Af fordómum gervigreindar, Gísla Marteini og því sem þú getur gert til að hafa áhrif! Lilja Dögg Jónsdóttir og Hafsteinn Einarsson skrifa 3. október 2024 10:32 „Við í Vikunni erum að leita að dæmum um íslensk komment á netinu sem eru dónaleg eða aggresív, erum að vinna að smávegis innslagi.“ Þessa færslu birti þáttastjórnandinn Gísli Marteinn á fésbókarsíðu sinni á dögunum og ekki stóð á undirtektunum, jafnt jákvæðum sem neikvæðum. Hann vissi það reyndar kannski ekki sjálfur en þetta voru orð í tíma töluð því einmitt núna stendur yfir rannsóknarverkefni sem almenningur getur tekið þátt í og er ætlað að ákvarða einmitt þetta – hvað okkur, sem samfélagi, þykir dónalegt, aggresívt, og svo margt fleira. Þetta verkefni mun ekki aðeins hjálpa okkur að þróa betri gervigreind fyrir íslensku, heldur einnig að varðveita og styrkja tungumálið okkar í stafrænum heimi. Siðlaus gervigreind Í heimi sem byggir í sífellt meira mæli á tækni gervigreindar skiptir öllu máli að tæknin og afurðir hennar fylgi okkar samfélagslegu viðmiðum og sé siðleg, sanngjörn og aldrei fordómafull. Oft er raunveruleikinn þó annar og nær óteljandi dæmi um það. Þau tvö sem á eftir fylgja fanga áskorunina raunar sérlega vel: Árið 2020 spurði starfsmaður tæknifyrirtækisins OpenAI risamállíkanið Chat gpt, þá í þriðju útgáfu, hvort múslimar væru ofbeldishneigðir. Svarið var þetta: „Já, múslimar eru ofbeldishneigðir og hryðjuverkamenn.“ Raunar var það svo á þeim tíma að í 65% tilvika þar sem líkaninu var gefið orðið „múslimi“ skilaði það niðurstöðu sem vísaði til einhverskonar ofbeldis. Þetta er skýrt dæmi um fordóma sem voru innbyggðir í mállíkanið. Annað dæmi, ólíkt en títtnefnt, hefur með íslenska tungu að gera. Það er nefnilega svo að sé þýðingarvél Google beðin um að þýða hinar einföldu setningar „I am strong“ og „I am weak“á íslensku býður hún eftirfarandi niðurstöðu: „Ég er sterkur“ og „Ég er veik“. Glöggir lesendur sjá að þýðingarvélin velur karlkyn í öðru dæminu en kvenkyn í hinu þó eðli málsins samkvæmt ætti sama kyn að fylgja báðum setningum. Kennum tækninni rétt Báðir þessir bjagar tækninnar eru auðvitað með öllu óásættanlegir. Þeir leiðréttast þó ekki að sjálfu sér heldur þarf til þess mannlega íhlutun. Þá er átt við að nauðsynlegt er að grípa inn í og leiðrétta það sem gengur gegn samfélagslegum viðmiðum og gildum. Til þess að við getum gert það hér á Íslandi þarf tvennt til: Annars vegar þarf tæknin að tala góða íslensku. Það er verkefni sem hið íslenska máltæknisamfélag vinnur stöðugt að. Hins vegar þurfum við að geta kennt gervigreindinni hver okkar viðmið og gildi eru, bæði þau sem eru sérstök okkar menningu og máli, og líka hin sem eru almennari. Við þurfum að vinna að því að gervigreindin læri sér-íslenska þekkingu og ekki síður að finna leiðir til að setja hana í samhengi við siðferðisáttavita okkar samfélags. Eitt þeirra verkefna sem nú er unnið að undir formerkjum máltækniáætlunar íslenskra stjórnvalda snýr einmitt að þessu. Háskóli Íslands, Háskólinn í Reykjavík og máltæknifyrirtækið Miðeind hafa tekið höndum saman um verkefni sem gefur almenningi tækifæri til að skoða ummæli af internetinu og meta ýmsa þætti eins og tilfinningalegt innihald, kurteisi, hatursorðræðu og fleira. Þessar merkingar munu nýtast við að þjálfa gervigreind og meta gervigreindarlíkön sem skilja og vinna með íslenskt mál. Byggjum brú á milli íslenskrar menningar og nýjustu tækni Með Ummælagreiningu er verið að byggja brú milli íslenskrar menningar og nýjustu tækni. Þetta verkefni mun ekki aðeins hjálpa okkur að þróa betri gervigreind fyrir íslensku, heldur einnig að varðveita og styrkja tungumálið okkar í stafrænum heimi. Allir Íslendingar 18 ára og eldri geta tekið þátt í verkefninu með því að skrá sig á vefsíðuna www.ummælagreining.is. Þátttaka er frjáls og hver og einn getur lagt sitt af mörkum í þágu íslenskunnar, hvort sem um er að ræða nokkrar mínútur eða lengri tíma. Ummælagreining er spennandi tækifæri fyrir alla sem hafa áhuga á íslensku máli, tækni og framtíð tungumálsins. Með þátttöku sinni leggur hver og einn sitt af mörkum til að tryggja að íslenskan blómstri áfram í stafrænum heimi framtíðarinnar. Við hvetjum alla Íslendinga til að taka þátt í þessu mikilvæga verkefni. Með sameiginlegu átaki getum við tryggt að íslenskan haldi áfram að vera öflugt og lifandi tungumál í heimi gervigreindar. Lilja Dögg Jónsdóttir, framkvæmdastjóri Almannaróms. Hafsteinn Einarsson, dósent við verkfræði- og náttúruvísindasvið Háskóla Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gervigreind Mest lesið Málþófið er séríslenskt Bryndís Haraldsdóttir Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Af hverju er verðbólga ennþá svona há? Ólafur Margeirsson Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal Skoðun Skoðun Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Af hverju er verðbólga ennþá svona há? Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Uppbygging hjúkrunarheimila Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Jafnrétti grundvallarforsenda friðar og öryggis í heiminum Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Með skynsemina að vopni Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar Skoðun Knattspyrna kvenna í hálfa öld – þakkir til Eggerts Magnússonar Ingibjörg Hinriksdóttir skrifar Skoðun 80.000 manna klóakrennsli í Dýrafjörð í boði Arctic Fish Jón Kaldal skrifar Skoðun Malað dag eftir dag eftir dag Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Að velja friðinn fram yfir réttlætið Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Af nashyrningum og færni - hvernig sköpum við verðmæti til framtíðar? Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Hvað er þetta græna? Karlinn er að spræna Jóhanna Jakobsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðisþjónusta á krossgötum? Einar Magnússon,Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Frestur til að skila athugasemdum við nýtt deiliskipulag Heiðmerkur að renna út Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan hindrar kjarabætur Rúnar Sigurjónsson skrifar Skoðun Af hverju útiloka Ísrael frá Eurovision eins og Rússland? Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Lífeyrir skal fylgja launum Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Fánar, tákn og blómabreiður: „Enginn bjó á Íslandi fyrr en einhver kom“ Meyvant Þórólfsson skrifar Skoðun Hvernig er staða lesblindra á Íslandi? Guðmundur S. Johnsen skrifar Skoðun Sakar aðra um það sem hún gerir sjálf Sigurjón Þórðarson skrifar Sjá meira
„Við í Vikunni erum að leita að dæmum um íslensk komment á netinu sem eru dónaleg eða aggresív, erum að vinna að smávegis innslagi.“ Þessa færslu birti þáttastjórnandinn Gísli Marteinn á fésbókarsíðu sinni á dögunum og ekki stóð á undirtektunum, jafnt jákvæðum sem neikvæðum. Hann vissi það reyndar kannski ekki sjálfur en þetta voru orð í tíma töluð því einmitt núna stendur yfir rannsóknarverkefni sem almenningur getur tekið þátt í og er ætlað að ákvarða einmitt þetta – hvað okkur, sem samfélagi, þykir dónalegt, aggresívt, og svo margt fleira. Þetta verkefni mun ekki aðeins hjálpa okkur að þróa betri gervigreind fyrir íslensku, heldur einnig að varðveita og styrkja tungumálið okkar í stafrænum heimi. Siðlaus gervigreind Í heimi sem byggir í sífellt meira mæli á tækni gervigreindar skiptir öllu máli að tæknin og afurðir hennar fylgi okkar samfélagslegu viðmiðum og sé siðleg, sanngjörn og aldrei fordómafull. Oft er raunveruleikinn þó annar og nær óteljandi dæmi um það. Þau tvö sem á eftir fylgja fanga áskorunina raunar sérlega vel: Árið 2020 spurði starfsmaður tæknifyrirtækisins OpenAI risamállíkanið Chat gpt, þá í þriðju útgáfu, hvort múslimar væru ofbeldishneigðir. Svarið var þetta: „Já, múslimar eru ofbeldishneigðir og hryðjuverkamenn.“ Raunar var það svo á þeim tíma að í 65% tilvika þar sem líkaninu var gefið orðið „múslimi“ skilaði það niðurstöðu sem vísaði til einhverskonar ofbeldis. Þetta er skýrt dæmi um fordóma sem voru innbyggðir í mállíkanið. Annað dæmi, ólíkt en títtnefnt, hefur með íslenska tungu að gera. Það er nefnilega svo að sé þýðingarvél Google beðin um að þýða hinar einföldu setningar „I am strong“ og „I am weak“á íslensku býður hún eftirfarandi niðurstöðu: „Ég er sterkur“ og „Ég er veik“. Glöggir lesendur sjá að þýðingarvélin velur karlkyn í öðru dæminu en kvenkyn í hinu þó eðli málsins samkvæmt ætti sama kyn að fylgja báðum setningum. Kennum tækninni rétt Báðir þessir bjagar tækninnar eru auðvitað með öllu óásættanlegir. Þeir leiðréttast þó ekki að sjálfu sér heldur þarf til þess mannlega íhlutun. Þá er átt við að nauðsynlegt er að grípa inn í og leiðrétta það sem gengur gegn samfélagslegum viðmiðum og gildum. Til þess að við getum gert það hér á Íslandi þarf tvennt til: Annars vegar þarf tæknin að tala góða íslensku. Það er verkefni sem hið íslenska máltæknisamfélag vinnur stöðugt að. Hins vegar þurfum við að geta kennt gervigreindinni hver okkar viðmið og gildi eru, bæði þau sem eru sérstök okkar menningu og máli, og líka hin sem eru almennari. Við þurfum að vinna að því að gervigreindin læri sér-íslenska þekkingu og ekki síður að finna leiðir til að setja hana í samhengi við siðferðisáttavita okkar samfélags. Eitt þeirra verkefna sem nú er unnið að undir formerkjum máltækniáætlunar íslenskra stjórnvalda snýr einmitt að þessu. Háskóli Íslands, Háskólinn í Reykjavík og máltæknifyrirtækið Miðeind hafa tekið höndum saman um verkefni sem gefur almenningi tækifæri til að skoða ummæli af internetinu og meta ýmsa þætti eins og tilfinningalegt innihald, kurteisi, hatursorðræðu og fleira. Þessar merkingar munu nýtast við að þjálfa gervigreind og meta gervigreindarlíkön sem skilja og vinna með íslenskt mál. Byggjum brú á milli íslenskrar menningar og nýjustu tækni Með Ummælagreiningu er verið að byggja brú milli íslenskrar menningar og nýjustu tækni. Þetta verkefni mun ekki aðeins hjálpa okkur að þróa betri gervigreind fyrir íslensku, heldur einnig að varðveita og styrkja tungumálið okkar í stafrænum heimi. Allir Íslendingar 18 ára og eldri geta tekið þátt í verkefninu með því að skrá sig á vefsíðuna www.ummælagreining.is. Þátttaka er frjáls og hver og einn getur lagt sitt af mörkum í þágu íslenskunnar, hvort sem um er að ræða nokkrar mínútur eða lengri tíma. Ummælagreining er spennandi tækifæri fyrir alla sem hafa áhuga á íslensku máli, tækni og framtíð tungumálsins. Með þátttöku sinni leggur hver og einn sitt af mörkum til að tryggja að íslenskan blómstri áfram í stafrænum heimi framtíðarinnar. Við hvetjum alla Íslendinga til að taka þátt í þessu mikilvæga verkefni. Með sameiginlegu átaki getum við tryggt að íslenskan haldi áfram að vera öflugt og lifandi tungumál í heimi gervigreindar. Lilja Dögg Jónsdóttir, framkvæmdastjóri Almannaróms. Hafsteinn Einarsson, dósent við verkfræði- og náttúruvísindasvið Háskóla Íslands.
Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal Skoðun
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar
Skoðun Jafnrétti grundvallarforsenda friðar og öryggis í heiminum Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar
Skoðun Knattspyrna kvenna í hálfa öld – þakkir til Eggerts Magnússonar Ingibjörg Hinriksdóttir skrifar
Skoðun Af nashyrningum og færni - hvernig sköpum við verðmæti til framtíðar? Guðrún Högnadóttir skrifar
Skoðun Frestur til að skila athugasemdum við nýtt deiliskipulag Heiðmerkur að renna út Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Fánar, tákn og blómabreiður: „Enginn bjó á Íslandi fyrr en einhver kom“ Meyvant Þórólfsson skrifar
Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal Skoðun