Kollvarpar þekkingu fólks á hvölum 15. júlí 2011 05:30 Karl Ægir Karlsson og Paul manger Dr. Manger hefur haft aðstöðu í Háskólanum í Reykjavík síðustu vikur og starfað með dr. Karli Ægi Karlssyni dósent. Heilinn sem Manger heldur á er úr hrefnu sem hvalveiðimennirnir á Hrafnreyði KÓ 100 veiddu fyrir skömmu. Fréttablaðið/Vilhelm HR á mánudag Dr. Manger hélt fyrirlestur í Háskólanum í Reykjavík á mánudag. mynd/Eva Þengilsdóttir Dr. Paul Manger er 45 ára gamall ástralskur vísindamaður sem hefur helgað líf sitt rannsóknum á þróun heila í lífverum. Hann er prófessor við heilbrigðisvísindadeild Háskólans í Witwatersrand í Jóhannesarborg í Suður-Afríku og hefur rannsakað heila fjölmargra dýrategunda. Þekktustu rannsóknir Mangers eru á heilum hvala og höfrunga. Niðurstöður hans benda til þess að ólíkt því sem flestir halda séu hvalir og höfrungar engu gáfaðri skepnur en önnur spendýr. Eins og gefur að skilja hafa þær niðurstöður ekki farið vel í alla. Stóri heilinn hitastjórnunartækiDr. Paul Manger hóf rannsóknir á heilum hvala að loknu doktorsnámi þegar hann dvaldi sem nýdoktor við háskóla í Bandaríkjunum. Heili hvala vakti forvitni hans þar sem hvalir eru ein af einungis þremur tegundum dýra sem þróað hafa með sér sérstaklega stóran heila. Hinar tvær eru menn og fílar. Manger vildi skilja hvernig stórir heilar þróast í dýraríkinu en komst hins vegar fljótt að því að hvert þessara þriggja dýra hafði þróast á sinn hátt. „Eins og flestir gekk ég að því sem vísu að hvalir og höfrungar væru gáfuð dýr, einfaldlega vegna heilastærðarinnar. Eftir því sem ég skoðaði heila þeirra nánar fór ég hins vegar að fyllast efasemdum því ég fann engin ummerki sérstaks gáfnafars,“ segir Manger og bætir við: „Ég hitti síðan á sínum tíma vísindamann sem heitir Kira Nikolskaya. Hún sagði mér frá hegðunarrannsóknum sínum sem höfðu leitt í ljós alls konar hluti sem hin og þessi dýr voru fær um að gera en hvalir virtust ekki vera færir um.“ Manger segist í kjölfarið hafa sökkt sér í rannsóknir á hvalaheilum og komist að ýmsu áhugaverðu. „Í fyrsta lagi þá komst ég fljótt að því að heilar hvala eru ekki gerðir til að framkvæma mjög flóknar aðgerðir eins og heilar margra annarra spendýra og sérstaklega manna. Þannig að ég stóð frammi fyrir þeirri ráðgátu að hvalir hafa mjög stóra heila sem virðast þó ekki ráða við mjög flóknar aðgerðir,“ segir Manger. Að lokum fann Manger aðra skýringu á stærð hvalaheila sem hefur vakið mikla athygli meðal líffræðinga. „Ég komst að því að heili hvala stækkaði mjög mikið á skömmu tímabili fyrir um 32 milljónum ára. Um það leyti féll hitastig sjávar verulega. Ég mundi þá eftir því að hvalir sofa einungis með öðru heilahvelinu í einu og falla aldrei í djúpsvefn. Sem er merkilegt því í djúpsvefni hjá öðrum spendýrum slokknar alveg á myndun hita í líkamanum. Þessi tvö atriði bentu því til þess að þróun hvala hefði tekið verulega mið af kuldanum í sjónum. Þegar ég tengdi þessi atriði saman varð mér ljóst að þessi stóri heili er tilkominn til að skapa hita í líkama hvalanna,“ segir Manger. Manger segir að í grunninn séu tvær gerðir frumna í heilanum: taugafrumur og taugatróð. Frumurnar sjái í raun um flóknu starfsemina en tróðin skapi umhverfið sem frumurnar vinna í. „Eitt hlutverk tróðanna er að skapa hita og það kemur í ljós að í heilum hvala er magn tróða merkilega mikið,“ segir Manger og bætir við: „Fyrir hverja frumu eru 7 til 13 tróð í hvölum samanborið við 1,2 tróð á frumu í mönnum. Því myndast miklu meiri hiti í hvalaheilum en maður hefði búist við miðað við stærðina.