtryggð lán fjölskyldna á Íslandi hækki af þessum sökum einum um 23 milljarða, eða sem nemur fjórðungi „leiðréttingarinnar“! Skuldavandinn mun áfram verða á dagskrá Alþingis næstu misseri. Hér er enginn „lokapunktur“ eins og fjármálaráðherra sagði í atkvæðagreiðslu um frumvarpið. Eftir mun sár skuldavandinn standa áfram óleystur. Úrræði samfélagsins til lausnar hans kosta peninga en fjármagnið verður klárað með lögum Bjarna og Sigmundar. Það er sorglegt.Augljóslega gagnslaus Við í Samfylkingunni studdum tillögu ríkisstjórnarinnar síðasta haust um lagaheimild til Hagstofunnar til söfnunar upplýsinga um skuldavandann. Ríkisstjórnin vildi ekki bíða niðurstöðunnar – vildi ekki vita fyrst og framkvæma svo. Samfylkingin vildi skattleggja fjármálafyrirtækin til að afla fjár til að leysa þann skuldavanda sem enn var óleystur. Þannig hefði verið hægt að halda áfram afskriftum skulda á grundvelli almennra leikreglna. Þessar leikreglur eru alþekktar á Norðurlöndum eftir kreppuna þar í upphafi 10. áratugarins. Meginreglurnar um afskriftir óinnheimtanlegra krafna og félagsleg og efnahagsleg réttindi fólks til að hreinsa sig af skuldum og afla sér á ný lánstrausts og efnahagslegs sjálfstæðis liggja þar til grundvallar. Afskriftakostnaðinn eiga fjármálafyrirtæki að bera til að tryggja áhættustýringu þeirra og ábyrgð þeirra gagnvart samfélaginu. Þessar leikreglur eru varanlegar og almennar og skila til framtíðar ábyrgu fjármálakerfi sem er stöðugt og virðir rétt almennings. Lögin um leiðréttinguna svonefndu sem Alþingi setti fyrir nokkrum dögum eru að minni ágiskun þau fjórtándu sem Alþingi Íslendinga hefur sett frá árinu 2008 vegna skuldavanda. Þau sem á undan fóru byggðust á þessum almennu meginreglum, var beint að tilgreindum skuldavanda og hafa skilað miklum árangri við að leysa skuldavanda tuga þúsunda Íslendinga – svo miklum að úrlausn á þeirra grunni verður dregin frá peningaúthlutunum nú. Nýju lögin byggjast ekki á almennum meginreglum né leiðrétta forsendubrest því á hann er hvergi minnst í þeim. Lögin eru ákvörðun um peningadreifingu úr sameiginlegum sjóðum sem er einstaklega dýrkeypt og augljóslega gagnslaus til lausnar raunverulegs skuldavanda. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Árni Páll Árnason Mest lesið Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun Embætti þitt geta allir séð Ragnheiður Davíðsdóttir Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez Skoðun Immigrant Women: Essential Workers, Rising Voices on Labor Day Maru Alemán Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir Skoðun Myndir þú ráða fatlað fólk í vinnu? Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Embætti þitt geta allir séð Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Sigursaga Evrópu í 21 ár Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin, Dagbjört og ESB Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun Myndir þú ráða fatlað fólk í vinnu? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Hvað ert þú að gera? Eiður Welding skrifar Skoðun Rauðir sokkar á 1. maí Sveinn Ólafsson skrifar Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Heiðrum íslenska hestinn Berglind Margo Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir skrifar Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez skrifar Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Sköpum störf við hæfi! Unnur Hrefna Jóhannsóttir skrifar Skoðun Immigrant Women: Essential Workers, Rising Voices on Labor Day Maru Alemán skrifar Skoðun Tikkað í skipulagsboxin Samúel Torfi Pétursson skrifar Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjúklingur settur í fangaklefa Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Opið bréf til fjármálaráðherra, Daða Más Kristóferssonar Íris Róbertsdóttir skrifar Skoðun Ég kalla hann Isildur; mentorinn minn er gervigreind Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað er „furry“ annars? Jóhanna Jódís Antonsdóttir skrifar Skoðun Jafnaðarmennskan og verkalýðsbaráttan Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Hljóð og mynd íslenskra varna Arnór Sigurjónsson skrifar Skoðun Kveðjur úr Grafarvogi til þeirra sem kasta steinum úr glerhúsi Davíð Már Sigurðsson skrifar Sjá meira
Hrunið skapaði á Íslandi og víða annars staðar skuldavanda einstaklinga, fyrirtækja og ríkja. Skuldavandi lýsir sér í því að geta til að greiða afborganir brestur eða þá að skuldir verða hærri fjárupphæð en eignir. Hvorugt þessa var til staðar þegar lánin voru tekin en hrun gjaldmiðils, óðaverðbólga eða atvinnumissir breytir því. Skuldavandi getur orðið að fjölskylduharmleik séu engin úrræði til. Í rannsókn Alþjóðagjaldeyrissjóðsins 2011 á úrræðum samfélaga við skuldavanda kom í ljós að þau voru hvergi eins umfangsmikil og á Íslandi. Nýjar tölur hafa leitt í ljós að margir hafa alfarið losnað úr skuldavanda, hjá öðrum hefur hann minnkað og með hreyfingu á fasteignamarkaði hafa hlutfallslega fáir þurft að selja eignir og minnka við sig. Enn er þó eftir óleystur skuldavandi meðal Íslendinga. Ef fólk þarf – svo nokkur dæmi séu tekin – að greiða svo hátt hlutfall tekna sinna í afborganir að það safnar skuldum áfram, er skuldavandi fyrir hendi. Ef lán hafa hækkað mun meira en sem nemur verðmæti eignar og ekki eru líkur á að sú staða lagist í bráð. Sama á við ef söluverð eignar dugar ekki fyrir áhvílandi skuld eða ef ógjörningur er að leysa veðlán foreldra sem studdu fyrstu kaup barna sinna á íbúð af eign. Í öllum þessum tilvikum er afkomu og húsnæðisöryggi fólks ógnað og þar með mannréttindum þess. Þá liggur beint við að spyrja: Leysa ný lög skuldavandann á Íslandi? Svarið er nei. Lögin koma upp kerfi þar sem ríkisskattstjóri úthlutar fé til allra með tiltekin lán eftir reiknireglu sem er ekki lögbundin heldur eitthvað sem fjármálaráðherra ákveður á einhvern óþekktan hátt sem ekki er opinber né birt almenningi hver verður.Helber tilviljun Einhverjir þeirra sem munu fá verða vissulega fólk í skuldavanda. En það er helber tilviljun. Tugir milljarða af skattfé fara þannig frá ríkissjóði til lántakenda óháð því hvort þeir séu milljóna- eða jafnvel milljarðamæringar eða fólk í skuldavanda sem orðið hefur fyrir tjóni. Útkoman er sú að fólk í skuldavanda fær ekki nóg til að losna. Algerlega er horft framhjá því að fjöldi fólks hefur hagnast á fasteignakaupum og ekkert tjón beðið. Engin tilraun er gerð til að miða peningaframlag ríkisins að því að leysa skuldavanda að fullu. Í þess stað er fé dreift óháð skuldabyrði eða eignastöðu, með öðrum orðum: Óháð skuldavanda. Fjármálaráðherra, höfundur laganna, sagði enda við Kastljós að með þeim útdeildi hann ekki réttlæti. Fólkið sem eins og fyrr sagði er svipt mannréttindum vegna skuldavanda er það áfram. Dýrasti reikningur ríkissjóðs – sem kostar meira en heilbrigðiskerfið í heild – læknar ekki og líknar ekki einu sinni heldur dreifir peningum markmiðslaust. Engu skiptir þó að allir megi vita og margir vari við að þessi peningadreifing kveiki verðbólgubál. Seðlabanki Íslands hefur reiknað út að verðtryggð lán fjölskyldna á Íslandi hækki af þessum sökum einum um 23 milljarða, eða sem nemur fjórðungi „leiðréttingarinnar“! Skuldavandinn mun áfram verða á dagskrá Alþingis næstu misseri. Hér er enginn „lokapunktur“ eins og fjármálaráðherra sagði í atkvæðagreiðslu um frumvarpið. Eftir mun sár skuldavandinn standa áfram óleystur. Úrræði samfélagsins til lausnar hans kosta peninga en fjármagnið verður klárað með lögum Bjarna og Sigmundar. Það er sorglegt.Augljóslega gagnslaus Við í Samfylkingunni studdum tillögu ríkisstjórnarinnar síðasta haust um lagaheimild til Hagstofunnar til söfnunar upplýsinga um skuldavandann. Ríkisstjórnin vildi ekki bíða niðurstöðunnar – vildi ekki vita fyrst og framkvæma svo. Samfylkingin vildi skattleggja fjármálafyrirtækin til að afla fjár til að leysa þann skuldavanda sem enn var óleystur. Þannig hefði verið hægt að halda áfram afskriftum skulda á grundvelli almennra leikreglna. Þessar leikreglur eru alþekktar á Norðurlöndum eftir kreppuna þar í upphafi 10. áratugarins. Meginreglurnar um afskriftir óinnheimtanlegra krafna og félagsleg og efnahagsleg réttindi fólks til að hreinsa sig af skuldum og afla sér á ný lánstrausts og efnahagslegs sjálfstæðis liggja þar til grundvallar. Afskriftakostnaðinn eiga fjármálafyrirtæki að bera til að tryggja áhættustýringu þeirra og ábyrgð þeirra gagnvart samfélaginu. Þessar leikreglur eru varanlegar og almennar og skila til framtíðar ábyrgu fjármálakerfi sem er stöðugt og virðir rétt almennings. Lögin um leiðréttinguna svonefndu sem Alþingi setti fyrir nokkrum dögum eru að minni ágiskun þau fjórtándu sem Alþingi Íslendinga hefur sett frá árinu 2008 vegna skuldavanda. Þau sem á undan fóru byggðust á þessum almennu meginreglum, var beint að tilgreindum skuldavanda og hafa skilað miklum árangri við að leysa skuldavanda tuga þúsunda Íslendinga – svo miklum að úrlausn á þeirra grunni verður dregin frá peningaúthlutunum nú. Nýju lögin byggjast ekki á almennum meginreglum né leiðrétta forsendubrest því á hann er hvergi minnst í þeim. Lögin eru ákvörðun um peningadreifingu úr sameiginlegum sjóðum sem er einstaklega dýrkeypt og augljóslega gagnslaus til lausnar raunverulegs skuldavanda.
Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun
Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann Skoðun
Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar
Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar
Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar
Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun
Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann Skoðun