Eins og hungraðar rottur í búri Friðrika Benónýsdóttir skrifar 2. febrúar 2012 11:00 Öreigarnir í Lódz eftir Steve Sem-Sandberg. Bækur. Öreigarnir í Lódz. Steve Sem-Sandberg, Ísak Harðarson þýddi. Uppheimar. Hverjum hefði dottið í hug að enn væri eitthvað ósagt um heimsstyrjöldina síðari og hörmungar hennar? Erum við ekki öll margbúin að lesa og sjá bækur og bíómyndir um allar hugsanlegar sögur úr henni? Greinilega ekki. Steve Sem-Sandberg hefur stúderað 3.000 blaðsíðna króníku sem skrifuð var á stríðsárunum í gyðingagettóinu í Lódz í Póllandi og samið upp úr henni skáldsögu sem skekur lesandann til grunna. Eiginlega ætti að vera miði á bókarkápunni sem varaði viðkvæma við innihaldinu svo nístandi eru lýsingarnar á örlögum fólksins í gettóinu. Liggur við að maður freistist til að nota ofnotuðu klisjuna um að enginn verði samur eftir lestur þessarar bókar. Sagan spannar meirihluta stríðstímans, árin 1940-1945, árin frá því að gettóinu er lokað og gyðingum meinað að yfirgefa það og þar til búið er að flytja alla íbúana í burtu og útrýma þeim flestum. Fjölmargar persónur úr öllum kimum samfélagsins koma við sögu en í forgrunni er Formaðurinn, Mordechai Chaim Rumkowski, leiðtogi gyðinganna í gettóinu, flókin og sannferðug persóna sem á sér raunverulega fyrirmynd. Þegar upp er staðið er Rumkowski ein allra ógeðfelldasta persóna sem bókmenntirnar hafa alið en eins og svo oft í lífinu utan bókanna tekur það lesandann töluverðan tíma að átta sig á því. Aðrar persónur eiga sér ýmist raunverulegar fyrirmyndir eða ekki, eru misjafnlega geðþekkar en allar trúverðugar og feikivel skapaðar frá höfundarins hendi. Hér eru engar svart/hvítar persónulýsingar, hvorki englar né djöflar, allir eiga sér málsbætur en eru um leið óhugnanlegir. Baráttan um brauðið, í bókstaflegri merkingu, innilokunin í gettóinu, óttinn við dauðann og sjálfsbjargarviðleitnin gera dagfarsprúðasta fólk að óargadýrum sem glöð myndu selja frumburði sína ef þeim tækist að bjarga eigin skinni. Textinn stekkur á milli beinharðra staðreynda og upptalningar, birtingar bréfa frá þessum tíma og lýsingum á ömurlegum aðstæðum fólks yfir í draumkennda fegurð og ljóðræna kafla þar sem veruleiki og draumur – eða öllu heldur hunguróráð – renna saman og lesandinn á fullt í fangi með að átta sig á því hvort er hvort. Stílfimi Sem-Sandbergs er með ólíkindum og kemst vel til skila í vandaðri þýðingu Ísaks Harðarsonar sem er mikið þrekvirki, þaulhugsuð og vel unnin. Öreigarnir í Lódz er ekki auðveld bók aflestrar, veldur ógleði bæði í bókstaflegri og bókmenntalegri merkingu, en engum blöðum er um það að fletta að hér er á ferð eitt mesta stórvirki í norrænum bókmenntum síðari ára. Niðurstaða: Stórvel unnin og áhrifamikil skáldsaga sem nístir lesanda inn að hjartarótum. Mest lesið Allt ætlaði um koll að keyra í Borgarleikhúsinu Lífið Tók sex ólíka stera fyrir hjartastoppið: „Þannig ég segi nei við sterum“ Lífið Segir Candy hafa séð að faðir hans væri „skrímsli“ á undan öðrum Lífið Fréttatía vikunnar: Friðlýsing, frumsýning og handtaka Lífið Glæsibústaðir yfir hundrað milljónum Lífið Balta bregst bogalistin Gagnrýni Glæsihöll Livar og Sverris á Arnarnesi til sölu Lífið Hætti að þurfa að ryksuga upp hárin eftir hverja sturtu Lífið samstarf Gamla TR-húsinu umbreytt í Hlemm.haus: „Augljóst að þörfin var gríðarleg“ Menning Eldgos og elskhugar á frumsýningu Eldanna Lífið Fleiri fréttir Balta bregst bogalistin Þú heyrðir rétt: klassík getur verið skemmtileg Smashing Pumpkins pumpuðu upp stemningu – en listin varð undir hávaðanum Kynferðisleg gremja, sænskur senuþjófur og náttúruklám Ræðst framtíð grínmyndarinnar hér? Aumkunarverð endurvinnsla og ferskt framhald Áferðarfallegir en óeftirminnilegir fjórmenningar Sjá meira
