Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir skrifar 30. maí 2025 11:31 Eftir langan og umdeildan formannstíð Þórarins Eyfjörð hjá Sameyki stéttarfélagi er hann loks að hverfa frá. Það markar tímamót – en ekki endilega þau sem margir hefðu óskað sér. Því undir stjórn Þórarins þróaðist kúltúr innan Sameykis sem var ekki byggður á kjarki eða baráttu fyrir fólki – heldur þögn, þægð og viðvarandi aðgerðaleysi gagnvart alvarlegum brotum á vinnustaðamenningu, réttindum og mannlegri reisn. Í litlu samfélagi eins og Íslandi, þar sem margt snýst um tengsl og áhrif, er það gríðarlega mikilvægt að stéttarfélög taki hlutverk sitt alvarlega og verji félagsmenn sína af heilindum og ákveðni. Þegar þau gera það ekki – þegar þau þegja í stað þess að grípa inn í – verða þau sjálf hluti af valdakerfi sem kúgar í stað þess að vernda. Enginn einstakur atburður undirstrikar þessa meinsemd jafn skýrt og lýsingarnar sem fyrrverandi starfsmenn Þjóðminjasafns Íslands hafa birt undanfarnar vikur. Þau Þorvaldur Óttar og Helena Mirra lýsa aðstæðum sem eru ekkert minna en hrollvekjandi: ógnarstjórn, niðurlæging, þöggun, valdníðsla og kerfisbundin brot á faglegri og mannlegri meðferð starfsfólks. Þarna voru tugir starfsmanna annað hvort reknir, beittir þrýstingi til að segja upp, eða færðir í lægri og niðurlægjandi stöður – allt undir formerkjum „hagræðingar“ og „skipulagsbreytinga“. En eins og svo oft áður í opinberum stofnunum, þá fela slík orð oft í sér klíkuskap, brot á jafnræði og innbyggðan ótta. Á sama tíma sátu forystumenn Sameykis hjá. Þar með talið Þórarinn Eyfjörð, sem hefur gegnt starfi formanns síðan 2009 og þegið yfir 70 milljónir króna fyrir vikið. Þrátt fyrir ítrekaðar ásakanir um launaþjófnað, vanrækslu gagnvart starfsfólki og óásættanlega stjórnun, var ekkert gert. Engin heildræn úttekt, engin vernd félagsmanna, engin opinber afstaða. Þögnin talaði sínu máli – og sú þögn kostaði fólk lífsviðurværi sitt. Þegar stéttarfélag bregst – og þá sérstaklega við brotum sem eru endurtekin, skipulögð og koma frá yfirmönnum sem njóta verndar yfirvalda – þá verður það að pólitísku máli. Þá snýst það ekki lengur um eitt afmarkað mál heldur um grundvallarspurningar um vald, réttlæti og hverjum við treystum til að verja okkur gegn óréttlæti. Þegar Sameyki kaus að gera ekkert, varð það hluti af vandanum – ekki lausninni. Í tilviki Þjóðminjasafnsins blasir við sú staðreynd að yfir 40 starfsmenn hafa horfið á braut síðan Harpa Þórsdóttir tók við sem þjóðminjavörður – sumir beint reknir, aðrir hraktir burt með óbeinum hætti. Þarna er ekki aðeins um að ræða einstaklingsmál heldur kerfisbundna meðferð á starfsfólki sem brýtur gegn öllum meginreglum um fagmennsku, gagnsæi og mannlega reisn. Það sem gerir þetta enn alvarlegra er sú staðreynd að mennta- og menningaryfirvöld hafa látið þetta viðgangast – að hluta til vegna þess að Harpa var skipuð í embætti sitt án auglýsingar, í gegnum vafasamt ferli sem hlaut mikla gagnrýni. Þetta segir okkur að sú valdamenning sem ríkir á vinnustöðum ríkisins fær ekki aðeins að dafna – hún er kerfisbundið viðhaldin. Þess vegna skiptir máli að við horfum gagnrýnið á arfleifð Þórarins Eyfjörð. Hann gæti vel hafa unnið mikilvæg störf á sínum tíma. En þegar mest á reyndi – þegar tugir félagsmanna hans voru ýmist reknir eða niðurlægðir í starfi – þá valdi hann að þegja. Hann kaus að vernda vald frekar en fólkið. Og það sendi skýr skilaboð. Skilaboð til annarra stjórnenda um að þeir gætu farið sínu fram án afleiðinga. Skilaboð til starfsfólks um að baráttan væri þeirra eigin. Og skilaboð til samfélagsins um að stéttarfélög væru kannski ekki lengur burðarás réttlætis og samstöðu – heldur passífir áhorfendur að því hvernig vald misnotar stöðu sína. Það er ekki hægt að snúa blinda auganu að þessu lengur. Samfélagið þarf stéttarfélög sem standa með fólkinu – ekki yfirvaldinu. Við þurfum félög sem grípa strax til aðgerða þegar brotið er á fólki – ekki mörgum árum síðar, og þá aðeins í skugga hneykslismála í fjölmiðlum. Þórarinn Eyfjörð hefði getað nýtt vald sitt til að krefjast breytinga, úttekta, afsagna eða umbóta. Hann hefði getað staðið með félagsfólki sínu – en hann valdi annað. Og þess vegna skilur hann nú eftir sig arfleifð þagnar, ótta og vonbrigða. Það er ekki nóg að hann hætti. Það þarf uppgjör, ábyrgð og róttæka endurskoðun á því hvernig stéttarfélög virka. Því annars getur vont alltaf versnað. Höfundur er ljósmyndari, nemi í félagsráðgjöf, með bakgrunn í mannréttindum og samfélagsmálum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Stéttarfélög Mest lesið Halldór 06.09.2025 Halldór Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun Fólk í sárum veldur tárum Árni Sigurðsson Skoðun Akademískt frelsi og grátur í draumum Viðar Hreinsson Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun Útgerðin skuldar okkur skýringar Guðmundur Helgi Þórarinsson Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson Skoðun Skoðun Skoðun Fólk í sárum veldur tárum Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og grátur í draumum Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Skoðun Lög um vinnu og virknimiðstöðvar Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Áfram Breiðholt og Kjalarnes! Skúli Helgason skrifar Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Vesturlönd mega ekki leyfa Pútín að skrifa leikreglurnar Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson skrifar Skoðun Gulur september María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason skrifar Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Reiði á tímum allsnægta Jökull Gíslason skrifar Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Tölur segja ekki alla söguna Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Enn úr sömu sveitinni Trausti Hjálmarsson skrifar Skoðun Palestínsk börn eiga betra skilið Anna Lúðvíksdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Öll dýrin í skóginum eiga að vera vinir Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Meira að segja Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason skrifar Sjá meira
Eftir langan og umdeildan formannstíð Þórarins Eyfjörð hjá Sameyki stéttarfélagi er hann loks að hverfa frá. Það markar tímamót – en ekki endilega þau sem margir hefðu óskað sér. Því undir stjórn Þórarins þróaðist kúltúr innan Sameykis sem var ekki byggður á kjarki eða baráttu fyrir fólki – heldur þögn, þægð og viðvarandi aðgerðaleysi gagnvart alvarlegum brotum á vinnustaðamenningu, réttindum og mannlegri reisn. Í litlu samfélagi eins og Íslandi, þar sem margt snýst um tengsl og áhrif, er það gríðarlega mikilvægt að stéttarfélög taki hlutverk sitt alvarlega og verji félagsmenn sína af heilindum og ákveðni. Þegar þau gera það ekki – þegar þau þegja í stað þess að grípa inn í – verða þau sjálf hluti af valdakerfi sem kúgar í stað þess að vernda. Enginn einstakur atburður undirstrikar þessa meinsemd jafn skýrt og lýsingarnar sem fyrrverandi starfsmenn Þjóðminjasafns Íslands hafa birt undanfarnar vikur. Þau Þorvaldur Óttar og Helena Mirra lýsa aðstæðum sem eru ekkert minna en hrollvekjandi: ógnarstjórn, niðurlæging, þöggun, valdníðsla og kerfisbundin brot á faglegri og mannlegri meðferð starfsfólks. Þarna voru tugir starfsmanna annað hvort reknir, beittir