Búrfellshraun – eitt merkasta hraun á Íslandi Reynir Ingibjartsson skrifar 29. nóvember 2012 08:00 Eitt mesta sérkennið í náttúru Íslands eru nútímahraunin. Þau standa okkur svo nærri að við skynjum hvernig yfirborð jarðar hefur myndast og hvað býr undir. Og á mesta þéttbýlissvæði landsins eru hraunin fyrir allra augum, ekki síst í Hafnarfirði og Garðabæ. En hvernig höfum við gengið um þessar náttúrusmíðar? Höfum við ætlað komandi kynslóðum að njóta þess sem við höfum haft fyrir augum – lengst af?Fórnarlamb framkvæmda Það er vert að spyrja þessarar spurningar þegar eitt merkilegasta hraunið, Búrfellshraun í löndum Garðabæjar og Hafnarfjarðar, verður stöðugt fórnarlamb framkvæmdagleði okkar mannanna. Á þessu ári eru liðin 40 ár frá andláti eins okkar merkasta jarðfræðings og brautryðjanda, Guðmundar Kjartanssonar, sem lést um aldur fram árið 1972. Hans síðasta verk var merk grein um Búrfellshraun og aldur þess sem birtist í Náttúrufræðingnum á dánarári Guðmundar. Honum tókst reyndar ekki að ljúka greininni, en félagar hans, Jón Jónsson og Þorleifur Einarsson, luku henni eftir minnisblöðum höfundar. Guðmundur var reyndar annar Íslendingurinn sem lauk prófi í jarðfræði – hinn var Helgi Péturs áratugum fyrr. Tilviljanir réðu því að Guðmundi tókst að láta aldursgreina Búrfellshraun. Snemma árs 1970 varð mikið sjávarflóð og rótaðist upp jarðvegur við strönd Balahrauns sem er einn hluti Búrfellshrauns og vestan Hafnarfjarðar. Var Guðmundi sagt frá þessu. Á stórstraumsfjöru seinna á árinu tókst Guðmundi að finna og grafa upp fjörumó undir hrauninu og lét aldursgreina hann hjá Þjóðminjasafninu í Kaupmannahöfn. Samkvæmt þeirri aldursgreiningu var hraunið um 7.240 ára gamalt. Við síðari rannsóknir hefur aldurinn reynst hærri, eða rúmlega 8.000 ár. Guðmundur kenndi við Flensborgarskóla í fjölda ára og gjörþekkti því Búrfellshraunið. Með greininni um Búrfellshraun fylgir kort með hinum mörgu aðskildu hraunum sem Búrfellshraun nær yfir s.s. Smyrlabúðahraun, Urriðakotshraun, Gráhelluhraun, Vífilsstaðahraun, Hafnarfjarðarhraun, Garðahraun og Gálgahraun. Guðmundur fjallar ítarlega um hraungjána Búrfellsgjá og Búrfellsgíg sem telst til eldborga. Einnig um Hjallamisgengið sem sker sundur gjána og gíginn og tryggir íbúum höfuðborgarsvæðisins hið góða drykkjarvatn. Fram kemur að ysti hluti hraunsins, Gálgahraun, er 12 km frá upptökunum í Búrfellsgíg. Í lok greinar bendir Guðmundur Kjartansson á nauðsyn þess að raska ekki Búrfellshrauni með mannvirkjum. Hann vekur athygli á lítilsháttar grjótnámi í Urriðakotshrauni sem tókst að stöðva fyrir atbeina Náttúruverndarráðs. Þetta hraun ætti nauðsynlega að friða. Hvað skyldi Guðmundur þá hafa sagt um allt umrótið kringum IKEA? Einhver áform voru uppi um byggingu skála við Búrfell og Búrfellsgjá, en þau tókst einnig að stöðva. Þakkaði Guðmundur það þáverandi yfirvöldum í Garðabæ og Hafnarfirði.Merkar minjar Í þessari grein vekur Guðmundur athygli á hinni merkilegu jarðfræði hraunsins og hversu kjörið það er til fræðslu. En aðrir þættir gera Búrfellshraunið einnig mjög sérstakt. Þar er margar menningarminjar að finna, s.s. Gjáarrétt í Búrfellsgjá, Maríuhella og fleiri hella, söguslóðir í Vífilsstaðahrauni sem tengjast Vífilsstaðaspítala, fyrstu vegarslóða um hraunið, vatnsstokkinn frá Kaldárseli að ógleymdum öllum fornu hraungötunum í Gálgahrauni og víðar. Minjar um forna búskaparhætti eru um allt. Svo er það þáttur Jóhannesar S. Kjarvals. Nú er að koma í ljós að hann málaði vítt og breitt um Búrfellshraun. Þekktastir eru Kjarvalsklettarnir en einnig átti hann sér staði í Vífilsstaðahrauni og Svínahrauni hjá