Í nafni skilvirkni – á kostnað menntunar Simon Cramer Larsen skrifar 14. apríl 2025 10:00 Mikið var um að vera þegar fyrrverandi mennta- og barnamálaráðherra Ásmundur Einar Ásmundsson blés til „stórsóknar í menntamálum“. Skóla- og menntamál voru hátt á stefnuskrám, skólasamfélagið haft með í ráðum og stefnumótandi vinna átti sér stað á öllum vígstöðvum innan menntakerfisins. Skólasamfélagið sjálft skyldi móta framtíð menntakerfisins og loks fékk rödd ,,fólksins á gólfinu“ að heyrast. Kennarar stigu fram sem burðarás í þróun menntakerfis framtíðarinnar. Þeir tóku virkan þátt í mótun nýrrar menntastefnu og í starfshópum sem lögðu línurnar til að tryggja farsæld nemenda, skólaþjónustu og til að fjölbreytt, stafrænt og aðgengilegt námsefni gæti orðið að veruleika. Þetta var skref í rétta átt – skref sem lofaði góðu fyrir nemendur, kennara og samfélagið í heild. Þversögnin sem nú blasir við En nú blasir við þversögn – og hún er kjarninn í þessari grein. Því í dag virðist skilvirkni hafa tekið yfir sem leiðarstefna, jafnvel þótt hún fari beint gegn þeim markmiðum sem stórsóknin stóð fyrir. Skilvirkni hefur orðið nýja hugtakið sem réttlætir niðurskurð, einföldun og sameiningar. Oft á kostnað menntunar. Skilvirknin gerir ráð fyrir 5% niðurskurði á tímabilinu 2026-2030 til framhaldsskólastigsins. Þetta á að gerast á sama tíma og fjölmennustu hóparnir eru að skila sér inn í framhaldsskólana á landsvísu (sbr. Fulltrúafundur FF mótmælir sparnaðaráformum ríkisins og sbr. Segir alla í fjölmennasta árgangi Íslandssögunnar fá skólapláss ). Spurningin er hvernig á að standa „skilvirkt“ að baki nemendum? Hvernig á „skilvirkni“ að tryggja farsæld barna og að inngilding eigi sér stað? Á sama tíma og opinberar skýrslur kalla eftir aukinni nýsköpun í námsefnisgerð, meiri fjölbreytni og samræmi við stafræn tækifæri, eru lagðar fram hagræðingartillögur sem miða að niðurskurði, hagræðingu og sameiningum í nafni skilvirkni. Hagræðingartillögurnar sem snéru að framhaldsskólanum eru að vissu leyti byggðar á umsögn framhaldsskóla (sbr. Hagræðing í ríkisrekstri - Tillögur starfshóps forsætisráðherra, bls. 13). Hún virðist hafa verið dregin upp úr töfrahattinum því óljóst er hver bjuggu umsögnina til, kannski voru vinnubrögðin það „skilvirk“ að það fór fram hjá fólki. Þetta stangast ekki aðeins á við menntastefnuna til 2030 heldur einnig á við lög um samþættingu þjónustu í þágu farsældar barna. Í þeirri stefnu er megináherslan á snemmtæka íhlutun, stuðning og að hver einstaklingur fái að blómstra. En til að slíkt markmið náist þarf kerfið að styðja við kennara og skólasamfélagið með raunverulegum úrræðum og fjármagni – ekki með nýjum skýrslum og minna svigrúmi. Inngilding – að allir fái að tilheyra – er ekki bara fagurt orð í stefnumótunarskjölum. Hún krefst þess að efni, aðferðir og aðstæður séu mótaðar eftir þörfum nemenda. Fjölbreytt námsefni, á mörgum formum, fyrir ólíka nemendur, með ólíkan bakgrunn – það er forsenda inngildingar. Að koma í veg fyrir skort á sérfræðingum á borð við náms- og starfsráðgjafa, sálfræðinga, kennara, sérkennara o.fl. – það er forsenda inngildingar. Sérstaklega í ljósi þess að vanlíðan og ofbeldi milli barna og ungmenna hefur aukist á methraða undanfarið. Gæðamenntun fyrir alla, eða hvað? Það er þversagnakennt að halda á lofti metnaðarfullum markmiðum um gæðamenntun fyrir alla, en um leið draga úr fjármagni og stuðningi við þau tæki sem gera markmiðin möguleg. Við getum ekki ætlast til þess að kerfið þróist með framtíðina í huga ef við sjáum ekki menntun sem það sem hún er: fjárfesting – ekki bara kostnaður. Fjárfesting í menntun er ekki bara kostnaðarliður í fjármálaáætlun ríkisstjórnarinnar – hún er grunnstoð samfélagslegra framfara. Þegar við fjárfestum í kennurum, námsefni og skólum, erum við að fjárfesta í getu