Bækur. Öreigarnir í Lódz. Steve Sem-Sandberg, Ísak Harðarson þýddi. Uppheimar. Hverjum hefði dottið í hug að enn væri eitthvað ósagt um heimsstyrjöldina síðari og hörmungar hennar? Erum við ekki öll margbúin að lesa og sjá bækur og bíómyndir um allar hugsanlegar sögur úr henni? Greinilega ekki. Steve Sem-Sandberg hefur stúderað 3.000 blaðsíðna króníku sem skrifuð var á stríðsárunum í gyðingagettóinu í Lódz í Póllandi og samið upp úr henni skáldsögu sem skekur lesandann til grunna. Eiginlega ætti að vera miði á bókarkápunni sem varaði viðkvæma við innihaldinu svo nístandi eru lýsingarnar á örlögum fólksins í gettóinu. Liggur við að maður freistist til að nota ofnotuðu klisjuna um að enginn verði samur eftir lestur þessarar bókar. Sagan spannar meirihluta stríðstímans, árin 1940-1945, árin frá því að gettóinu er lokað og gyðingum meinað að yfirgefa það og þar til búið er að flytja alla íbúana í burtu og útrýma þeim flestum. Fjölmargar persónur úr öllum kimum samfélagsins koma við sögu en í forgrunni er Formaðurinn, Mordechai Chaim Rumkowski, leiðtogi gyðinganna í gettóinu, flókin og sannferðug persóna sem á sér raunverulega fyrirmynd. Þegar upp er staðið er Rumkowski ein allra ógeðfelldasta persóna sem bókmenntirnar hafa alið en eins og svo oft í lífinu utan bókanna tekur það lesandann töluverðan tíma að átta sig á því. Aðrar persónur eiga sér ýmist raunverulegar fyrirmyndir eða ekki, eru misjafnlega geðþekkar en allar trúverðugar og feikivel skapaðar frá höfundarins hendi. Hér eru engar svart/hvítar persónulýsingar, hvorki englar né djöflar, allir eiga sér málsbætur en eru um leið óhugnanlegir. Baráttan um brauðið, í bókstaflegri merkingu, innilokunin í gettóinu, óttinn við dauðann og sjálfsbjargarviðleitnin gera dagfarsprúðasta fólk að óargadýrum sem glöð myndu selja frumburði sína ef þeim tækist að bjarga eigin skinni. Textinn stekkur á milli beinharðra staðreynda og upptalningar, birtingar bréfa frá þessum tíma og lýsingum á ömurlegum aðstæðum fólks yfir í draumkennda fegurð og ljóðræna kafla þar sem veruleiki og draumur – eða öllu heldur hunguróráð – renna saman og lesandinn á fullt í fangi með að átta sig á því hvort er hvort. Stílfimi Sem-Sandbergs er með ólíkindum og kemst vel til skila í vandaðri þýðingu Ísaks Harðarsonar sem er mikið þrekvirki, þaulhugsuð og vel unnin. Öreigarnir í Lódz er ekki auðveld bók aflestrar, veldur ógleði bæði í bókstaflegri og bókmenntalegri merkingu, en engum blöðum er um það að fletta að hér er á ferð eitt mesta stórvirki í norrænum bókmenntum síðari ára. Niðurstaða: Stórvel unnin og áhrifamikil skáldsaga sem nístir lesanda inn að hjartarótum.
Mest lesið Allt ætlaði um koll að keyra í Borgarleikhúsinu Lífið Tók sex ólíka stera fyrir hjartastoppið: „Þannig ég segi nei við sterum“ Lífið Segir Candy hafa séð að faðir hans væri „skrímsli“ á undan öðrum Lífið Fréttatía vikunnar: Friðlýsing, frumsýning og handtaka Lífið Glæsibústaðir yfir hundrað milljónum Lífið Balta bregst bogalistin Gagnrýni Glæsihöll Livar og Sverris á Arnarnesi til sölu Lífið Hætti að þurfa að ryksuga upp hárin eftir hverja sturtu Lífið samstarf Gamla TR-húsinu umbreytt í Hlemm.haus: „Augljóst að þörfin var gríðarleg“ Menning Eldgos og elskhugar á frumsýningu Eldanna Lífið Fleiri fréttir Balta bregst bogalistin Þú heyrðir rétt: klassík getur verið skemmtileg Smashing Pumpkins pumpuðu upp stemningu – en listin varð undir hávaðanum Kynferðisleg gremja, sænskur senuþjófur og náttúruklám Ræðst framtíð grínmyndarinnar hér? Aumkunarverð endurvinnsla og ferskt framhald Áferðarfallegir en óeftirminnilegir fjórmenningar Sjá meira