Kvótaþak hamlar vexti sjávarútvegs 6. ágúst 2008 00:01 Markaðurinn/Valli „Í sjávarútvegi þar sem starfað er við útflutning mæla engin hagfræðileg rök með því að stærð fyrirtækja sé haldið niðri með hömlum á kvótaeign,“ segir Ásgeir Jónsson, forstöðumaður greiningar Kaupþings. Hann telur röksemdir fyrir því að vera með kvótaþak á sjávarútvegsfyrirtæki hæpna. Hann telur að á næstu árum muni hagræðing halda áfram m.a. með fækkun starfsfólks líkt og þróunin hefur verið á síðustu áratugum. Þegar til framtíðar er litið gætum við átt von á því að sjá annars vegar stór fjölþætt fyrirtæki og hins vegar smá sérhæfð fyrirtæki. Á síðustu árum höfum við sé mikla grósku í starfsemi smáfyrirtækja í sjávarútvegi sem hafi fundið sér margar markaðsyllur. Aftur á móti segir Ásgeir að kvótaþakið hérlendis hindri hagræðingu í greininni og komi í veg fyrir breidd í rekstri. Það hafi líka verið ein ástæða fyrir því að stærð sjávarútvegsfyrirtækja hafi staðið í stað á síðari árum á meðan fyrirtæki í mörgum öðrum greinum hérlendis hafi stækkað hratt. „Sjávarútvegur verður að búa við sömu reglur og aðrar atvinnugreinar í landinu. Bæði hvað varðar fjárfestingar útlendinga og hins vegar eru engin hagfræðileg rök fyrir því að takmarka stærð sjávarútvegsfyrirtækja sem selja alfarið erlendis öfugt við það sem t.d. gerist um fákeppni á innanlandsmarkaði,“ segir Ásgeir. Hann segir að einmitt nú þegar samdráttur sé í úthlutuðum aflaheimildum sé nauðsynlegt að víkka kvótaþakið sem færist sífellt neðar þegar heildarkvótinn skerðist. Það sé grunnforsenda þess að sjávarútvegsfyrirtæki geti staðið af sér núverandi þrengingar. Haustið 2007 hélt Ásgeir fyrirlestur sem bar heitið Útvegur og byggðastefna á vegum Rannsóknarstofnunar um samfélags og efnahagsmál (RSE). Þar reyndi hann m.a. að svara því hvers vegna sjávarútvegsfyrirtækin hefðu ekki leitt útrás íslenskra fyrirtækja á síðustu árum. Hann segir að fyrir fimmtán árum síðan hafi bestu fyrirtæki landsins verið sjávarútvegsfyrirtæki. Íslendingar hafi veitt fisk með skilvirkari hætti en flestar aðrar þjóðir. Sjávarútvegsfyrirtækin hafi auk þess verið lang styrkustu útflutningsfyrirtækin hérlendis sem voru í útflutningi. Ástæður þess að þessum fyrirtækjum hafi ekki gengið betur í útrás erlendis séu margþættar. „Í fyrsta lagi er sjávarútvegur erlendis oft ekki stundaður eins og venjuleg atvinnugrein heldur er hann seldur undir ýmis konar pólitísk höft. Erfitt getur reynst að yfirfæra íslenska þekkingu inn á ný svæði eins og var t.d. í Rússlandi . Þar þurfti að eiga við ýmis stjórnmálaleg vandræði sem var mjög erfitt að eiga við. Það var líka verið að reyna að kaupa slæm fyrirtæki og laga þau. Það reyndist einnig erfitt,“ segir Ásgeir. Slæm vaxtaskilyrði Flest sjávarútvegsfyrirtæki hérlendis fóru af hlutabréfamarkaði á árunum 2003 og 2004. „Fyrirtækin náðu ekki að vaxa með þeim hætti sem þarf til þess að geta verið á hlutabréfamarkaði. Þar er alltaf gerð aukin krafa um markaðsvirði og seljanleika hlutabréfanna,“ segir Ásgeir. Hann segir að áhugi á þeim hafi ekki verið mikill á markaðinum meðal hlutabréfafjárfesta. Ásgeir segir að núverandi kvótakerfi sem byggist upp á því að þeir hæfari kaupi upp kvóta þeirra sem ekki standi sig, sé hagkvæmt en þeir sem fari úti úr greininni bera samt mest út býtum fyrst í stað. Hagræðing sem var í kringum 1990 þegar fyrirtæki voru að kaupa upp kvóta hafi því verið mörgum fyrirtækjum mjög kostnaðarsöm og endurspeglast í fremur háum skuldum í greininni. Hann segir að þar sem úthlutaður afli minnki stöðugt á milli ára grípi útgerðir til þess að kaupa stöðugt meiri kvóta og hann sé dýr. Hagræðing verði því hæg auk þess sem þessi atvinnugrein sitji stöðugt undir pólitískum árasum um upptöku kvótans – jafnvel þó hann hafi verið keyptur fullu verði fyrir opnum tjöldum. Auk þess segir Ásgeir að aðilar sem hafi verið keyptir út úr greininni hafi verið nokkuð áberandi á íslenskum hlutabréfamarkaði. „Segja má að eignastýring hérlendis hefji starfsemi sína með kvótapeningum í kringum árið 1990. Þá eru aðilar sem selja sig út úr greininni og hefja aðrar fjárfestingar,“ segir hann. Eitt þekktasta dæmið er líklegast Atorka, félag sem Þorsteinn Vilhelmssson stofnaði eftir að hafa selt sig út úr Samherja, sem breyttist úr því að vera upphaflega fjárfestingafélag í sjávarútvegi yfir í það að vera alhliða fjárfestingarfélag. Markaðir Mest lesið Finnsson fjölskyldan: „Það var samt eitthvað svo fallegt við þetta“ Atvinnulíf Lagning gjaldþrota Viðskipti innlent Spennandi tími til að opna nýjan fjölmiðill Viðskipti innlent „Fyrir löngu orðin að aðstoðarmanninum sem ég leitaði að í tólf ár“ Atvinnulíf Sannfærð um að hún var Skoti í fyrra lífi Atvinnulíf „Haustið 1937 skrifaði afi Bjarna Ben bæjarstjóra bréf“ Atvinnulíf Fyrrverandi bankastjóri nýr forstjóri Thor landeldis Viðskipti innlent Opnar stað í anda Kaffi Vest í Fossvoginum Viðskipti innlent Lífsverk og Almenni lífeyrissjóðurinn í eina sæng Viðskipti innlent Fyrsta íslenska grænkera ostagerðin í hættu Viðskipti innlent Fleiri fréttir Spennandi tími til að opna nýjan fjölmiðill Lífsverk og Almenni lífeyrissjóðurinn í eina sæng Lagning gjaldþrota Fyrrverandi bankastjóri nýr forstjóri Thor landeldis Edda María leiðir stafræna markaðsþjónustu Vettvangs Uppsagnir hjá Fjársýslunni Guðný ráðin fræðslustjóri og Kristófer Orri í gjaldeyrismiðlun Kostaði tvo milljarða að selja Íslandsbanka Verðbólgan 4,1% og fer upp á milli mánaða Bein útsending: Framsýn forysta Opnar stað í anda Kaffi Vest í Fossvoginum Neyslan mikil og sjá ekki að stýrivextir fari hratt lækkandi Sexfölduðu veltuna á einu ári Gjaldeyrisforðinn nálægt billjón króna Rúna nýr innkaupastjóri Banana Úr geimskipaútgerð til Faxaflóahafna Bein útsending: Kynna yfirlýsingu fjármálastöðugleikanefndar Selur Alvogen í Bandaríkjunum með samruna sem skapar risa á lyfjamarkaði Óvissa á alþjóðavettvangi undirstrikar mikilvægi ríflegs gjaldeyrisforða SVEIT muni afhenda öll gögn og ekki greiða dagsektir SVEIT sleppi ekki við milljónasektir Bætist í eigendahóp Strategíu Guðrún til Landsbankans Hvernig fæ ég unglingana mína til að fara betur með peninga? „Það er betlmenning og allir eiga að fá allt frítt“ Vélfag stefnir ríkinu Meirihluti í SA andvígur ESB aðild Ráðinn nýr tækni- og þjónustustjóri Advania á Akureyri Syndis kaupir sænskt fyrirtæki Tveir nýir stjórnendur hjá Símanum Sjá meira
„Í sjávarútvegi þar sem starfað er við útflutning mæla engin hagfræðileg rök með því að stærð fyrirtækja sé haldið niðri með hömlum á kvótaeign,“ segir Ásgeir Jónsson, forstöðumaður greiningar Kaupþings. Hann telur röksemdir fyrir því að vera með kvótaþak á sjávarútvegsfyrirtæki hæpna. Hann telur að á næstu árum muni hagræðing halda áfram m.a. með fækkun starfsfólks líkt og þróunin hefur verið á síðustu áratugum. Þegar til framtíðar er litið gætum við átt von á því að sjá annars vegar stór fjölþætt fyrirtæki og hins vegar smá sérhæfð fyrirtæki. Á síðustu árum höfum við sé mikla grósku í starfsemi smáfyrirtækja í sjávarútvegi sem hafi fundið sér margar markaðsyllur. Aftur á móti segir Ásgeir að kvótaþakið hérlendis hindri hagræðingu í greininni og komi í veg fyrir breidd í rekstri. Það hafi líka verið ein ástæða fyrir því að stærð sjávarútvegsfyrirtækja hafi staðið í stað á síðari árum á meðan fyrirtæki í mörgum öðrum greinum hérlendis hafi stækkað hratt. „Sjávarútvegur verður að búa við sömu reglur og aðrar atvinnugreinar í landinu. Bæði hvað varðar fjárfestingar útlendinga og hins vegar eru engin hagfræðileg rök fyrir því að takmarka stærð sjávarútvegsfyrirtækja sem selja alfarið erlendis öfugt við það sem t.d. gerist um fákeppni á innanlandsmarkaði,“ segir Ásgeir. Hann segir að einmitt nú þegar samdráttur sé í úthlutuðum aflaheimildum sé nauðsynlegt að víkka kvótaþakið sem færist sífellt neðar þegar heildarkvótinn skerðist. Það sé grunnforsenda þess að sjávarútvegsfyrirtæki geti staðið af sér núverandi þrengingar. Haustið 2007 hélt Ásgeir fyrirlestur sem bar heitið Útvegur og byggðastefna á vegum Rannsóknarstofnunar um samfélags og efnahagsmál (RSE). Þar reyndi hann m.a. að svara því hvers vegna sjávarútvegsfyrirtækin hefðu ekki leitt útrás íslenskra fyrirtækja á síðustu árum. Hann segir að fyrir fimmtán árum síðan hafi bestu fyrirtæki landsins verið sjávarútvegsfyrirtæki. Íslendingar hafi veitt fisk með skilvirkari hætti en flestar aðrar þjóðir. Sjávarútvegsfyrirtækin hafi auk þess verið lang styrkustu útflutningsfyrirtækin hérlendis sem voru í útflutningi. Ástæður þess að þessum fyrirtækjum hafi ekki gengið betur í útrás erlendis séu margþættar. „Í fyrsta lagi er sjávarútvegur erlendis oft ekki stundaður eins og venjuleg atvinnugrein heldur er hann seldur undir ýmis konar pólitísk höft. Erfitt getur reynst að yfirfæra íslenska þekkingu inn á ný svæði eins og var t.d. í Rússlandi . Þar þurfti að eiga við ýmis stjórnmálaleg vandræði sem var mjög erfitt að eiga við. Það var líka verið að reyna að kaupa slæm fyrirtæki og laga þau. Það reyndist einnig erfitt,“ segir Ásgeir. Slæm vaxtaskilyrði Flest sjávarútvegsfyrirtæki hérlendis fóru af hlutabréfamarkaði á árunum 2003 og 2004. „Fyrirtækin náðu ekki að vaxa með þeim hætti sem þarf til þess að geta verið á hlutabréfamarkaði. Þar er alltaf gerð aukin krafa um markaðsvirði og seljanleika hlutabréfanna,“ segir Ásgeir. Hann segir að áhugi á þeim hafi ekki verið mikill á markaðinum meðal hlutabréfafjárfesta. Ásgeir segir að núverandi kvótakerfi sem byggist upp á því að þeir hæfari kaupi upp kvóta þeirra sem ekki standi sig, sé hagkvæmt en þeir sem fari úti úr greininni bera samt mest út býtum fyrst í stað. Hagræðing sem var í kringum 1990 þegar fyrirtæki voru að kaupa upp kvóta hafi því verið mörgum fyrirtækjum mjög kostnaðarsöm og endurspeglast í fremur háum skuldum í greininni. Hann segir að þar sem úthlutaður afli minnki stöðugt á milli ára grípi útgerðir til þess að kaupa stöðugt meiri kvóta og hann sé dýr. Hagræðing verði því hæg auk þess sem þessi atvinnugrein sitji stöðugt undir pólitískum árasum um upptöku kvótans – jafnvel þó hann hafi verið keyptur fullu verði fyrir opnum tjöldum. Auk þess segir Ásgeir að aðilar sem hafi verið keyptir út úr greininni hafi verið nokkuð áberandi á íslenskum hlutabréfamarkaði. „Segja má að eignastýring hérlendis hefji starfsemi sína með kvótapeningum í kringum árið 1990. Þá eru aðilar sem selja sig út úr greininni og hefja aðrar fjárfestingar,“ segir hann. Eitt þekktasta dæmið er líklegast Atorka, félag sem Þorsteinn Vilhelmssson stofnaði eftir að hafa selt sig út úr Samherja, sem breyttist úr því að vera upphaflega fjárfestingafélag í sjávarútvegi yfir í það að vera alhliða fjárfestingarfélag.
Markaðir Mest lesið Finnsson fjölskyldan: „Það var samt eitthvað svo fallegt við þetta“ Atvinnulíf Lagning gjaldþrota Viðskipti innlent Spennandi tími til að opna nýjan fjölmiðill Viðskipti innlent „Fyrir löngu orðin að aðstoðarmanninum sem ég leitaði að í tólf ár“ Atvinnulíf Sannfærð um að hún var Skoti í fyrra lífi Atvinnulíf „Haustið 1937 skrifaði afi Bjarna Ben bæjarstjóra bréf“ Atvinnulíf Fyrrverandi bankastjóri nýr forstjóri Thor landeldis Viðskipti innlent Opnar stað í anda Kaffi Vest í Fossvoginum Viðskipti innlent Lífsverk og Almenni lífeyrissjóðurinn í eina sæng Viðskipti innlent Fyrsta íslenska grænkera ostagerðin í hættu Viðskipti innlent Fleiri fréttir Spennandi tími til að opna nýjan fjölmiðill Lífsverk og Almenni lífeyrissjóðurinn í eina sæng Lagning gjaldþrota Fyrrverandi bankastjóri nýr forstjóri Thor landeldis Edda María leiðir stafræna markaðsþjónustu Vettvangs Uppsagnir hjá Fjársýslunni Guðný ráðin fræðslustjóri og Kristófer Orri í gjaldeyrismiðlun Kostaði tvo milljarða að selja Íslandsbanka Verðbólgan 4,1% og fer upp á milli mánaða Bein útsending: Framsýn forysta Opnar stað í anda Kaffi Vest í Fossvoginum Neyslan mikil og sjá ekki að stýrivextir fari hratt lækkandi Sexfölduðu veltuna á einu ári Gjaldeyrisforðinn nálægt billjón króna Rúna nýr innkaupastjóri Banana Úr geimskipaútgerð til Faxaflóahafna Bein útsending: Kynna yfirlýsingu fjármálastöðugleikanefndar Selur Alvogen í Bandaríkjunum með samruna sem skapar risa á lyfjamarkaði Óvissa á alþjóðavettvangi undirstrikar mikilvægi ríflegs gjaldeyrisforða SVEIT muni afhenda öll gögn og ekki greiða dagsektir SVEIT sleppi ekki við milljónasektir Bætist í eigendahóp Strategíu Guðrún til Landsbankans Hvernig fæ ég unglingana mína til að fara betur með peninga? „Það er betlmenning og allir eiga að fá allt frítt“ Vélfag stefnir ríkinu Meirihluti í SA andvígur ESB aðild Ráðinn nýr tækni- og þjónustustjóri Advania á Akureyri Syndis kaupir sænskt fyrirtæki Tveir nýir stjórnendur hjá Símanum Sjá meira