næstu kynslóðar til að leysa flókin vandamál, nýta nýja tækni og halda lífi í íslenskri tungu sem er bæði arfur og ábyrgð. Á tímum þar sem við höfum loksins náð einhverju samkomulagi um hvað þarf til að efla menntakerfið, erum við nú vitni að þróun sem vinnur gegn þessum markmiðum. Þróun þar sem grunnstoðir menntunar, sem kennarar hjálpuðu til við að byggja upp, eru farnar að molna undan henni í nafni skilvirkni. En þegar skilvirkni er notuð sem yfirhylming fyrir niðurskurð, missum við sjónar á því sem skiptir máli: gæði, jafnræði og framtíðarsýn. „Ekkert um okkur, án okkar“ Það er því skiljanlegt að kennarar sitji enn og aftur með hjartað í buxunum.Óvissan er orðin þrúgandi því enn einu sinni stöndum við sem fagstétt frammi fyrir niðurskurði, breytingum og stefnumótun sem unnin er án þess að leitað sé til okkar – fagfólksins, sem veit best hvernig skólakerfið raunverulega virkar. „Í nafni skilvirkni – á kostnað menntunar“ hefur það orðið að vana að hagræða, sameina og skera niður, án þess að rýna í hvað sú skilvirkni kostar í raun. Hún kostar traust, samstarf og faglega þekkingu og hún kostar framtíðarsýn sem byggir á gæðum, jafnræði og raunverulegum stuðningi. „Ekkert um okkur, án okkar“ var ekki bara slagorð heldur barátta um að kennarar fengju loksins aðkomu að ákvarðanatöku um eigin störf. Barátta sem tókst en virðist nú vera gleymd og þess í stað eru ákvarðanir teknar yfir höfði okkar, án okkar aðkomu. „Hvað tekur við? Hvað verður um störfin okkar? Hvers vegna er alltaf ákveðið yfir höfðum okkar?“ eru spurningar sem heyrast æ oftar á kennarastofum landsins. Það er óskiljanlegt að enn þurfi að minna á að kennarar eru ekki bara starfsfólk – þeir eru burðarás í menntakerfi sem við treystum á til framtíðar. Látum ekki niðurskurð dulbúinn sem skilvirkni stjórna því hvernig menntakerfi við viljum hafa. Kæri mennta- og barnamálaráðherra Guðmundur Ingi Kristinsson, ég skora á þig að standa vörð um menntakerfið okkar og halda áfram þeirri mikilvægu vinnu sem nú þegar hefur verið í gangi. Hafðu okkur, kennara og náms- og starfsráðgjafa, með þér í liði því saman getum við haldið áfram að byggja upp sterkt og öflugt menntakerfi til framtíðar sem tryggir námsöryggi nemenda. Höfundur er framhaldsskólakennari, formaður skólamálanefndar Félags framhaldsskólakennara og situr í stjórn Félags framhaldsskólakennara. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla- og menntamál Mest lesið Halldór 03.05.2025 Halldór Góður rekstur Mosfellsbæjar og framtíðin björt Halla Karen Kristjánsdóttir,Anna Sigríður Guðnadóttir ,Lovísa Jónsdóttir Skoðun Hvað getum við lært af Víetnamstríðinu? Einar Magnússon Skoðun Fristund.is fyrir öll - líka eldra fólk Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Við höfum ekki efni á tvískinnungi SFS Vala Árnadóttir Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez Skoðun Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir Skoðun Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson Skoðun Ríkisstjórn sem skeytir engu Diljá Matthíasardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Við höfum ekki efni á tvískinnungi SFS Vala Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað getum við lært af Víetnamstríðinu? Einar Magnússon skrifar Skoðun Góður rekstur Mosfellsbæjar og framtíðin björt Halla Karen Kristjánsdóttir,Anna Sigríður Guðnadóttir ,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Fristund.is fyrir öll - líka eldra fólk Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórn sem skeytir engu Diljá Matthíasardóttir skrifar Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar Skoðun Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Á að sameina ÍSÍ og UMFÍ? Ómar Stefánsson skrifar Skoðun Elsku ASÍ, bara… Nei Sunna Arnardóttir skrifar Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Sósíalistar á vaktinni í átta ár Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Styðjum þá sem bjarga okkur Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Hver er viðskiptalegur ávinningur af EES-samningnum? Sigurbjörn Svavarsson skrifar Skoðun Embætti þitt geta allir séð Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Sigursaga Evrópu í 21 ár Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin, Dagbjört og ESB Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun Myndir þú ráða fatlað fólk í vinnu? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Hvað ert þú að gera? Eiður Welding skrifar Skoðun Rauðir sokkar á 1. maí Sveinn Ólafsson skrifar Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Heiðrum íslenska hestinn Berglind Margo Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir skrifar Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez skrifar Sjá meira
Mikið var um að vera þegar fyrrverandi mennta- og barnamálaráðherra Ásmundur Einar Ásmundsson blés til „stórsóknar í menntamálum“. Skóla- og menntamál voru hátt á stefnuskrám, skólasamfélagið haft með í ráðum og stefnumótandi vinna átti sér stað á öllum vígstöðvum innan menntakerfisins. Skólasamfélagið sjálft skyldi móta framtíð menntakerfisins og loks fékk rödd ,,fólksins á gólfinu“ að heyrast. Kennarar stigu fram sem burðarás í þróun menntakerfis framtíðarinnar. Þeir tóku virkan þátt í mótun nýrrar menntastefnu og í starfshópum sem lögðu línurnar til að tryggja farsæld nemenda, skólaþjónustu og til að fjölbreytt, stafrænt og aðgengilegt námsefni gæti orðið að veruleika. Þetta var skref í rétta átt – skref sem lofaði góðu fyrir nemendur, kennara og samfélagið í heild. Þversögnin sem nú blasir við En nú blasir við þversögn – og hún er kjarninn í þessari grein. Því í dag virðist skilvirkni hafa tekið yfir sem leiðarstefna, jafnvel þótt hún fari beint gegn þeim markmiðum sem stórsóknin stóð fyrir. Skilvirkni hefur orðið nýja hugtakið sem réttlætir niðurskurð, einföldun og sameiningar. Oft á kostnað menntunar. Skilvirknin gerir ráð fyrir 5% niðurskurði á tímabilinu 2026-2030 til framhaldsskólastigsins. Þetta á að gerast á sama tíma og fjölmennustu hóparnir eru að skila sér inn í framhaldsskólana á landsvísu (sbr. Fulltrúafundur FF mótmælir sparnaðaráformum ríkisins og sbr. Segir alla í fjölmennasta árgangi Íslandssögunnar fá skólapláss ). Spurningin er hvernig á að standa „skilvirkt“ að baki nemendum? Hvernig á „skilvirkni“ að tryggja farsæld barna og að inngilding eigi sér stað? Á sama tíma og opinberar skýrslur kalla eftir aukinni nýsköpun í námsefnisgerð, meiri fjölbreytni og samræmi við stafræn tækifæri, eru lagðar fram hagræðingartillögur sem miða að niðurskurði, hagræðingu og sameiningum í nafni skilvirkni. Hagræðingartillögurnar sem snéru að framhaldsskólanum eru að vissu leyti byggðar á umsögn framhaldsskóla (sbr. Hagræðing í ríkisrekstri - Tillögur starfshóps forsætisráðherra, bls. 13). Hún virðist hafa verið dregin upp úr töfrahattinum því óljóst er hver bjuggu umsögnina til, kannski voru vinnubrögðin það „skilvirk“ að það fór fram hjá fólki. Þetta stangast ekki aðeins á við menntastefnuna til 2030 heldur einnig á við lög um samþættingu þjónustu í þágu farsældar barna. Í þeirri stefnu er megináherslan á snemmtæka íhlutun, stuðning og að hver einstaklingur fái að blómstra. En til að slíkt markmið náist þarf kerfið að styðja við kennara og skólasamfélagið með raunverulegum úrræðum og fjármagni – ekki með nýjum skýrslum og minna svigrúmi. Inngilding – að allir fái að tilheyra – er ekki bara fagurt orð í stefnumótunarskjölum. Hún krefst þess að efni, aðferðir og aðstæður séu mótaðar eftir þörfum nemenda. Fjölbreytt námsefni, á mörgum formum, fyrir ólíka nemendur, með ólíkan bakgrunn – það er forsenda inngildingar. Að koma í veg fyrir skort á sérfræðingum á borð við náms- og starfsráðgjafa, sálfræðinga, kennara, sérkennara o.fl. – það er forsenda inngildingar. Sérstaklega í ljósi þess að vanlíðan og ofbeldi milli barna og ungmenna hefur aukist á methraða undanfarið. Gæðamenntun fyrir alla, eða hvað? Það er þversagnakennt að halda á lofti metnaðarfullum markmiðum um gæðamenntun fyrir alla, en um leið draga úr fjármagni og stuðningi við þau tæki sem gera markmiðin möguleg. Við getum ekki ætlast til þess að kerfið þróist með framtíðina í huga ef við sjáum ekki menntun sem það sem hún er: fjárfesting – ekki bara kostnaður. Fjárfesting í menntun er ekki bara kostnaðarliður í fjármálaáætlun ríkisstjórnarinnar – hún er grunnstoð samfélagslegra framfara. Þegar við fjárfestum í kennurum, námsefni og skólum, erum við að fjárfesta í getu næstu kynslóðar til að leysa flókin vandamál, nýta nýja tækni og halda lífi í íslenskri tungu sem er bæði arfur og ábyrgð. Á tímum þar sem við höfum loksins náð einhverju samkomulagi um hvað þarf til að efla menntakerfið, erum við nú vitni að þróun sem vinnur gegn þessum markmiðum. Þróun þar sem grunnstoðir menntunar, sem kennarar hjálpuðu til við að byggja upp, eru farnar að molna undan henni í nafni skilvirkni. En þegar skilvirkni er notuð sem yfirhylming fyrir niðurskurð, missum við sjónar á því sem skiptir máli: gæði, jafnræði og framtíðarsýn. „Ekkert um okkur, án okkar“ Það er því skiljanlegt að kennarar sitji enn og aftur með hjartað í buxunum.Óvissan er orðin þrúgandi því enn einu sinni stöndum við sem fagstétt frammi fyrir niðurskurði, breytingum og stefnumótun sem unnin er án þess að leitað sé til okkar – fagfólksins, sem veit best hvernig skólakerfið raunverulega virkar. „Í nafni skilvirkni – á kostnað menntunar“ hefur það orðið að vana að hagræða, sameina og skera niður, án þess að rýna í hvað sú skilvirkni kostar í raun. Hún kostar traust, samstarf og faglega þekkingu og hún kostar framtíðarsýn sem byggir á gæðum, jafnræði og raunverulegum stuðningi. „Ekkert um okkur, án okkar“ var ekki bara slagorð heldur barátta um að kennarar fengju loksins aðkomu að ákvarðanatöku um eigin störf. Barátta sem tókst en virðist nú vera gleymd og þess í stað eru ákvarðanir teknar yfir höfði okkar, án okkar aðkomu. „Hvað tekur við? Hvað verður um störfin okkar? Hvers vegna er alltaf ákveðið yfir höfðum okkar?“ eru spurningar sem heyrast æ oftar á kennarastofum landsins. Það er óskiljanlegt að enn þurfi að minna á að kennarar eru ekki bara starfsfólk – þeir eru burðarás í menntakerfi sem við treystum á til framtíðar. Látum ekki niðurskurð dulbúinn sem skilvirkni stjórna því hvernig menntakerfi við viljum hafa. Kæri mennta- og barnamálaráðherra Guðmundur Ingi Kristinsson, ég skora á þig að standa vörð um menntakerfið okkar og halda áfram þeirri mikilvægu vinnu sem nú þegar hefur verið í gangi. Hafðu okkur, kennara og náms- og starfsráðgjafa, með þér í liði því saman getum við haldið áfram að byggja upp sterkt og öflugt menntakerfi til framtíðar sem tryggir námsöryggi nemenda. Höfundur er framhaldsskólakennari, formaður skólamálanefndar Félags framhaldsskólakennara og situr í stjórn Félags framhaldsskólakennara.
Góður rekstur Mosfellsbæjar og framtíðin björt Halla Karen Kristjánsdóttir,Anna Sigríður Guðnadóttir ,Lovísa Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Góður rekstur Mosfellsbæjar og framtíðin björt Halla Karen Kristjánsdóttir,Anna Sigríður Guðnadóttir ,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar
Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar
Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar
Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar
Góður rekstur Mosfellsbæjar og framtíðin björt Halla Karen Kristjánsdóttir,Anna Sigríður Guðnadóttir ,Lovísa Jónsdóttir Skoðun