þrýstingi til að segja upp, eða færðir í lægri og niðurlægjandi stöður – allt undir formerkjum „hagræðingar“ og „skipulagsbreytinga“. En eins og svo oft áður í opinberum stofnunum, þá fela slík orð oft í sér klíkuskap, brot á jafnræði og innbyggðan ótta. Á sama tíma sátu forystumenn Sameykis hjá. Þar með talið Þórarinn Eyfjörð, sem hefur gegnt starfi formanns síðan 2009 og þegið yfir 70 milljónir króna fyrir vikið. Þrátt fyrir ítrekaðar ásakanir um launaþjófnað, vanrækslu gagnvart starfsfólki og óásættanlega stjórnun, var ekkert gert. Engin heildræn úttekt, engin vernd félagsmanna, engin opinber afstaða. Þögnin talaði sínu máli – og sú þögn kostaði fólk lífsviðurværi sitt. Þegar stéttarfélag bregst – og þá sérstaklega við brotum sem eru endurtekin, skipulögð og koma frá yfirmönnum sem njóta verndar yfirvalda – þá verður það að pólitísku máli. Þá snýst það ekki lengur um eitt afmarkað mál heldur um grundvallarspurningar um vald, réttlæti og hverjum við treystum til að verja okkur gegn óréttlæti. Þegar Sameyki kaus að gera ekkert, varð það hluti af vandanum – ekki lausninni. Í tilviki Þjóðminjasafnsins blasir við sú staðreynd að yfir 40 starfsmenn hafa horfið á braut síðan Harpa Þórsdóttir tók við sem þjóðminjavörður – sumir beint reknir, aðrir hraktir burt með óbeinum hætti. Þarna er ekki aðeins um að ræða einstaklingsmál heldur kerfisbundna meðferð á starfsfólki sem brýtur gegn öllum meginreglum um fagmennsku, gagnsæi og mannlega reisn. Það sem gerir þetta enn alvarlegra er sú staðreynd að mennta- og menningaryfirvöld hafa látið þetta viðgangast – að hluta til vegna þess að Harpa var skipuð í embætti sitt án auglýsingar, í gegnum vafasamt ferli sem hlaut mikla gagnrýni. Þetta segir okkur að sú valdamenning sem ríkir á vinnustöðum ríkisins fær ekki aðeins að dafna – hún er kerfisbundið viðhaldin. Þess vegna skiptir máli að við horfum gagnrýnið á arfleifð Þórarins Eyfjörð. Hann gæti vel hafa unnið mikilvæg störf á sínum tíma. En þegar mest á reyndi – þegar tugir félagsmanna hans voru ýmist reknir eða niðurlægðir í starfi – þá valdi hann að þegja. Hann kaus að vernda vald frekar en fólkið. Og það sendi skýr skilaboð. Skilaboð til annarra stjórnenda um að þeir gætu farið sínu fram án afleiðinga. Skilaboð til starfsfólks um að baráttan væri þeirra eigin. Og skilaboð til samfélagsins um að stéttarfélög væru kannski ekki lengur burðarás réttlætis og samstöðu – heldur passífir áhorfendur að því hvernig vald misnotar stöðu sína. Það er ekki hægt að snúa blinda auganu að þessu lengur. Samfélagið þarf stéttarfélög sem standa með fólkinu – ekki yfirvaldinu. Við þurfum félög sem grípa strax til aðgerða þegar brotið er á fólki – ekki mörgum árum síðar, og þá aðeins í skugga hneykslismála í fjölmiðlum. Þórarinn Eyfjörð hefði getað nýtt vald sitt til að krefjast breytinga, úttekta, afsagna eða umbóta. Hann hefði getað staðið með félagsfólki sínu – en hann valdi annað. Og þess vegna skilur hann nú eftir sig arfleifð þagnar, ótta og vonbrigða. Það er ekki nóg að hann hætti. Það þarf uppgjör, ábyrgð og róttæka endurskoðun á því hvernig stéttarfélög virka. Því annars getur vont alltaf versnað. Höfundur er ljósmyndari, nemi í félagsráðgjöf, með bakgrunn í mannréttindum og samfélagsmálum.
Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun
Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun
Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar
Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar
Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar
Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun
Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun