Eflum samstöðuna á kvennaári – Stöndum vörð um mannréttindi Kristín Ástgeirsdóttir skrifar 19. júní 2025 08:03 Á kvennaárinu 2025 minnumst við ótal viðburða sem snerta baráttusögu kvenna hér á landi. Heil 50 ár eru liðin frá kvennaári Sameinuðu þjóðanna og þar með frá fyrsta kvennaverkfallinu 24. okt. eða kvennafrídeginum eins og hann var kallaður. Á kvenréttindadaginn 19. júní verða 110 ár liðin frá því að konur 40 ára og eldri fengu kosningarétt og kjörgengi til Alþingis. Á þessum tíma fengu karlar kosningarétt 25 ára. Kvenréttindakonan Bríet Bjarnhéðinsdóttir sagði að Íslendingar yrðu að athlægi um allan heim vegna þess vantrausts sem konum var sýnt. Aldursmarkið átti síðan að lækka um eitt ár á ári þannig að jafnrétti yrði náð 1930. Á þessu varð þó breyting því árið 1920 tók ný stjórnarskrá gildi og þá fengu konur og karlar jafnan rétt. Rök íslenska feðraveldisins fyrir 40 ára markinu voru þau að konur væru ekki nógu þroskaðar og þyrftu aðlögun en ástæðan var auðvitað sú að karlveldið óttaðist að mikill fjöldi nýrra kjósenda myndi raska valdakerfinu. Frá 1908 höfðu konur boðið fram kvennalista til bæjarstjórna á nokkrum stöðum á landinu með góðum árangri. Voru þær ekki til alls vísar? Kvennahreyfingin fagnaði kosningaréttinum með glæsilegri útisamkomu á Austurvelli 7. júlí þar sem 200 ljósklæddar meyjar gengu fylktu liði frá Miðbæjarbarnaskólanum að Austurvelli. Jafnframt ákváðu konurnar að halda upp á kosningaréttinn með því að hefja söfnun fjár fyrir Landspítala. Næstu ár var haldið upp á 19. júní með alls konar skemmtunum og söfnun fyrir Landspítalasjóðinn. Mörg hafa velt fyrir sér hvers vegna konurnar ákváðu að ýta á byggingu spítala í stað þess að auka pólitísk völd kvenna. Á þessum tíma geisaði fyrri heimsstyrjöldin, vöruverð hækkaði jafnt og þétt, heilbrigðisástand var slæmt, fátækt mikil og atvinnuleysi landlægt. Berklar hjuggu sífellt skörð í raðir Íslendinga og gerðu ekki greinarmun á háum og lágum, ríkum eða fátækum. Konur fæddu heima og hver hugsaði um veikt og gamalt fólk sem lá í heimahúsum? Auðvitað konurnar. Það var því mikið hagsmunamál kvenna að bæta aðstöðu sjúklinga og fæðandi kvenna. Þessi aðgerð var líka í samræmi við þá ríkjandi hugmynd að erindi kvenna út á opinbera sviðið væri að bæta það sem karlarnir sáu ekki eða vildu ekki sinna. Bríet skrifaði 1915: „Konurnar eiga að vera nýr kraftur í þjóðfélagsstarfseminni. Þær eiga að koma þangað með hreinni hvatir, sterkari siðgæðistilfinningu, meiri mannúð og næmari skilning á þjóðfélagsmeinunum en karlmennirnir sem orðnir eru þeim svo vanir að þeir sjá þau ekki.“ Mikið vatn er til sjávar runnið frá tímum Bríetar og annarra baráttukvenna. Þótt mikill árangur hafi náðst, með róttækum aðgerðum kvenna og samstöðu, blasa „þjóðfélagsmeinin“ enn við okkur, 110 árum síðar. Hagstofan staðfesti nýlega að launamisrétti kynjanna er enn til staðar. Mörg mikilvæg kvennastörf eru illilega vanmetin sem heldur konum í fátækt og valdaleysi. Ofbeldi gegn konum er faraldur sem kveða þarf niður með öllum tiltækum ráðum. Menningin er enn mjög karllæg og ekki stýra konur fjármagninu og stórfyrirtækjunum sem valdið hafa. Því miður fer þeim röddum fjölgandi sem telja kvennabaráttu og femíníska hugmyndafræði af hinu illa og ráðast af hörku gegn réttindum hinsegin fólks. Bakslag blasir við okkur víða um heim sem bregðast þarf við strax. Sameinuð íslensk kvennahreyfing og kvár birtu kröfur sínar í kvennaverkfallinu mikla 2023. Fyrir kosningarnar 2024 fengu fulltrúar stjórnmálaflokkanna þær í hendur með þeim skilaboðum að þau fengju eitt ár til að hrinda þeim í framkvæmd. Síðan var haldinn framboðsfundur til að ítreka kröfurnar. Nú er að ýta á eftir bráðnauðsynlegum umbótum. Mikilvægasta verkefni kvennahreyfingarinnar nú er þó að efla samstöðu kvenna og kvára sem og allra þeirra sem vilja og ætla að standa vörð um kynjajafnrétti og mannréttindi fyrir okkur öll. Oft var þörf en nú er nauðsyn. Fyrir hönd framkvæmdastjórnar kvennaárs. Höfundur er sagnfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kvennaverkfall Jafnréttismál Mest lesið Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson Skoðun Pyrrosar sigur Helgi Tómasson Skoðun Skoðun Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ólögleg veðmálastarfsemi á Íslandi Hákon Skúlason skrifar Skoðun Bætum fleiri stólum við borðið Ingibjörg Lilja Þórmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar Skoðun Pyrrosar sigur Helgi Tómasson skrifar Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson skrifar Skoðun Allt fyrir Brussel og Nató, hitt reddast einhvern veginn Davíð Bergmann skrifar Skoðun Forljót grá hús Hjalti Andrason skrifar Skoðun Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson skrifar Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson skrifar Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Kvennabarátta á tímum bakslags Tatjana Latinovic skrifar Skoðun Líttupp - ertu að missa af einhverju? Skúli Bragi Geirdal skrifar Sjá meira
Á kvennaárinu 2025 minnumst við ótal viðburða sem snerta baráttusögu kvenna hér á landi. Heil 50 ár eru liðin frá kvennaári Sameinuðu þjóðanna og þar með frá fyrsta kvennaverkfallinu 24. okt. eða kvennafrídeginum eins og hann var kallaður. Á kvenréttindadaginn 19. júní verða 110 ár liðin frá því að konur 40 ára og eldri fengu kosningarétt og kjörgengi til Alþingis. Á þessum tíma fengu karlar kosningarétt 25 ára. Kvenréttindakonan Bríet Bjarnhéðinsdóttir sagði að Íslendingar yrðu að athlægi um allan heim vegna þess vantrausts sem konum var sýnt. Aldursmarkið átti síðan að lækka um eitt ár á ári þannig að jafnrétti yrði náð 1930. Á þessu varð þó breyting því árið 1920 tók ný stjórnarskrá gildi og þá fengu konur og karlar jafnan rétt. Rök íslenska feðraveldisins fyrir 40 ára markinu voru þau að konur væru ekki nógu þroskaðar og þyrftu aðlögun en ástæðan var auðvitað sú að karlveldið óttaðist að mikill fjöldi nýrra kjósenda myndi raska valdakerfinu. Frá 1908 höfðu konur boðið fram kvennalista til bæjarstjórna á nokkrum stöðum á landinu með góðum árangri. Voru þær ekki til alls vísar? Kvennahreyfingin fagnaði kosningaréttinum með glæsilegri útisamkomu á Austurvelli 7. júlí þar sem 200 ljósklæddar meyjar gengu fylktu liði frá Miðbæjarbarnaskólanum að Austurvelli. Jafnframt ákváðu konurnar að halda upp á kosningaréttinn með því að hefja söfnun fjár fyrir Landspítala. Næstu ár var haldið upp á 19. júní með alls konar skemmtunum og söfnun fyrir Landspítalasjóðinn. Mörg hafa velt fyrir sér hvers vegna konurnar ákváðu að ýta á byggingu spítala í stað þess að auka pólitísk völd kvenna. Á þessum tíma geisaði fyrri heimsstyrjöldin, vöruverð hækkaði jafnt og þétt, heilbrigðisástand var slæmt, fátækt mikil og atvinnuleysi landlægt. Berklar hjuggu sífellt skörð í raðir Íslendinga og gerðu ekki greinarmun á háum og lágum, ríkum eða fátækum. Konur fæddu heima og hver hugsaði um veikt og gamalt fólk sem lá í heimahúsum? Auðvitað konurnar. Það var því mikið hagsmunamál kvenna að bæta aðstöðu sjúklinga og fæðandi kvenna. Þessi aðgerð var líka í samræmi við þá ríkjandi hugmynd að erindi kvenna út á opinbera sviðið væri að bæta það sem karlarnir sáu ekki eða vildu ekki sinna. Bríet skrifaði 1915: „Konurnar eiga að vera nýr kraftur í þjóðfélagsstarfseminni. Þær eiga að koma þangað með hreinni hvatir, sterkari siðgæðistilfinningu, meiri mannúð og næmari skilning á þjóðfélagsmeinunum en karlmennirnir sem orðnir eru þeim svo vanir að þeir sjá þau ekki.“ Mikið vatn er til sjávar runnið frá tímum Bríetar og annarra baráttukvenna. Þótt mikill árangur hafi náðst, með róttækum aðgerðum kvenna og samstöðu, blasa „þjóðfélagsmeinin“ enn við okkur, 110 árum síðar. Hagstofan staðfesti nýlega að launamisrétti kynjanna er enn til staðar. Mörg mikilvæg kvennastörf eru illilega vanmetin sem heldur konum í fátækt og valdaleysi. Ofbeldi gegn konum er faraldur sem kveða þarf niður með öllum tiltækum ráðum. Menningin er enn mjög karllæg og ekki stýra konur fjármagninu og stórfyrirtækjunum sem valdið hafa. Því miður fer þeim röddum fjölgandi sem telja kvennabaráttu og femíníska hugmyndafræði af hinu illa og ráðast af hörku gegn réttindum hinsegin fólks. Bakslag blasir við okkur víða um heim sem bregðast þarf við strax. Sameinuð íslensk kvennahreyfing og kvár birtu kröfur sínar í kvennaverkfallinu mikla 2023. Fyrir kosningarnar 2024 fengu fulltrúar stjórnmálaflokkanna þær í hendur með þeim skilaboðum að þau fengju eitt ár til að hrinda þeim í framkvæmd. Síðan var haldinn framboðsfundur til að ítreka kröfurnar. Nú er að ýta á eftir bráðnauðsynlegum umbótum. Mikilvægasta verkefni kvennahreyfingarinnar nú er þó að efla samstöðu kvenna og kvára sem og allra þeirra sem vilja og ætla að standa vörð um kynjajafnrétti og mannréttindi fyrir okkur öll. Oft var þörf en nú er nauðsyn. Fyrir hönd framkvæmdastjórnar kvennaárs. Höfundur er sagnfræðingur.
Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun
Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun
Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson Skoðun
Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar
Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar
Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar
Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun
Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun
Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson Skoðun