“ Manger segir því mjög sterkar vísbendingar vera til staðar um að heilastærðin sé til komin til að vinna gegn hitatapinu sem verði óumflýjanlega í köldu hafinu. Kallað eftir afsögnViðbrögðin við niðurstöðum Mangers hafa verið blendin. Hefur hann verið kallaður öllum illum nöfnum á netinu og þess hefur meira að segja verið krafist að honum yrði sagt upp störfum. „Þeir einstaklingar sem engan hag hafa af því hvort ég hef rétt eða rangt fyrir mér taka niðurstöðum mínum yfirleitt með opnum huga. Annaðhvort taka þeir undir niðurstöður mínar eða þá segja að þetta sé áhugavertog verðskuldi frekari rannsóknir,“ segir Manger. „Þeir sem hafa hins vegar hag af því að ég hafi rangt fyrir mér eða hafa haft mjög sterkar skoðanir á hvölum áður, þeir eru yfirleitt mjög neikvæðir fyrir mínum rannsóknum. Þannig var til dæmis kallað eftir því að ég yrði rekinn frá háskólanum sem ég starfa við. Háskólinn sýndi mér sem betur fer mikinn stuðning og sagði einfaldlega að hér væri um að ræða vísindalega tilgátu. Greinin hefði verið birt í vísindalegu tímariti þar sem fagfólki gefst kostur á að ganga úr skugga um sannleiksgildi rannsókna minna. Ef fólk hefði einhverjar athugasemdir gæti það reynt að svara þeim með vísindalegum rökum.“ Manger segist átta sig á því að rannsóknir sínar bendi til þess að sú glansmynd sem margir hafa af hvölum eigi ekki við rök að styðjast. Því veki þær vitaskuld misjöfn viðbrögð. „Fólk tekur því yfirleitt illa þegar það kemst að því að skoðanir þess eru ekki jafn skynsamlegar og það hefur talið. Og ég tala nú ekki um þegar við höfum dýr eins og hvali en um þá virðist hafa orðið til einhvers konar goðsögn. Sé leitað á internetinu er hægt að finna ótrúlegustu hluti um hvali. Á einni vefsíðu er því haldið fram að hvalir komi utan úr geimnum og muni ásamt mönnum fara af jörðinni á aðra plánetu þegar mennirnir eru orðnir nægilega þróaðir til þess. Þannig að þessi viðbrögð hafa ekki komið mér beint á óvart.“ Skynsemi nauðsynleg við hvalveiðiEin af helstu röksemdunum sem færðar hafa verið fram gegn hvalveiðum er sú að hvalir séu sérstök dýr, ekki síst vegna meintrar greindar þeirra. Spurður hvort rannsóknir hans eigi erindi í umræðuna um hvalveiðar segir Manger: „Séu hvalir ekki jafn greindir og flestir halda, þá er það alveg rétt, að ein af þeim röksemdum sem færðar eru fram gegn hvalveiðum er fallin. Það er hins vegar áfram alveg rétt sem margir hafa bent á að hvalveiðar eiga að fara fram á sjálfbæran hátt og þannig að dýrin þjáist sem minnst. Miðað við það sem ég hef séð á Íslandi er hvalveiðum þannig háttað hér á landi, þannig að ég fetti ekki fingur út í hvalveiðarnar hér.“ Manger er staddur hér á landi um nokkurra vikna skeið til að nálgast hrefnuheila sem hann fær hjá íslenskum hvalveiðimönnum. Erfitt getur reynst að fá góð sýni úr hvalaheilum erlendis og því stökk hann á tækifærið til að koma hingað til lands þegar það bauðst. Þá segist hann standa í þakkarskuld við áhöfn og eiganda Hrafnreyðar KÓ 100 sem féllust á að veita honum sýni. Hann hefur haft aðstöðu í Háskólanum í Reykjavík þar sem hann hefur starfað með dr. Karli Ægi Karlssyni, dósent við tækni- og verkfræðideild skólans. Manger hélt svo fyrirlestur í skólanum á mánudag. Fréttir Mest lesið Vorhret í Vaglaskógi: Gasgrillið í fullum gangi svo að fortjaldið sligist ekki undan snjónum Innlent Fundaði með borginni: „Hef upplifað ýmislegt en aldrei svona grimmd“ Innlent „Auddi, Steindi og Egill voru í markaðsmálum“ Innlent Turnarnir svínvirka en fegrunaraðgerðir í farvatninu Innlent „Beðið um leyfi fyrir átta þúsund manns“ Innlent Sakar Víði um pólitísk afskipti af máli Oscars Innlent Parks & Rec leikari skotinn af nágranna sínum Erlent Varð undir bílhræi ofan í járntætara og fær 150 milljónir Innlent Skipulagði árásina í Colorado í heilt ár Erlent Með sömu óásættanlegu kröfurnar Erlent Fleiri fréttir Reyna að bjarga 100 kindum og lömbum á kafi í snjó Víðir um mál Oscars: „Réttur okkar þingmanna að hafa skoðun“ Notkun rafbyssa í samræmi við markmið Varð undir bílhræi ofan í járntætara og fær 150 milljónir „Auddi, Steindi og Egill voru í markaðsmálum“ Sakar Víði um pólitísk afskipti af máli Oscars Þurfa að gefa út ákæru á morgun ef gæsluvarðhaldið á að vera lengra Vorhret í Vaglaskógi: Gasgrillið í fullum gangi svo að fortjaldið sligist ekki undan snjónum Rafbyssu beitt þrisvar sinnum á fyrsta ársfjórðungi Nóttin róleg hjá björgunarsveitum Turnarnir svínvirka en fegrunaraðgerðir í farvatninu „Norðan óveður á landinu í dag“ Fundaði með borginni: „Hef upplifað ýmislegt en aldrei svona grimmd“ „Beðið um leyfi fyrir átta þúsund manns“ Bendir ríkisstjórn á „byrjendanámskeið í verkefnastjórnun“ Fundað vegna örtraðarinnar í höllinni Minnsta fylgi Framsóknar í 33 ára sögu þjóðarpúlsins Kalla út snjóruðningstæki og bændur koma búfé í skjól Vilja ný og öruggari bílastæði á samningslausu landi gróðrarstöðvar Óveður, yfirlið á tónleikum og málahali Ákváðu að stöðva ekki tónleikana: „Þá fyrst hefði skrattinn hitt ömmu sína“ Hvergi af baki dottinn og fer með áminninguna fyrir Landsrétt Flutt á sjúkrahús eftir bílslys á Háaleitisbraut „Yfirgnæfandi líkur“ á að Oscar fái íslenskan ríkisborgararétt Útskrifaður samdægurs eftir hnífaárás á Húsavík Gæti komið til lokana á vegum Selfosskirkjugarður að fyllast Í haldi grunaður um að hafa valdið alvarlegum áverkum Ungmenni réðust á varnarlaust fórnarlamb í skógræktinni á Akranesi Brottvísun Oscars frestað Sjá meira
HR á mánudag Dr. Manger hélt fyrirlestur í Háskólanum í Reykjavík á mánudag. mynd/Eva Þengilsdóttir Dr. Paul Manger er 45 ára gamall ástralskur vísindamaður sem hefur helgað líf sitt rannsóknum á þróun heila í lífverum. Hann er prófessor við heilbrigðisvísindadeild Háskólans í Witwatersrand í Jóhannesarborg í Suður-Afríku og hefur rannsakað heila fjölmargra dýrategunda. Þekktustu rannsóknir Mangers eru á heilum hvala og höfrunga. Niðurstöður hans benda til þess að ólíkt því sem flestir halda séu hvalir og höfrungar engu gáfaðri skepnur en önnur spendýr. Eins og gefur að skilja hafa þær niðurstöður ekki farið vel í alla. Stóri heilinn hitastjórnunartækiDr. Paul Manger hóf rannsóknir á heilum hvala að loknu doktorsnámi þegar hann dvaldi sem nýdoktor við háskóla í Bandaríkjunum. Heili hvala vakti forvitni hans þar sem hvalir eru ein af einungis þremur tegundum dýra sem þróað hafa með sér sérstaklega stóran heila. Hinar tvær eru menn og fílar. Manger vildi skilja hvernig stórir heilar þróast í dýraríkinu en komst hins vegar fljótt að því að hvert þessara þriggja dýra hafði þróast á sinn hátt. „Eins og flestir gekk ég að því sem vísu að hvalir og höfrungar væru gáfuð dýr, einfaldlega vegna heilastærðarinnar. Eftir því sem ég skoðaði heila þeirra nánar fór ég hins vegar að fyllast efasemdum því ég fann engin ummerki sérstaks gáfnafars,“ segir Manger og bætir við: „Ég hitti síðan á sínum tíma vísindamann sem heitir Kira Nikolskaya. Hún sagði mér frá hegðunarrannsóknum sínum sem höfðu leitt í ljós alls konar hluti sem hin og þessi dýr voru fær um að gera en hvalir virtust ekki vera færir um.“ Manger segist í kjölfarið hafa sökkt sér í rannsóknir á hvalaheilum og komist að ýmsu áhugaverðu. „Í fyrsta lagi þá komst ég fljótt að því að heilar hvala eru ekki gerðir til að framkvæma mjög flóknar aðgerðir eins og heilar margra annarra spendýra og sérstaklega manna. Þannig að ég stóð frammi fyrir þeirri ráðgátu að hvalir hafa mjög stóra heila sem virðast þó ekki ráða við mjög flóknar aðgerðir,“ segir Manger. Að lokum fann Manger aðra skýringu á stærð hvalaheila sem hefur vakið mikla athygli meðal líffræðinga. „Ég komst að því að heili hvala stækkaði mjög mikið á skömmu tímabili fyrir um 32 milljónum ára. Um það leyti féll hitastig sjávar verulega. Ég mundi þá eftir því að hvalir sofa einungis með öðru heilahvelinu í einu og falla aldrei í djúpsvefn. Sem er merkilegt því í djúpsvefni hjá öðrum spendýrum slokknar alveg á myndun hita í líkamanum. Þessi tvö atriði bentu því til þess að þróun hvala hefði tekið verulega mið af kuldanum í sjónum. Þegar ég tengdi þessi atriði saman varð mér ljóst að þessi stóri heili er tilkominn til að skapa hita í líkama hvalanna,“ segir Manger. Manger segir að í grunninn séu tvær gerðir frumna í heilanum: taugafrumur og taugatróð. Frumurnar sjái í raun um flóknu starfsemina en tróðin skapi umhverfið sem frumurnar vinna í. „Eitt hlutverk tróðanna er að skapa hita og það kemur í ljós að í heilum hvala er magn tróða merkilega mikið,“ segir Manger og bætir við: „Fyrir hverja frumu eru 7 til 13 tróð í hvölum samanborið við 1,2 tróð á frumu í mönnum. Því myndast miklu meiri hiti í hvalaheilum en maður hefði búist við miðað við stærðina.“ Manger segir því mjög sterkar vísbendingar vera til staðar um að heilastærðin sé til komin til að vinna gegn hitatapinu sem verði óumflýjanlega í köldu hafinu. Kallað eftir afsögnViðbrögðin við niðurstöðum Mangers hafa verið blendin. Hefur hann verið kallaður öllum illum nöfnum á netinu og þess hefur meira að segja verið krafist að honum yrði sagt upp störfum. „Þeir einstaklingar sem engan hag hafa af því hvort ég hef rétt eða rangt fyrir mér taka niðurstöðum mínum yfirleitt með opnum huga. Annaðhvort taka þeir undir niðurstöður mínar eða þá segja að þetta sé áhugavertog verðskuldi frekari rannsóknir,“ segir Manger. „Þeir sem hafa hins vegar hag af því að ég hafi rangt fyrir mér eða hafa haft mjög sterkar skoðanir á hvölum áður, þeir eru yfirleitt mjög neikvæðir fyrir mínum rannsóknum. Þannig var til dæmis kallað eftir því að ég yrði rekinn frá háskólanum sem ég starfa við. Háskólinn sýndi mér sem betur fer mikinn stuðning og sagði einfaldlega að hér væri um að ræða vísindalega tilgátu. Greinin hefði verið birt í vísindalegu tímariti þar sem fagfólki gefst kostur á að ganga úr skugga um sannleiksgildi rannsókna minna. Ef fólk hefði einhverjar athugasemdir gæti það reynt að svara þeim með vísindalegum rökum.“ Manger segist átta sig á því að rannsóknir sínar bendi til þess að sú glansmynd sem margir hafa af hvölum eigi ekki við rök að styðjast. Því veki þær vitaskuld misjöfn viðbrögð. „Fólk tekur því yfirleitt illa þegar það kemst að því að skoðanir þess eru ekki jafn skynsamlegar og það hefur talið. Og ég tala nú ekki um þegar við höfum dýr eins og hvali en um þá virðist hafa orðið til einhvers konar goðsögn. Sé leitað á internetinu er hægt að finna ótrúlegustu hluti um hvali. Á einni vefsíðu er því haldið fram að hvalir komi utan úr geimnum og muni ásamt mönnum fara af jörðinni á aðra plánetu þegar mennirnir eru orðnir nægilega þróaðir til þess. Þannig að þessi viðbrögð hafa ekki komið mér beint á óvart.“ Skynsemi nauðsynleg við hvalveiðiEin af helstu röksemdunum sem færðar hafa verið fram gegn hvalveiðum er sú að hvalir séu sérstök dýr, ekki síst vegna meintrar greindar þeirra. Spurður hvort rannsóknir hans eigi erindi í umræðuna um hvalveiðar segir Manger: „Séu hvalir ekki jafn greindir og flestir halda, þá er það alveg rétt, að ein af þeim röksemdum sem færðar eru fram gegn hvalveiðum er fallin. Það er hins vegar áfram alveg rétt sem margir hafa bent á að hvalveiðar eiga að fara fram á sjálfbæran hátt og þannig að dýrin þjáist sem minnst. Miðað við það sem ég hef séð á Íslandi er hvalveiðum þannig háttað hér á landi, þannig að ég fetti ekki fingur út í hvalveiðarnar hér.“ Manger er staddur hér á landi um nokkurra vikna skeið til að nálgast hrefnuheila sem hann fær hjá íslenskum hvalveiðimönnum. Erfitt getur reynst að fá góð sýni úr hvalaheilum erlendis og því stökk hann á tækifærið til að koma hingað til lands þegar það bauðst. Þá segist hann standa í þakkarskuld við áhöfn og eiganda Hrafnreyðar KÓ 100 sem féllust á að veita honum sýni. Hann hefur haft aðstöðu í Háskólanum í Reykjavík þar sem hann hefur starfað með dr. Karli Ægi Karlssyni, dósent við tækni- og verkfræðideild skólans. Manger hélt svo fyrirlestur í skólanum á mánudag.
Fréttir Mest lesið Vorhret í Vaglaskógi: Gasgrillið í fullum gangi svo að fortjaldið sligist ekki undan snjónum Innlent Fundaði með borginni: „Hef upplifað ýmislegt en aldrei svona grimmd“ Innlent „Auddi, Steindi og Egill voru í markaðsmálum“ Innlent Turnarnir svínvirka en fegrunaraðgerðir í farvatninu Innlent „Beðið um leyfi fyrir átta þúsund manns“ Innlent Sakar Víði um pólitísk afskipti af máli Oscars Innlent Parks & Rec leikari skotinn af nágranna sínum Erlent Varð undir bílhræi ofan í járntætara og fær 150 milljónir Innlent Skipulagði árásina í Colorado í heilt ár Erlent Með sömu óásættanlegu kröfurnar Erlent Fleiri fréttir Reyna að bjarga 100 kindum og lömbum á kafi í snjó Víðir um mál Oscars: „Réttur okkar þingmanna að hafa skoðun“ Notkun rafbyssa í samræmi við markmið Varð undir bílhræi ofan í járntætara og fær 150 milljónir „Auddi, Steindi og Egill voru í markaðsmálum“ Sakar Víði um pólitísk afskipti af máli Oscars Þurfa að gefa út ákæru á morgun ef gæsluvarðhaldið á að vera lengra Vorhret í Vaglaskógi: Gasgrillið í fullum gangi svo að fortjaldið sligist ekki undan snjónum Rafbyssu beitt þrisvar sinnum á fyrsta ársfjórðungi Nóttin róleg hjá björgunarsveitum Turnarnir svínvirka en fegrunaraðgerðir í farvatninu „Norðan óveður á landinu í dag“ Fundaði með borginni: „Hef upplifað ýmislegt en aldrei svona grimmd“ „Beðið um leyfi fyrir átta þúsund manns“ Bendir ríkisstjórn á „byrjendanámskeið í verkefnastjórnun“ Fundað vegna örtraðarinnar í höllinni Minnsta fylgi Framsóknar í 33 ára sögu þjóðarpúlsins Kalla út snjóruðningstæki og bændur koma búfé í skjól Vilja ný og öruggari bílastæði á samningslausu landi gróðrarstöðvar Óveður, yfirlið á tónleikum og málahali Ákváðu að stöðva ekki tónleikana: „Þá fyrst hefði skrattinn hitt ömmu sína“ Hvergi af baki dottinn og fer með áminninguna fyrir Landsrétt Flutt á sjúkrahús eftir bílslys á Háaleitisbraut „Yfirgnæfandi líkur“ á að Oscar fái íslenskan ríkisborgararétt Útskrifaður samdægurs eftir hnífaárás á Húsavík Gæti komið til lokana á vegum Selfosskirkjugarður að fyllast Í haldi grunaður um að hafa valdið alvarlegum áverkum Ungmenni réðust á varnarlaust fórnarlamb í skógræktinni á Akranesi Brottvísun Oscars frestað Sjá meira
Vorhret í Vaglaskógi: Gasgrillið í fullum gangi svo að fortjaldið sligist ekki undan snjónum Innlent
Vorhret í Vaglaskógi: Gasgrillið í fullum gangi svo að fortjaldið sligist ekki undan snjónum Innlent