Vífilsstaðahlíð. Nokkrar af „meintum" Þingvallamyndum Kjarvals voru málaðar í Búrfellshrauni.Mælirinn fullur Það er svo sannarlega kominn tími til að allt sem eftir er af Búrfellshrauni verði friðað – bæði í landi Garðabæjar og Hafnarfjarðar. Það er einstakt að búa að hrauni í miðri byggð með þennan mikla fjölbreytileika og margháttuðu sögu. Yfirvöld í Garðabæ hafa vissulega stigið góð skref í þessa átt og Hafnfirðingar hafa sýnt lit. En þegar vantar land undir íbúabyggð, atvinnurekstur, vegi, golfvelli og hesthús svo dæmi séu nefnd, er sneitt af hrauninu hér og þar. Að endingu verða kannski nokkrir klettar eftir. Baráttan nú gegn nýjum Álftanesvegi gegnum Gálgahraunið er mælikvarðinn á það, hvort mælirinn sé ekki endanlega orðinn fullur. Við ættum að sjá sóma okkar í því að heiðra minningu Guðmundar Kjartanssonar jarðfræðings með því að segja og framkvæma – nú er endanlega komið nóg. Ekki meir, ekki meir sagði Steinn Steinar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðun Mest lesið Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Samhljómur við náttúruna og sjálfbæra þróun Anna María Ágústsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson skrifar Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson skrifar Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur við náttúruna og sjálfbæra þróun Anna María Ágústsdóttir skrifar Skoðun Aðgerðir gegn mansali í forgangi Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Framtíðin fær húsnæði Ingunn Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Börnin sem deyja á Gaza Elín Pjetursdóttir skrifar Skoðun Brýr, sýkingar og börn Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Hvað er lýðskóli eiginlega? Margrét Gauja Magnúsdóttir skrifar Skoðun Búum til pláss fyrir framtíðina Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Hættuleg ofnotkun svefnlyfja á Íslandi Drífa Sigfúsdóttir skrifar Skoðun Kveikjum neistann um allt land Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ætlar Ísland að fara sömu leið og Evrópa í útlendingamálum? Kári Allansson skrifar Skoðun Samtökin 78 verðlauna sögufölsun Böðvar Björnsson skrifar Skoðun Afstaða – á vaktinni í 20 ár Arndís Vilhjálmsdóttir,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Varað við embætti sérstaks saksóknara Gestur Jónsson skrifar Skoðun Út af sporinu en ekki týnd að eilífu María Helena Mazul skrifar Skoðun Meira að segja formaður Viðreisnar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Sjá meira
Eitt mesta sérkennið í náttúru Íslands eru nútímahraunin. Þau standa okkur svo nærri að við skynjum hvernig yfirborð jarðar hefur myndast og hvað býr undir. Og á mesta þéttbýlissvæði landsins eru hraunin fyrir allra augum, ekki síst í Hafnarfirði og Garðabæ. En hvernig höfum við gengið um þessar náttúrusmíðar? Höfum við ætlað komandi kynslóðum að njóta þess sem við höfum haft fyrir augum – lengst af?Fórnarlamb framkvæmda Það er vert að spyrja þessarar spurningar þegar eitt merkilegasta hraunið, Búrfellshraun í löndum Garðabæjar og Hafnarfjarðar, verður stöðugt fórnarlamb framkvæmdagleði okkar mannanna. Á þessu ári eru liðin 40 ár frá andláti eins okkar merkasta jarðfræðings og brautryðjanda, Guðmundar Kjartanssonar, sem lést um aldur fram árið 1972. Hans síðasta verk var merk grein um Búrfellshraun og aldur þess sem birtist í Náttúrufræðingnum á dánarári Guðmundar. Honum tókst reyndar ekki að ljúka greininni, en félagar hans, Jón Jónsson og Þorleifur Einarsson, luku henni eftir minnisblöðum höfundar. Guðmundur var reyndar annar Íslendingurinn sem lauk prófi í jarðfræði – hinn var Helgi Péturs áratugum fyrr. Tilviljanir réðu því að Guðmundi tókst að láta aldursgreina Búrfellshraun. Snemma árs 1970 varð mikið sjávarflóð og rótaðist upp jarðvegur við strönd Balahrauns sem er einn hluti Búrfellshrauns og vestan Hafnarfjarðar. Var Guðmundi sagt frá þessu. Á stórstraumsfjöru seinna á árinu tókst Guðmundi að finna og grafa upp fjörumó undir hrauninu og lét aldursgreina hann hjá Þjóðminjasafninu í Kaupmannahöfn. Samkvæmt þeirri aldursgreiningu var hraunið um 7.240 ára gamalt. Við síðari rannsóknir hefur aldurinn reynst hærri, eða rúmlega 8.000 ár. Guðmundur kenndi við Flensborgarskóla í fjölda ára og gjörþekkti því Búrfellshraunið. Með greininni um Búrfellshraun fylgir kort með hinum mörgu aðskildu hraunum sem Búrfellshraun nær yfir s.s. Smyrlabúðahraun, Urriðakotshraun, Gráhelluhraun, Vífilsstaðahraun, Hafnarfjarðarhraun, Garðahraun og Gálgahraun. Guðmundur fjallar ítarlega um hraungjána Búrfellsgjá og Búrfellsgíg sem telst til eldborga. Einnig um Hjallamisgengið sem sker sundur gjána og gíginn og tryggir íbúum höfuðborgarsvæðisins hið góða drykkjarvatn. Fram kemur að ysti hluti hraunsins, Gálgahraun, er 12 km frá upptökunum í Búrfellsgíg. Í lok greinar bendir Guðmundur Kjartansson á nauðsyn þess að raska ekki Búrfellshrauni með mannvirkjum. Hann vekur athygli á lítilsháttar grjótnámi í Urriðakotshrauni sem tókst að stöðva fyrir atbeina Náttúruverndarráðs. Þetta hraun ætti nauðsynlega að friða. Hvað skyldi Guðmundur þá hafa sagt um allt umrótið kringum IKEA? Einhver áform voru uppi um byggingu skála við Búrfell og Búrfellsgjá, en þau tókst einnig að stöðva. Þakkaði Guðmundur það þáverandi yfirvöldum í Garðabæ og Hafnarfirði.Merkar minjar Í þessari grein vekur Guðmundur athygli á hinni merkilegu jarðfræði hraunsins og hversu kjörið það er til fræðslu. En aðrir þættir gera Búrfellshraunið einnig mjög sérstakt. Þar er margar menningarminjar að finna, s.s. Gjáarrétt í Búrfellsgjá, Maríuhella og fleiri hella, söguslóðir í Vífilsstaðahrauni sem tengjast Vífilsstaðaspítala, fyrstu vegarslóða um hraunið, vatnsstokkinn frá Kaldárseli að ógleymdum öllum fornu hraungötunum í Gálgahrauni og víðar. Minjar um forna búskaparhætti eru um allt. Svo er það þáttur Jóhannesar S. Kjarvals. Nú er að koma í ljós að hann málaði vítt og breitt um Búrfellshraun. Þekktastir eru Kjarvalsklettarnir en einnig átti hann sér staði í Vífilsstaðahrauni og Svínahrauni hjá Vífilsstaðahlíð. Nokkrar af „meintum" Þingvallamyndum Kjarvals voru málaðar í Búrfellshrauni.Mælirinn fullur Það er svo sannarlega kominn tími til að allt sem eftir er af Búrfellshrauni verði friðað – bæði í landi Garðabæjar og Hafnarfjarðar. Það er einstakt að búa að hrauni í miðri byggð með þennan mikla fjölbreytileika og margháttuðu sögu. Yfirvöld í Garðabæ hafa vissulega stigið góð skref í þessa átt og Hafnfirðingar hafa sýnt lit. En þegar vantar land undir íbúabyggð, atvinnurekstur, vegi, golfvelli og hesthús svo dæmi séu nefnd, er sneitt af hrauninu hér og þar. Að endingu verða kannski nokkrir klettar eftir. Baráttan nú gegn nýjum Álftanesvegi gegnum Gálgahraunið er mælikvarðinn á það, hvort mælirinn sé ekki endanlega orðinn fullur. Við ættum að sjá sóma okkar í því að heiðra minningu Guðmundar Kjartanssonar jarðfræðings með því að segja og framkvæma – nú er endanlega komið nóg. Ekki meir, ekki meir sagði Steinn Steinar.
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun
Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar
Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar
Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun
Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun