Þétting byggðar – nokkur mistök gjaldfella ekki stefnuna Samúel Torfi Pétursson skrifar 13. maí 2025 10:00 Nýlega opnaði bakarí við Háteigsveg í Reykjavík á jarðhæð húss sem hafði staðið ónotuð í lengri tíma. Það er kannski ekki í frásögur færandi, en það vekur áhuga að opnunin verður nokkrum árum eftir að lokið var við mjög stórt húsnæðisverkefni í grenndinni sem kennt er við Einholt/Þverholt. Þar voru fyrir úreltar iðnaðarbyggingar látnar víkja fyrir hátt í 300 íbúðum sem skipulagðar voru sem 4-5 hæða randbyggð utan um aflangan inngarð frá norðri til suðurs. Fyrir vikið búa nú í neðanverðu Holtahverfinu líklega um og yfir 600 íbúum meira en fyrir, eða sem nemur íbúafjölda Eyrarbakka. Og það skiptir sköpum fyrir lítil bakarí að hafa slíkan kúnnahóp í grenndinni til að tryggja að reksturinn gangi upp. Hverfið allt hagnast líka. Dæmisögurnar eru fleiri í þessu hverfi um ný þjónustufyrirtæki sem tóku til starfa sem afleiðing af þéttingu byggðar, bæði á þessum reit sem og öðrum reitum í nágrenninu. Ávinningurinn fyrir sveitarfélagið af verkefninu við Einholt/Þverholt er t.d. að ekki þurfti að leggja nýjar götur eða lagnir í jörðu vegna uppbyggingarinnar. Ekki þurfti að búa til nýjar eða lengja strætóleiðir til að þjónusta það heldur frekar efla það sem fyrir er. Hefði þessari byggð verið fundinn staður á jaðri borgarinnar hefði allt þetta þurft til, og íbúarnir líklega víðs fjarri þeirri nærþjónustu sem það annars hefur í seilingarfjarlægð, og getur nálgast án þess að þurfa að setjast inn í bíl í hvert sinn sem það þarf að reka sín erindi. Einholt/Þverholt er sömuleiðis nærri mörgum stórum atvinnusvæðum í göngu- og hjólafjarlægð og býður þannig upp á valkost um samgöngur sem hverfi fjarri atvinnusvæðum geta tæpast gert. Og fleiri punkta um gagnsemi þéttingar byggðar má týna til, þótt staldrað verði við hér. Vitanlega eru tvær hliðar á peningnum. Starfsemin sem var fyrir við Einholt/Þverholt hvarf ekki, heldur fann sér nýjan stað fjær borgarmiðjunni. En þá á lóðum og í byggingum sem hentaði þeirra starfsemi betur en áður. Og því hefur vitanlega fylgt gatnagerð og almenningssamgöngur. En það er betra og eðlilegra að starfsemi sem þarf hlutfallslega mikið land, og sem getur verið truflandi, raðist á jaðarinn og íbúðarbyggð, sem almennt nýtir land sitt vel, sem næst miðjunni. Þetta er t.d. það sem drífur áfram uppbygginguna við Ártúnshöfða, sem nú er farin af stað. Í dag er unnið eftir áætlun um að höfuðborgarsvæðið byggist upp innan svonefndra vaxtarmarka, sem hafa það að markmiði að beina landnotkun sem nýtir land sitt vel, jafnt íbúðabyggð og þrifalega atvinnubyggð, inn á við en landfrekri starfsemi á jaðrana. Eftir fremstra megni sé reynt að blanda íbúðarbyggð við slíka atvinnubyggð til að draga sem mest úr ferðalögum fólks um langar leiðir til og frá vinnu, en það ýtir undir það að fólk velji bílinn frekar en aðra ferðamáta. Til að styðja við það sem best er samhliða byggð upp Borgarlína, sérrými fyrir almenningsvagna sem líkjast sporvögnum en eru þó á gúmmídekkjum. Sérrýmið gerir að verkum að hægt er að bjóða upp á tíðni ferða þannig að ætíð sé von á næsta vagni stuttu síðar eftir að hafa misst af þeim fyrri fyrir óheppni. Það verður bylting í þjónustu almenningssamgangna, þegar það kerfi nær fullri virkni. Sveitarfélögin á höfuðborgarsvæðinu hafa unnið eftir þessari áætlun síðustu árin og þéttingarverkefnin orðin mjög mörg. Bæði verkefni sem hafa orðið að veruleika og önnur sem eru enn bara í undirbúningi. Það er því kannski ekki von en að sums staðar hafi hlutirnir ekki gengið upp eins og best verður á kosið. Krafan um hraða afgreiðslu og uppbyggingu eftir hið mikla fólksfjölgunartímabil síðustu ára hefur vitanlega ekki hjálpað til. Í Suður-Mjódd var hluti fjölbýlishúss skipulagður með íbúðir þar sem megin íverurými snéru að útvegg stórbyggingar undir vörudreifingu og kjötvinnslu. Það er óheppileg útkoma, hvar svo sem sökin liggur. Dæmið frá Suður-Mjódd hefur mikið verið nýtt í vetur til að strá fræjum efasemda hvernig staðið er að þróun byggðar undanfarið, jafnvel um að þétt borgarbyggð sé ekki rétta leiðin fram á við. Önnur dæmi, þar sem e.t.v. skortir á ákveðin lágmarksgæði, hafa verið týnd til þessu til stuðnings. Einkum er pólitísk undirrót þarna á ferð, en líka málefnaleg gagnrýni fagaðila. En á meðan það má vel taka undir sitthvað sem gagnrýnt hefur verið er vert að benda á hin fjöldamörgu verkefni sem teljast hafa heppnast með stakri prýði á síðustu árum og eru, góðu heilli, mun fleiri en hin. Það er hægt að nota þau sem efnivið til grundvallar nýjum verkefnum og jafnvel endurskoða eitthvað af því sem er í undirbúningi til að tryggja góða útkomu. En að setja góð áform til hliðar og hefja hugmyndafræði 20. aldar upp aftur, með þungum fókus á útþenslu byggðar og hreyfanleika að mestu bundinn við aðgengi að einkabíl væri afturför og vonandi eitthvað sem ekki þarf að hafa áhyggjur að gerist á ný. Höfundur er skipulagsverkfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Reykjavík Skipulag Mest lesið Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir Skoðun Snorri Másson er ekki vandinn – hann er viðvörun Helen Ólafsdóttir Skoðun Áskorun til borgarstjóra og bæjarstjóra Kópavogs Sigurður Gylfi Magnússon Skoðun Skoðun Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Vaxtamunarviðskipti láta aftur á sér kræla Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar Sjá meira
Nýlega opnaði bakarí við Háteigsveg í Reykjavík á jarðhæð húss sem hafði staðið ónotuð í lengri tíma. Það er kannski ekki í frásögur færandi, en það vekur áhuga að opnunin verður nokkrum árum eftir að lokið var við mjög stórt húsnæðisverkefni í grenndinni sem kennt er við Einholt/Þverholt. Þar voru fyrir úreltar iðnaðarbyggingar látnar víkja fyrir hátt í 300 íbúðum sem skipulagðar voru sem 4-5 hæða randbyggð utan um aflangan inngarð frá norðri til suðurs. Fyrir vikið búa nú í neðanverðu Holtahverfinu líklega um og yfir 600 íbúum meira en fyrir, eða sem nemur íbúafjölda Eyrarbakka. Og það skiptir sköpum fyrir lítil bakarí að hafa slíkan kúnnahóp í grenndinni til að tryggja að reksturinn gangi upp. Hverfið allt hagnast líka. Dæmisögurnar eru fleiri í þessu hverfi um ný þjónustufyrirtæki sem tóku til starfa sem afleiðing af þéttingu byggðar, bæði á þessum reit sem og öðrum reitum í nágrenninu. Ávinningurinn fyrir sveitarfélagið af verkefninu við Einholt/Þverholt er t.d. að ekki þurfti að leggja nýjar götur eða lagnir í jörðu vegna uppbyggingarinnar. Ekki þurfti að búa til nýjar eða lengja strætóleiðir til að þjónusta það heldur frekar efla það sem fyrir er. Hefði þessari byggð verið fundinn staður á jaðri borgarinnar hefði allt þetta þurft til, og íbúarnir líklega víðs fjarri þeirri nærþjónustu sem það annars hefur í seilingarfjarlægð, og getur nálgast án þess að þurfa að setjast inn í bíl í hvert sinn sem það þarf að reka sín erindi. Einholt/Þverholt er sömuleiðis nærri mörgum stórum atvinnusvæðum í göngu- og hjólafjarlægð og býður þannig upp á valkost um samgöngur sem hverfi fjarri atvinnusvæðum geta tæpast gert. Og fleiri punkta um gagnsemi þéttingar byggðar má týna til, þótt staldrað verði við hér. Vitanlega eru tvær hliðar á peningnum. Starfsemin sem var fyrir við Einholt/Þverholt hvarf ekki, heldur fann sér nýjan stað fjær borgarmiðjunni. En þá á lóðum og í byggingum sem hentaði þeirra starfsemi betur en áður. Og því hefur vitanlega fylgt gatnagerð og almenningssamgöngur. En það er betra og eðlilegra að starfsemi sem þarf hlutfallslega mikið land, og sem getur verið truflandi, raðist á jaðarinn og íbúðarbyggð, sem almennt nýtir land sitt vel, sem næst miðjunni. Þetta er t.d. það sem drífur áfram uppbygginguna við Ártúnshöfða, sem nú er farin af stað. Í dag er unnið eftir áætlun um að höfuðborgarsvæðið byggist upp innan svonefndra vaxtarmarka, sem hafa það að markmiði að beina landnotkun sem nýtir land sitt vel, jafnt íbúðabyggð og þrifalega atvinnubyggð, inn á við en landfrekri starfsemi á jaðrana. Eftir fremstra megni sé reynt að blanda íbúðarbyggð við slíka atvinnubyggð til að draga sem mest úr ferðalögum fólks um langar leiðir til og frá vinnu, en það ýtir undir það að fólk velji bílinn frekar en aðra ferðamáta. Til að styðja við það sem best er samhliða byggð upp Borgarlína, sérrými fyrir almenningsvagna sem líkjast sporvögnum en eru þó á gúmmídekkjum. Sérrýmið gerir að verkum að hægt er að bjóða upp á tíðni ferða þannig að ætíð sé von á næsta vagni stuttu síðar eftir að hafa misst af þeim fyrri fyrir óheppni. Það verður bylting í þjónustu almenningssamgangna, þegar það kerfi nær fullri virkni. Sveitarfélögin á höfuðborgarsvæðinu hafa unnið eftir þessari áætlun síðustu árin og þéttingarverkefnin orðin mjög mörg. Bæði verkefni sem hafa orðið að veruleika og önnur sem eru enn bara í undirbúningi. Það er því kannski ekki von en að sums staðar hafi hlutirnir ekki gengið upp eins og best verður á kosið. Krafan um hraða afgreiðslu og uppbyggingu eftir hið mikla fólksfjölgunartímabil síðustu ára hefur vitanlega ekki hjálpað til. Í Suður-Mjódd var hluti fjölbýlishúss skipulagður með íbúðir þar sem megin íverurými snéru að útvegg stórbyggingar undir vörudreifingu og kjötvinnslu. Það er óheppileg útkoma, hvar svo sem sökin liggur. Dæmið frá Suður-Mjódd hefur mikið verið nýtt í vetur til að strá fræjum efasemda hvernig staðið er að þróun byggðar undanfarið, jafnvel um að þétt borgarbyggð sé ekki rétta leiðin fram á við. Önnur dæmi, þar sem e.t.v. skortir á ákveðin lágmarksgæði, hafa verið týnd til þessu til stuðnings. Einkum er pólitísk undirrót þarna á ferð, en líka málefnaleg gagnrýni fagaðila. En á meðan það má vel taka undir sitthvað sem gagnrýnt hefur verið er vert að benda á hin fjöldamörgu verkefni sem teljast hafa heppnast með stakri prýði á síðustu árum og eru, góðu heilli, mun fleiri en hin. Það er hægt að nota þau sem efnivið til grundvallar nýjum verkefnum og jafnvel endurskoða eitthvað af því sem er í undirbúningi til að tryggja góða útkomu. En að setja góð áform til hliðar og hefja hugmyndafræði 20. aldar upp aftur, með þungum fókus á útþenslu byggðar og hreyfanleika að mestu bundinn við aðgengi að einkabíl væri afturför og vonandi eitthvað sem ekki þarf að hafa áhyggjur að gerist á ný. Höfundur er skipulagsverkfræðingur.
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar
Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar
Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun