Strandveiðar - stórlega styrktur atvinnuvegur Ingvar Þóroddsson skrifar 14. ágúst 2024 13:01 Höfundur hefur í sumar ekki orðið varhluta af umfjöllun um hinar svokölluðu strandveiðar og háværar kröfur um að aukið sé verulega við aflaheimildir sem úthlutað er til strandveiða, að þær skuli jafnvel bara gefnar alveg frjálsar. Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir, matvælaráðherra, brást við með því að bæta tvö þúsund tonnum af þorski við strandveiðipottinn, en þó er ekki við öðru að búast en að áfram verði krafist þess að sífellt stærri hluti heildaraflans verði úthlutað til strandveiða. Sjálfum hefur mér þótt umræðan vera nokkuð einhliða og þegar ýmsum fullyrðingum um að strandveiðar séu þjóðhagslega hagkvæmar er fleygt fram og ekki svarað, verður auðvelt fyrir stjórnmálamenn að slá sig upp til riddara með því að verða við þessum kröfum. Sjálfur er ég langt í frá sannfærður um ágæti þess og lít svo á að verið sé að fórna verðmætum í þágu styrkts atvinnuvegar sem strandveiðarnar svo sannarlega eru. Ríkisstyrkurinn Allar fiskveiðar innan íslensku lögsögunnar fara fram samkvæmt aflamarkskerfinu sem í daglegu máli er kallað kvótakerfið. Kjarni þess kerfis er að til að vernda fiskistofna frá ofveiði er settur leyfilegur hámarksafli fyrir allar helstu fisktegundir og þeir sem vilja veiða í atvinnuskyni verða að hafa til þess aflamark (kvóta). Þar sem fiskveiðar í þessu kerfi eru afar arðbærar er markaðsvirði þessa aflamarks hátt og hafa flestar útgerðir í kvótakerfinu keypt varanlegar aflaheimildir sem gefa þeim rétt á aflamarki á hverju fiskveiðiári. Strandveiðarnar aftur á móti eru utan kvótakerfisins og sjávarútvegsráðherra tekur áætlaðan strandveiðiafla út úr leyfilegum heildarafla hvers árs. Þetta aflamagn geta strandveiðibátar síðan veitt án þess að greiða sama kostnað við kvóta og aðilar í kvótakerfinu verða að gera. Þessi afsláttur frá venjulegum útgerðarkostnaði er því ekkert annað en styrkur til strandveiðiútgerðanna. Hversu hár er styrkurinn? Á yfirstandandi ári hefur sjávarútvegsráðherra ákveðið að taka 12 þúsund tonn af leyfilegum hámarksafla þorsks til handa strandveiðiflotans. Markaðsverð þorskaflamarks, einnig kallað leiguverð, hefur á yfirstandandi ári gjarnan verið á bilinu 400-500 krónur á kg, sem með öðrum orðum er sú upphæð sem hinn hluti flotans, sá sem veiðir innan aflamarkskerfisins, myndi vilja greiða fyrir eitt kg af þorskkvóta til viðbótar. Heimild til strandveiðiflotans að veiða 12 þúsund tonn af þorski án þess að hafa til þess aflamark samsvarar því rekstrarstyrk til þessa útgerðarforms upp á 4,8 til 6 milljarða króna. Hver borgar styrkinn? Þó um sé að ræða tvö kerfi þá höfum við bara einn hámarksafla til skiptanna sem ákvarðaður er með hliðsjón af ráðgjöf Hafrannsóknarstofnunar. Það segir sig því sjálft að ef aukið er við aflan sem ráðstafað er til strandveiða þá minnkar hlutdeild annarra útgerða á móti. Útgerða sem eru reiðubúnar að kaupa veiðiheimildir dýrum dómi einmitt vegna þess að þeim hefur tekist að byggja upp arðbærar einingar sem búa til mikil verðmæti úr þeim fisk sem veiddur er og með minni kostnaði en þeir aðilar sem á styrknum þurfa að halda. Samfélagið allt verður af verðmætum þegar aflaheimildir eru teknar út úr arðbæra hluta kerfisins og færðar annað, en það eru fyrst og fremst áhafnirnar á aflamarksskipunum og starfsmenn útgerðanna sem borga þorrann af styrknum til strandveiðanna. Sé miðað við að hlutur áhafnar í aflaverðmæti aflamarksskipanna sé um þriðjungur, er ekki fjarri lagi að tekjutap þeirra vegna strandveiðanna nemi a.m.k. tveimur milljörðum króna. Freistnivandi stjórnmálamannanna Þar sem þorrinn af styrknum til strandveiðanna er greiddur af öðrum útgerðarformum en ekki beint úr ríkissjóði fá stjórnmálamenn þetta prýðisfína tækifæri til að skora ódýr stig með því að hygla háværum sérhagsmunahópum á kostnað annarra skattgreiðenda, í þessu tilfelli útgerða í aflmarkskerfinu og þeirra starfsmanna. Okkur Íslendingum hefur lukkast til að byggja upp háþróaðan og tæknivæddan sjávarútveg sem skilar umtalsverðum verðmætum í þjóðarbúið í stað þess að vera ríkisstyrktur atvinnuvegur. Við megum ekki taka því sem sjálfsögðum hlut og í blindni taka skref til baka í átt að þeirri stöðu sem gerði það nauðsynlegt að koma á aflamarkskerfi til að byrja með. Ef umræðan fær áfram að einskorðast við nostalgískt lof um ágæti smábáta og handfæraveiða er ekki annars að vænta en að hlutdeild strandveiðanna í leyfilegum þorskafla einfaldlega haldi áfram að vaxa, sérhagsmunahópnum til mikillar ánægju en landi og þjóð til óheilla. Höfundur kennir í framhaldsskóla og er áhugamaður um ýmislegt. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sjávarútvegur Ingvar Þóroddsson Mest lesið Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir Skoðun Hver er viðskiptalegur ávinningur af EES-samningnum? Sigurbjörn Svavarsson Skoðun Ríkisstjórn sem skeytir engu Diljá Matthíasardóttir Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson Skoðun Styðjum þá sem bjarga okkur Jens Garðar Helgason Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun Elsku ASÍ, bara… Nei Sunna Arnardóttir Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ríkisstjórn sem skeytir engu Diljá Matthíasardóttir skrifar Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar Skoðun Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Á að sameina ÍSÍ og UMFÍ? Ómar Stefánsson skrifar Skoðun Elsku ASÍ, bara… Nei Sunna Arnardóttir skrifar Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Sósíalistar á vaktinni í átta ár Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Styðjum þá sem bjarga okkur Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Hver er viðskiptalegur ávinningur af EES-samningnum? Sigurbjörn Svavarsson skrifar Skoðun Embætti þitt geta allir séð Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Sigursaga Evrópu í 21 ár Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin, Dagbjört og ESB Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun Myndir þú ráða fatlað fólk í vinnu? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Hvað ert þú að gera? Eiður Welding skrifar Skoðun Rauðir sokkar á 1. maí Sveinn Ólafsson skrifar Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Heiðrum íslenska hestinn Berglind Margo Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir skrifar Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez skrifar Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman skrifar Sjá meira
Höfundur hefur í sumar ekki orðið varhluta af umfjöllun um hinar svokölluðu strandveiðar og háværar kröfur um að aukið sé verulega við aflaheimildir sem úthlutað er til strandveiða, að þær skuli jafnvel bara gefnar alveg frjálsar. Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir, matvælaráðherra, brást við með því að bæta tvö þúsund tonnum af þorski við strandveiðipottinn, en þó er ekki við öðru að búast en að áfram verði krafist þess að sífellt stærri hluti heildaraflans verði úthlutað til strandveiða. Sjálfum hefur mér þótt umræðan vera nokkuð einhliða og þegar ýmsum fullyrðingum um að strandveiðar séu þjóðhagslega hagkvæmar er fleygt fram og ekki svarað, verður auðvelt fyrir stjórnmálamenn að slá sig upp til riddara með því að verða við þessum kröfum. Sjálfur er ég langt í frá sannfærður um ágæti þess og lít svo á að verið sé að fórna verðmætum í þágu styrkts atvinnuvegar sem strandveiðarnar svo sannarlega eru. Ríkisstyrkurinn Allar fiskveiðar innan íslensku lögsögunnar fara fram samkvæmt aflamarkskerfinu sem í daglegu máli er kallað kvótakerfið. Kjarni þess kerfis er að til að vernda fiskistofna frá ofveiði er settur leyfilegur hámarksafli fyrir allar helstu fisktegundir og þeir sem vilja veiða í atvinnuskyni verða að hafa til þess aflamark (kvóta). Þar sem fiskveiðar í þessu kerfi eru afar arðbærar er markaðsvirði þessa aflamarks hátt og hafa flestar útgerðir í kvótakerfinu keypt varanlegar aflaheimildir sem gefa þeim rétt á aflamarki á hverju fiskveiðiári. Strandveiðarnar aftur á móti eru utan kvótakerfisins og sjávarútvegsráðherra tekur áætlaðan strandveiðiafla út úr leyfilegum heildarafla hvers árs. Þetta aflamagn geta strandveiðibátar síðan veitt án þess að greiða sama kostnað við kvóta og aðilar í kvótakerfinu verða að gera. Þessi afsláttur frá venjulegum útgerðarkostnaði er því ekkert annað en styrkur til strandveiðiútgerðanna. Hversu hár er styrkurinn? Á yfirstandandi ári hefur sjávarútvegsráðherra ákveðið að taka 12 þúsund tonn af leyfilegum hámarksafla þorsks til handa strandveiðiflotans. Markaðsverð þorskaflamarks, einnig kallað leiguverð, hefur á yfirstandandi ári gjarnan verið á bilinu 400-500 krónur á kg, sem með öðrum orðum er sú upphæð sem hinn hluti flotans, sá sem veiðir innan aflamarkskerfisins, myndi vilja greiða fyrir eitt kg af þorskkvóta til viðbótar. Heimild til strandveiðiflotans að veiða 12 þúsund tonn af þorski án þess að hafa til þess aflamark samsvarar því rekstrarstyrk til þessa útgerðarforms upp á 4,8 til 6 milljarða króna. Hver borgar styrkinn? Þó um sé að ræða tvö kerfi þá höfum við bara einn hámarksafla til skiptanna sem ákvarðaður er með hliðsjón af ráðgjöf Hafrannsóknarstofnunar. Það segir sig því sjálft að ef aukið er við aflan sem ráðstafað er til strandveiða þá minnkar hlutdeild annarra útgerða á móti. Útgerða sem eru reiðubúnar að kaupa veiðiheimildir dýrum dómi einmitt vegna þess að þeim hefur tekist að byggja upp arðbærar einingar sem búa til mikil verðmæti úr þeim fisk sem veiddur er og með minni kostnaði en þeir aðilar sem á styrknum þurfa að halda. Samfélagið allt verður af verðmætum þegar aflaheimildir eru teknar út úr arðbæra hluta kerfisins og færðar annað, en það eru fyrst og fremst áhafnirnar á aflamarksskipunum og starfsmenn útgerðanna sem borga þorrann af styrknum til strandveiðanna. Sé miðað við að hlutur áhafnar í aflaverðmæti aflamarksskipanna sé um þriðjungur, er ekki fjarri lagi að tekjutap þeirra vegna strandveiðanna nemi a.m.k. tveimur milljörðum króna. Freistnivandi stjórnmálamannanna Þar sem þorrinn af styrknum til strandveiðanna er greiddur af öðrum útgerðarformum en ekki beint úr ríkissjóði fá stjórnmálamenn þetta prýðisfína tækifæri til að skora ódýr stig með því að hygla háværum sérhagsmunahópum á kostnað annarra skattgreiðenda, í þessu tilfelli útgerða í aflmarkskerfinu og þeirra starfsmanna. Okkur Íslendingum hefur lukkast til að byggja upp háþróaðan og tæknivæddan sjávarútveg sem skilar umtalsverðum verðmætum í þjóðarbúið í stað þess að vera ríkisstyrktur atvinnuvegur. Við megum ekki taka því sem sjálfsögðum hlut og í blindni taka skref til baka í átt að þeirri stöðu sem gerði það nauðsynlegt að koma á aflamarkskerfi til að byrja með. Ef umræðan fær áfram að einskorðast við nostalgískt lof um ágæti smábáta og handfæraveiða er ekki annars að vænta en að hlutdeild strandveiðanna í leyfilegum þorskafla einfaldlega haldi áfram að vaxa, sérhagsmunahópnum til mikillar ánægju en landi og þjóð til óheilla. Höfundur kennir í framhaldsskóla og er áhugamaður um ýmislegt.
Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun
Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun
Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar
Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar
Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar
Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar
Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun
Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun