Glerperlur, eldvatn og logandi bál? Árni Páll Árnason skrifar 22. september 2012 06:00 Í fyrri greinum hef ég lýst skuldakreppunni sem hrjáir Evrópu og komist að þeirri niðurstöðu að ólíklegt sé að EES-samningurinn geti verið fullnægjandi umgjörð um aðild okkar að innri markaðnum í framtíðinni. En myndi aðild að ESB og upptaka evru veita okkur betri möguleika? Hvað má læra af þeim vanda sem mörg evruríkin glíma nú við? Samspil frjálsra fjármagnshreyfinga og sjálfstæðs, veikburða gjaldmiðils var einn stærsti sveifluvaldur hér á landi í aðdraganda hruns og olli á endanum hruni gjaldeyrismarkaðar og upptöku gjaldeyrishafta. Allir viðurkenna kostnaðinn við sjálfstæðan gjaldmiðil fyrir svo lítið ríki, þótt sumir telji að það svigrúm sem er til að fella gengi vegi upp á móti þeim kostnaði að hluta eða öllu leyti. Hlutskipti Íra og Grikkja er vissulega annað en okkar. Þeir hafa ekki getað lækkað laun með gengisfellingu og atvinnuleysi hefur líklega orðið meira en það hefði orðið ef þessi ríki hefðu átt þess kost að fella gengi. En á móti vegur að skuldir almennings og fyrirtækja í þessum löndum hafa ekki hækkað vegna gengisfalls og verðbólgu. Kaupmáttur hefur ekki dregist eins mikið saman og hjá almenningi hér á landi, því neysluvara í þessum löndum er í ríkum mæli framleidd á evrusvæðinu þótt innflutt sé. Og bæði ríkin hafa getað tekist á við vandamál sín án þess að setja á gjaldeyrishöft. Þrátt fyrir mikinn vanda Grikkja heldur almenningur í Grikklandi dauðahaldi í evruna. Enginn virðist vilja hið íslenska ástand: Stórfellda gengisfellingu, upptöku sjálfstæðs gjaldmiðils og gjaldeyrishöft. Skuldakreppan nú reynir mjög á evrusamstarfið. Skammtímalán til meðalstórra fyrirtækja á Ítalíu og Spáni bera nú allt að 4% hærri vexti en lán til sambærilegra fyrirtækja í Þýskalandi. Ef þetta ástand varir lengi er grunnur hins sameiginlega markaðar í hættu. Nýleg ákvörðun um skuldabréfakaup evrópska seðlabankans er tilraun til að taka á þessum vanda. Öllum er nú orðið ljóst að um raunverulega skuldakreppu er að ræða, en ekki kreppu sem stafar fyrst og fremst af ábyrgðarleysi í ríkisrekstri. Lausn á vanda evrusvæðisins þarf því að minnsta kosti að fela í sér hvort tveggja sameiginlegt regluverk um fjármálakerfið og aukinn aga í ríkisútgjöldum aðildarríkjanna. Nýtt regluverk um fjármálakerfið (sem kalla má bankasamband á íslensku), fæli í sér samevrópskt bankaeftirlit, sameiginlegan lánveitanda til þrautavara og sameiginlegt innstæðutryggingakerfi sem jafnar aðstöðumun innan svæðisins. Tillaga að slíku bankasambandi hefur nú verið lögð fram. Ef slíkt kerfi hefði verið hluti af EES fyrir fjármálakreppu hefði það skipt sköpum fyrir okkur, Íra og Spánverja. Aðild að slíku kerfi er líka forsenda þess að hægt sé að sjá fyrir sér að íslenskt fjármálakerfi geti aftur nýtt sér frjálsar fjármagnshreyfingar á sameiginlegum evrópskum markaði og lágmarkað áhættu íslensks almennings af alþjóðlegri starfsemi íslenskra banka og af innstæðutryggingum vegna skuldbindinga þeirra erlendis. Það vinnur líka gegn því misvægi sem birtist nú í ólíkum fjármögnunarkjörum banka eftir því hver bakhjarlinn er og misjafnri tiltrú á innstæðutryggingar. Árangurinn mun þó verða í réttu samhengi við það hversu miklum fjármunum ríki evrusamstarfsins eru tilbúin að heita til þessa verkefnis. Þær tillögur sem nú hafa verið kynntar gera ekki ráð fyrir að aðildarríki ESB utan evrusamstarfsins verði sjálfkrafa þátttakendur í bankasambandinu. Ef þau kjósa slíka þátttöku, verða þau að skuldbinda sig til að innleiða án tafar allar ákvarðanir sem Evrópski seðlabankinn tekur og varða starfsemi einstakra fjármálastofnana á hinum evrópska markaði. Vandséð er að EFTA-ríkin geti tekið þátt í þessari nýju umgjörð, jafnvel þótt það byðist, og það væri útilokað fyrir Ísland að óbreyttri stjórnarskrá. Umgjörð um aukinn aga í ríkisrekstri aðildarríkjanna hefur þegar verið útfærð að miklu leyti. Hún myndi torvelda stjórnlausan hallarekstur og gera ríkjum erfiðara fyrir að fela útgjöld og fegra ríkisreikninginn. Slík umgjörð myndi hjálpa okkur mjög. Það er hollt að muna að efnahagsvandi á Íslandi undanfarna áratugi hefur nær ávallt verið vegna þess að stjórnvöld hafa misst stjórn á eftirspurnarhlið hagkerfisins, en ekki vegna ytri áfalla. Eina undantekningin frá því er kreppan sem fylgdi hruni síldarstofnsins 1968. Við höfum ekki tamið okkur þann hagstjórnaraga sem þurft hefði til að gera okkur kleift að takast á við þensluáhrif stórframkvæmda eða aflaaukningu. Það er því líklega erfitt að finna land sem myndi hafa meiri augljósan hag af því að undirgangast skuldbindingu um bætta hagstjórn og aukinn aga í ríkisrekstri en Ísland. Ef þessar úrbætur á evrusvæðinu takast vel bendir allt til að aðild að ESB og upptaka evru sé heppilegur kostur fyrir Ísland. Ef Ísland verður hluti af slíku evrusamstarfi getum við tekist betur á við þá áhættu sem felst í frjálsum fjármagnsflutningum, enda ekki lengur hægt að spila á gengi krónunnar í viðskiptum á markaði og við myndum njóta góðs af bankasambandinu. Íslenskir bankar gætu starfað á evrópskum markaði á jafnréttisgrundvelli án óbærilegrar áhættu fyrir íslenskan almenning. Það myndi bæta samkeppnisstöðu hagkerfisins og auðvelda aðgang okkar að fjármagni á bestu kjörum. Reynslan af skuldakreppunni sýnir þó að kálið er ekki sopið þó í ausuna sé komið og að útflæðisvandi getur birst á skuldabréfamarkaði þótt engum gjaldeyrismarkaði sé til að dreifa. Mikilvægt er að meta þá áhættu rétt og hvernig hægt er að bregðast við henni með skynsamlegri hagstjórnarstefnu. Ég hef áður rakið að EES-samningurinn er í öngstræti og mun ekki að óbreyttu gera okkur kleift að afnema höft og láta íslenskt fjármálakerfi búa við hliðstæðan rekstraraga og fjármálakerfi í öðrum ríkjum á innri markaðnum. Sú staðreynd ein gerir það óhjákvæmilegt að við höldum áfram umsóknarferlinu og tökum samhliða þátt í því úrbótaferli á evrusamstarfinu sem fram undan er. Okkur liggur ekkert á. Við þurfum á óvissutímum að halda öllum dyrum opnum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Árni Páll Árnason Mest lesið Halldór 06.09.2025 Halldór Getur þjóð orðið of rík? – Ádeila frá Noregi sem getur átt við um Ísland Júlíus Valsson Skoðun Fólk í sárum veldur tárum Árni Sigurðsson Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson Skoðun Akademískt frelsi og grátur í draumum Viðar Hreinsson Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun Útgerðin skuldar okkur skýringar Guðmundur Helgi Þórarinsson Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson Skoðun Skoðun Skoðun Getur þjóð orðið of rík? – Ádeila frá Noregi sem getur átt við um Ísland Júlíus Valsson skrifar Skoðun Fólk í sárum veldur tárum Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og grátur í draumum Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Skoðun Lög um vinnu og virknimiðstöðvar Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Áfram Breiðholt og Kjalarnes! Skúli Helgason skrifar Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Vesturlönd mega ekki leyfa Pútín að skrifa leikreglurnar Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson skrifar Skoðun Gulur september María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason skrifar Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Reiði á tímum allsnægta Jökull Gíslason skrifar Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Tölur segja ekki alla söguna Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Enn úr sömu sveitinni Trausti Hjálmarsson skrifar Skoðun Palestínsk börn eiga betra skilið Anna Lúðvíksdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Öll dýrin í skóginum eiga að vera vinir Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Meira að segja Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Sjá meira
Í fyrri greinum hef ég lýst skuldakreppunni sem hrjáir Evrópu og komist að þeirri niðurstöðu að ólíklegt sé að EES-samningurinn geti verið fullnægjandi umgjörð um aðild okkar að innri markaðnum í framtíðinni. En myndi aðild að ESB og upptaka evru veita okkur betri möguleika? Hvað má læra af þeim vanda sem mörg evruríkin glíma nú við? Samspil frjálsra fjármagnshreyfinga og sjálfstæðs, veikburða gjaldmiðils var einn stærsti sveifluvaldur hér á landi í aðdraganda hruns og olli á endanum hruni gjaldeyrismarkaðar og upptöku gjaldeyrishafta. Allir viðurkenna kostnaðinn við sjálfstæðan gjaldmiðil fyrir svo lítið ríki, þótt sumir telji að það svigrúm sem er til að fella gengi vegi upp á móti þeim kostnaði að hluta eða öllu leyti. Hlutskipti Íra og Grikkja er vissulega annað en okkar. Þeir hafa ekki getað lækkað laun með gengisfellingu og atvinnuleysi hefur líklega orðið meira en það hefði orðið ef þessi ríki hefðu átt þess kost að fella gengi. En á móti vegur að skuldir almennings og fyrirtækja í þessum löndum hafa ekki hækkað vegna gengisfalls og verðbólgu. Kaupmáttur hefur ekki dregist eins mikið saman og hjá almenningi hér á landi, því neysluvara í þessum löndum er í ríkum mæli framleidd á evrusvæðinu þótt innflutt sé. Og bæði ríkin hafa getað tekist á við vandamál sín án þess að setja á gjaldeyrishöft. Þrátt fyrir mikinn vanda Grikkja heldur almenningur í Grikklandi dauðahaldi í evruna. Enginn virðist vilja hið íslenska ástand: Stórfellda gengisfellingu, upptöku sjálfstæðs gjaldmiðils og gjaldeyrishöft. Skuldakreppan nú reynir mjög á evrusamstarfið. Skammtímalán til meðalstórra fyrirtækja á Ítalíu og Spáni bera nú allt að 4% hærri vexti en lán til sambærilegra fyrirtækja í Þýskalandi. Ef þetta ástand varir lengi er grunnur hins sameiginlega markaðar í hættu. Nýleg ákvörðun um skuldabréfakaup evrópska seðlabankans er tilraun til að taka á þessum vanda. Öllum er nú orðið ljóst að um raunverulega skuldakreppu er að ræða, en ekki kreppu sem stafar fyrst og fremst af ábyrgðarleysi í ríkisrekstri. Lausn á vanda evrusvæðisins þarf því að minnsta kosti að fela í sér hvort tveggja sameiginlegt regluverk um fjármálakerfið og aukinn aga í ríkisútgjöldum aðildarríkjanna. Nýtt regluverk um fjármálakerfið (sem kalla má bankasamband á íslensku), fæli í sér samevrópskt bankaeftirlit, sameiginlegan lánveitanda til þrautavara og sameiginlegt innstæðutryggingakerfi sem jafnar aðstöðumun innan svæðisins. Tillaga að slíku bankasambandi hefur nú verið lögð fram. Ef slíkt kerfi hefði verið hluti af EES fyrir fjármálakreppu hefði það skipt sköpum fyrir okkur, Íra og Spánverja. Aðild að slíku kerfi er líka forsenda þess að hægt sé að sjá fyrir sér að íslenskt fjármálakerfi geti aftur nýtt sér frjálsar fjármagnshreyfingar á sameiginlegum evrópskum markaði og lágmarkað áhættu íslensks almennings af alþjóðlegri starfsemi íslenskra banka og af innstæðutryggingum vegna skuldbindinga þeirra erlendis. Það vinnur líka gegn því misvægi sem birtist nú í ólíkum fjármögnunarkjörum banka eftir því hver bakhjarlinn er og misjafnri tiltrú á innstæðutryggingar. Árangurinn mun þó verða í réttu samhengi við það hversu miklum fjármunum ríki evrusamstarfsins eru tilbúin að heita til þessa verkefnis. Þær tillögur sem nú hafa verið kynntar gera ekki ráð fyrir að aðildarríki ESB utan evrusamstarfsins verði sjálfkrafa þátttakendur í bankasambandinu. Ef þau kjósa slíka þátttöku, verða þau að skuldbinda sig til að innleiða án tafar allar ákvarðanir sem Evrópski seðlabankinn tekur og varða starfsemi einstakra fjármálastofnana á hinum evrópska markaði. Vandséð er að EFTA-ríkin geti tekið þátt í þessari nýju umgjörð, jafnvel þótt það byðist, og það væri útilokað fyrir Ísland að óbreyttri stjórnarskrá. Umgjörð um aukinn aga í ríkisrekstri aðildarríkjanna hefur þegar verið útfærð að miklu leyti. Hún myndi torvelda stjórnlausan hallarekstur og gera ríkjum erfiðara fyrir að fela útgjöld og fegra ríkisreikninginn. Slík umgjörð myndi hjálpa okkur mjög. Það er hollt að muna að efnahagsvandi á Íslandi undanfarna áratugi hefur nær ávallt verið vegna þess að stjórnvöld hafa misst stjórn á eftirspurnarhlið hagkerfisins, en ekki vegna ytri áfalla. Eina undantekningin frá því er kreppan sem fylgdi hruni síldarstofnsins 1968. Við höfum ekki tamið okkur þann hagstjórnaraga sem þurft hefði til að gera okkur kleift að takast á við þensluáhrif stórframkvæmda eða aflaaukningu. Það er því líklega erfitt að finna land sem myndi hafa meiri augljósan hag af því að undirgangast skuldbindingu um bætta hagstjórn og aukinn aga í ríkisrekstri en Ísland. Ef þessar úrbætur á evrusvæðinu takast vel bendir allt til að aðild að ESB og upptaka evru sé heppilegur kostur fyrir Ísland. Ef Ísland verður hluti af slíku evrusamstarfi getum við tekist betur á við þá áhættu sem felst í frjálsum fjármagnsflutningum, enda ekki lengur hægt að spila á gengi krónunnar í viðskiptum á markaði og við myndum njóta góðs af bankasambandinu. Íslenskir bankar gætu starfað á evrópskum markaði á jafnréttisgrundvelli án óbærilegrar áhættu fyrir íslenskan almenning. Það myndi bæta samkeppnisstöðu hagkerfisins og auðvelda aðgang okkar að fjármagni á bestu kjörum. Reynslan af skuldakreppunni sýnir þó að kálið er ekki sopið þó í ausuna sé komið og að útflæðisvandi getur birst á skuldabréfamarkaði þótt engum gjaldeyrismarkaði sé til að dreifa. Mikilvægt er að meta þá áhættu rétt og hvernig hægt er að bregðast við henni með skynsamlegri hagstjórnarstefnu. Ég hef áður rakið að EES-samningurinn er í öngstræti og mun ekki að óbreyttu gera okkur kleift að afnema höft og láta íslenskt fjármálakerfi búa við hliðstæðan rekstraraga og fjármálakerfi í öðrum ríkjum á innri markaðnum. Sú staðreynd ein gerir það óhjákvæmilegt að við höldum áfram umsóknarferlinu og tökum samhliða þátt í því úrbótaferli á evrusamstarfinu sem fram undan er. Okkur liggur ekkert á. Við þurfum á óvissutímum að halda öllum dyrum opnum.
Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun
Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun
Skoðun Getur þjóð orðið of rík? – Ádeila frá Noregi sem getur átt við um Ísland Júlíus Valsson skrifar
Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar
Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar
Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar
Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun
Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun