Baggalútur útskýrir jólasiðina

17. desember 2004 00:01

Baggalútur gaf nýverið út sína fyrstu bók, Sannleikurinn um Ísland. Þar er dregin upp óvenjuleg mynd af Íslandi og Íslandssögunni. Fókus fékk Baggalút til að leiða lesendur í sannleikann um jólin og hina fjölmörgu siði sem þeim fylgja. Fyrstu áramótin Fyrstu íslensku áramótin voru eftir því sem næst verður komist haldin á Stöðvarfirði árið 1978. Geir Gíslason sjómaður hafði kynnst þessum sið í Danmörku nokkrum árum fyrr og kynnti hann fyrir bæjarbúum sem vildu ólmir prófa. Þeir bjuggu sér til lítil höfuðföt úr álpappír, blönduðu kartöflulanda með sápu til að skála í og kveiktu í húsum sínum til að kveðja gamla árið. Fyrir misskilning var nýju ári þó ekki fagnað í byrjun desember heldur snemma í ágúst, því óprúttin geit hafði étið töluvert aftan af dagatali bæjarins. Fyrsta jólagjöfin Þann sið að gefa jólagjafir má rekja aftur til þess þegar Örn Hallvarðsson bóndi kom í heimsókn til nágranna síns Péturs Herjólfssonar, einnig bónda, á Þorláksmessu árið 1984. Urðu þeir félagar alldrukknir eins og venja er um jól og vildi ekki betur til en svo að þegar Örn skjögraði heim á leið á aðfangadagsmorgun gleymdi hann húfunni sinni á elhúsborði Péturs. Þegar þeir félagar hittust aftur nokkrum mánuðum síðar hafði Pétur orð á því að hann þyrfti nú að skila húfunni, en Örn gaf lítið út á það, sagðist hafa fengið sér nýja og sagði Pétri að hann mætti bara eiga húfuna. Er þaðan kominn sá siður að skiptast á húfum um jól. Hamborgar-hryggurinn Um miðjan desember árið 1901 strandaði þýska flutningaskipið Rosmarie von Hamborg skammt vestur af Gróttu. Landlægt hallæri hafði verið allt haustið og höfðu margir þurft að leggja sér til munns skepnufóður, skinnfatnað, sjálfdauða hrafna og fleira ókræsilegt. Sáu því margir fram á fátæklegan jólakost. Strandið spurðist fljótt út og flykktist fólk að úr nærliggjandi byggðum í þeirri von að næla sér í eitt og annað úr skipinu, einkum matarkyns. Skemmst er frá því að segja að lítið sem ekkert ætt fannst í skipinu - en um borð var alls um tylft Þjóðverja. Í skóinn Til forna tíðkaðist að setja glerbrot í skófatnað barna á aðventunni til að kenna þeim um þjáningar Krists. Þegar mannréttindasamtökin Amnesty International gerðu athugasemd við þennan séríslenska sið árið 1993 var hann að mestu aflagður. Baðst Þjóðkirkjan í kjölfarið afsökunar á að hafa með skipulögðum hvatt til slíks óhugnaðar á viðlíka gleði- og friðarhátíð - og var siðurinn því færður yfir á Páska. Jólatré Sá siður að skreyta jólatré á jólum er ævaforn. Er talið að landnámsmenn hafi flutt með sér þennan sið frá Noregi - en þaðan er hann talinn kominn frá frummönnum, jafnvel öpum eða Svíum. Á meginlandi Evrópu hafa fundist leifar af jólatrjám - tugþúsunda ára gamlir steingervingar skreyttir englahári og marglitum jólakúlum úr grjóti. Þessi siður virðist hafa verið býsna útbreiddur því í bæði Afríku og Ástralíu hafa fundist litskrúðug hellamálverk sem sýna fjölskyldur skreyta jólatré eða jólakaktusa. Þó er sá einkennilegi siður að höggva tréð og færa inn í híbýli manna séríslenskur. Hafa fræðimenn helst getið sér þess til að það eigi rætur sínar í þeirri hjátrú Íslendinga að grenitré séu afskaplega kulvís. Þau séu því einfaldlega drifin inn í stofu svo þeim verði ekki kalt. Jólaboð Um miðja síðustu öld færðist mjög í aukana að haldin væru svokölluð jólaboð í því skyni að kynna einhleypa fjölskyldumeðlimi, sem útséð var um að gengju út, hverja fyrir öðrum. Ekki er vitað með vissu hvað fram fór í þessum skelfilegu boðum en sagan segir þar hafi köldu hangikjöti og svokölluðum uppstúf verið troðið í gesti þar til þeir voru nær meðvitundarlausir af áti, en þá var tekið til við svokallaða "pörun". Þessi siður lagðist að mestu af á áttunda áratugnum í kjölfar reglugerðar frá Heilbrigðisráðuneytinu. Íslensk jólalög Á Íslandi er gömul og rík jólalagahefð. Allt frá árinu 1984, í kjölfar útvarpsbyltingarinnar svokölluðu, hafa landsmenn keppst við að semja jólalög og skipta þau í dag tugum, ef ekki hundruðum þúsunda. Þeirra þekktast er líklega lagið Jólahjól í flutningi gleðisveitarinnar Sigur Rósar, en þar á eftir kemur sennilega Ég hlakka svo til með Megasi. Hefð er fyrir því að þegar unglingspiltar ná kynþroskaaldri þá semji þeir jólalag sem öll fjölskyldan tekur síðan þátt í að koma á hljóðsnældu. Upptakan er síðan send Ríkisútvarpinu, Rás2, sem ber samkvæmt lögum skylda til að spila öll slík jólalög, hversu ömurleg sem þau kunna að reynast.

Jól

Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur.