Óuppgert voðaverk Hjörleifur Sveinbjörnsson skrifar 4. júní 2014 07:00 Dagsetningin 4. júní er bannorð hjá hugsanalöggunni í Kína. Þennan dag í ár eru 25 ár liðin frá morðárás skriðdrekasveita á lýðræðishreyfingu ungs fólks á Torgi hins himneska friðar í miðborg Beijing. Varlega áætlað lágu hundruð manna í valnum. Voðaverkið táknaði rökþrot valdamanna gegn frómum óskum nýrrar kynslóðar um auknar umbætur og lýðréttindi. 1989 var eitt af þessum árum þegar stóratburðirnir komu í kippum: Hrun sovéska heimsveldisins, sjálft symból kalda stríðsins, Berlínarmúrinn, var hlutað í sundur og haft í minjagripi, böðull Rúmeníu, Sjáseskú, var hrakinn frá völdum og umrótið lyfti andófsmanninum Vaclav Havel til æðstu metorða í Tékklandi. Lítillega teygðist að vísu á falli Sovétríkjanna sjálfra en það fór ekki á milli mála hvert stefndi. Það vinnur aldrei neinn sitt dauðastríð eins og segir í frægu ljóði Steins Steinarr.Ofsafengin viðbrögð Fjöldamorðin í Beijing voru meðal mestu ótíðinda þessa viðburðaríka árs. Ég man varla eftir atburði sem hefur komið verr við mig. Ekki bara vegna þess að ég hafði verið þarna við nám nokkrum árum áður og tengdist því staðnum heldur líka vegna viðbragða yfirvalda sem voru mjög ofsafengin miðað við tilefnið. Það má margskömmuð nútímafjölmiðlun eiga að þarna birti hún okkur ófegraða instantmynd af stjórnvöldum þegar illa stóð á. Valdhafar í okkar heimshluta stjórna í krafti umboðs frá almenningi eftir leynilegar kosningar en í alræðisríkjum er engu slíku til að dreifa. Því betur sem ráðamenn skynja að þeir eiga ekki lögmætt tilkall til valda þeim mun tilbúnari verða þeir að beita öllum meðölum til að hanga á þeim með kjafti og klóm. Kínverskir valdhafar kölluðu yfir sig hörð viðbrögð og sátu um skeið í skammarkrók almenningsálitsins. Ég skrifaði fyrir mína parta samansúrraða fordæmingargrein í tímaritið Mannlíf í júlí þetta sama ár, mánuði eftir ótíðindin, og þremur árum seinna birti Mogginn grein eftir mig, „Svívirða sem ekki á að gleymast“, sem andsvar við viðtali við sendifulltrúa í kínverska sendiráðinu í Reykjavík, en honum fannst orðið tímabært að slá striki yfir þessa óþægilegu atburði, sem hefðu hvort eð er verið ýktir úr öllu hófi og hálfpartinn verið að undirlagi erlendra aðila. Kínverskir valdhafar eru að sönnu löngu sloppnir úr sínum skammarkrók en fyrir bragðið verður heldur ekki undan því vikist að halda þessu máli vakandi. Stórstígar breytingar og framfarir á fjölmörgum sviðum í Kína eru á allra vitorði. Það er náttúrlega fagnaðarefni enda var landið hálfpartinn eins og Norður-Kórea í lok menningarbyltingarinnar, seint á sjöunda áratug síðustu aldar. En þrátt fyrir miklar breytingar á mörgum sviðum er alræðisfyrirkomulagið í aðalatriðum enn við lýði. Þegar kemur að því að virða almenn mannréttindi, skoðanafrelsi og tjáningarfrelsi er Kína í hópi þeirra ríkja sem lakast standa.Uppgjör forsenda stefnubreytingar Strengilegt bann við allri umfjöllun um morðin á Torgi hins himneska friðar 1989 – og óþægilegar afleiðingar ef því er ekki sinnt – er auðvitað til marks um að hin mannskæða skriðdrekaárás forðum er fleinn í holdi valdhafa. Þeir vita upp á sig skömmina. Vonandi rennur upp sá dagur að þarna verði breyting á. Það er ekki fram á mikið farið að landsmenn fái að fara ofan í saumana á þessum atburðum, fá botn í það sem gerðist, veita fórnarlömbunum uppreisn æru og aðstandendum færi á að leita réttlætis. Meðan stjórnvöld, hvort sem er í Kína eða annars staðar, hafa ekki gert upp við voðaverk fortíðarinnar sem framin eru í skjóli eða að undirlagi ríkisvalds er alltaf sú hætta fyrir hendi að slík voðaverk verði endurtekin. Uppgjör, á hvaða formi sem það er, er til marks um að stefnubreyting hafi átt sér stað. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hjörleifur Sveinbjörnsson Mest lesið „Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman Skoðun Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson Skoðun Vér erum úr sömu sveit Steinþór Logi Arnarsson Skoðun Heiðmörk: Gaddavír og girðingar Auður Kjartansdóttir Skoðun Réttlát leiðrétting veiðigjalda Elín Íris Fanndal Skoðun Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson Skoðun Halldór 24.05.2025 Halldór Tuttugu ár af röddum sem áður voru þaggaðar, og framtíðin er okkar Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun Skoðun Skoðun Vér erum úr sömu sveit Steinþór Logi Arnarsson skrifar Skoðun „Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Réttlát leiðrétting veiðigjalda Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir skrifar Skoðun Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson skrifar Skoðun Heiðmörk: Gaddavír og girðingar Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Tuttugu ár af röddum sem áður voru þaggaðar, og framtíðin er okkar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun #blessmeta - önnur grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers virði er lambakjöt? Hafliði Halldórsson skrifar Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Þjóðareign, trú og skattar Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson skrifar Skoðun Gjaldfrjálsar máltíðir fyrir leikskólabörn Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Næstu sólarhringar á Gaza skipta sköpum Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Huglæg réttlætiskennd og skattar á verðmætasköpun Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Loksins fær þyrlan heimili fyrir norðan Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Opið bréf til stjórnvalda Elín Ýr Arnar Hafdísardóttir skrifar Skoðun Við skuldum þeim að hlusta Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson skrifar Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson skrifar Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson skrifar Sjá meira
Dagsetningin 4. júní er bannorð hjá hugsanalöggunni í Kína. Þennan dag í ár eru 25 ár liðin frá morðárás skriðdrekasveita á lýðræðishreyfingu ungs fólks á Torgi hins himneska friðar í miðborg Beijing. Varlega áætlað lágu hundruð manna í valnum. Voðaverkið táknaði rökþrot valdamanna gegn frómum óskum nýrrar kynslóðar um auknar umbætur og lýðréttindi. 1989 var eitt af þessum árum þegar stóratburðirnir komu í kippum: Hrun sovéska heimsveldisins, sjálft symból kalda stríðsins, Berlínarmúrinn, var hlutað í sundur og haft í minjagripi, böðull Rúmeníu, Sjáseskú, var hrakinn frá völdum og umrótið lyfti andófsmanninum Vaclav Havel til æðstu metorða í Tékklandi. Lítillega teygðist að vísu á falli Sovétríkjanna sjálfra en það fór ekki á milli mála hvert stefndi. Það vinnur aldrei neinn sitt dauðastríð eins og segir í frægu ljóði Steins Steinarr.Ofsafengin viðbrögð Fjöldamorðin í Beijing voru meðal mestu ótíðinda þessa viðburðaríka árs. Ég man varla eftir atburði sem hefur komið verr við mig. Ekki bara vegna þess að ég hafði verið þarna við nám nokkrum árum áður og tengdist því staðnum heldur líka vegna viðbragða yfirvalda sem voru mjög ofsafengin miðað við tilefnið. Það má margskömmuð nútímafjölmiðlun eiga að þarna birti hún okkur ófegraða instantmynd af stjórnvöldum þegar illa stóð á. Valdhafar í okkar heimshluta stjórna í krafti umboðs frá almenningi eftir leynilegar kosningar en í alræðisríkjum er engu slíku til að dreifa. Því betur sem ráðamenn skynja að þeir eiga ekki lögmætt tilkall til valda þeim mun tilbúnari verða þeir að beita öllum meðölum til að hanga á þeim með kjafti og klóm. Kínverskir valdhafar kölluðu yfir sig hörð viðbrögð og sátu um skeið í skammarkrók almenningsálitsins. Ég skrifaði fyrir mína parta samansúrraða fordæmingargrein í tímaritið Mannlíf í júlí þetta sama ár, mánuði eftir ótíðindin, og þremur árum seinna birti Mogginn grein eftir mig, „Svívirða sem ekki á að gleymast“, sem andsvar við viðtali við sendifulltrúa í kínverska sendiráðinu í Reykjavík, en honum fannst orðið tímabært að slá striki yfir þessa óþægilegu atburði, sem hefðu hvort eð er verið ýktir úr öllu hófi og hálfpartinn verið að undirlagi erlendra aðila. Kínverskir valdhafar eru að sönnu löngu sloppnir úr sínum skammarkrók en fyrir bragðið verður heldur ekki undan því vikist að halda þessu máli vakandi. Stórstígar breytingar og framfarir á fjölmörgum sviðum í Kína eru á allra vitorði. Það er náttúrlega fagnaðarefni enda var landið hálfpartinn eins og Norður-Kórea í lok menningarbyltingarinnar, seint á sjöunda áratug síðustu aldar. En þrátt fyrir miklar breytingar á mörgum sviðum er alræðisfyrirkomulagið í aðalatriðum enn við lýði. Þegar kemur að því að virða almenn mannréttindi, skoðanafrelsi og tjáningarfrelsi er Kína í hópi þeirra ríkja sem lakast standa.Uppgjör forsenda stefnubreytingar Strengilegt bann við allri umfjöllun um morðin á Torgi hins himneska friðar 1989 – og óþægilegar afleiðingar ef því er ekki sinnt – er auðvitað til marks um að hin mannskæða skriðdrekaárás forðum er fleinn í holdi valdhafa. Þeir vita upp á sig skömmina. Vonandi rennur upp sá dagur að þarna verði breyting á. Það er ekki fram á mikið farið að landsmenn fái að fara ofan í saumana á þessum atburðum, fá botn í það sem gerðist, veita fórnarlömbunum uppreisn æru og aðstandendum færi á að leita réttlætis. Meðan stjórnvöld, hvort sem er í Kína eða annars staðar, hafa ekki gert upp við voðaverk fortíðarinnar sem framin eru í skjóli eða að undirlagi ríkisvalds er alltaf sú hætta fyrir hendi að slík voðaverk verði endurtekin. Uppgjör, á hvaða formi sem það er, er til marks um að stefnubreyting hafi átt sér stað.
„Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman Skoðun
Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson Skoðun
Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir Skoðun
Skoðun „Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir skrifar
Skoðun Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson skrifar
Skoðun Tuttugu ár af röddum sem áður voru þaggaðar, og framtíðin er okkar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar
Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar
Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar
Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar
Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar
Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar
Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
„Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman Skoðun
Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson Skoðun
Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir Skoðun