Fyrirmæli um stjórnarskrárbrot Indriði Ingi Stefánsson skrifar 15. febrúar 2024 12:00 Kosningalög voru uppfærð síðasta vor, í þeim breytingum var mælt fyrir um nokkrar reglugerðir, drög að þeim reglugerðum liggja nú fyrir. Því miður eru á þeim alvarlegir gallar, allt að því að mæla fyrir um framkvæmd sem gengur gegn stjórnarskrá. Stjórnarskrárbrot! Mikið hefur verið rætt um það að fjöldi meðmæla við forsetakosningar sé ófullnægjandi og það ætti að fjölga þeim. Vissulega má að mörgu leyti taka undir þær áhyggjur. Um þetta er þó fjallað í 5. grein stjórnarskrárinnar og raunar er með nokkrum ólíkindum að ekki sé enn búið að fara að vilja þjóðarinnar og skrifa nýja stjórnarskrá á grundvelli vinnu stjórnlagaráðs eða fara í heildarendurskoðunina sem fyrirhuguð hefur verið frá lýðveldisstofnun fyrir tæpum 80 árum, en það er önnur umræða. En stjórnarskráin er eins og hún er og hana ber að virða. Því kom það mér mjög á óvart að í drögum að reglugerð um meðmæli og framboðsskil er lögð fyrir framkvæmd sem stenst engan vegin fyrirmæli stjórnarskrárinnar og gerir ráð fyrir meira en tvöfalt fleiri meðmælum en stjórnarskráin leyfir að hámarki, reglugerðin virðist rugla saman meðmælum í landsfjórðungi við meðmæli á öllu landinu. Við það að taka sæti á Alþingi undirrita þingmenn drengskaparheit um að starfa í samræmi við stjórnarskrá, og hafandi undirritað þann eiðstaf tek ég þetta mjög alvarlega. Að mínu mati er engin leið að halda áfram vinnu við reglugerðardrögin nema fyrst sé tryggt að þau standist stjórnarskrá sem eru grundvallarlög lýðveldisins. Um það hljótum við almennt að vera sammála. Eftirlit umboðsmanna ómögulegt Við undanfarnar kosningar hafa Píratar nýtt rétt sinn samkvæmt kosningalögum til að innsigla kjörkassa. Þannig er mögulegt fyrir til þess að gera fáa umboðsmenn að staðfesta að rétt hafi verið staðið að framkvæmd. Það byggist á þeim eiginleika innsiglanna að hafi þau verið fjarlægð sjáist það og númer innsiglisins er enn læsilegt og situr eftir á kjörkassanum. Það er þessi eiginleiki, að hluti innsiglisins sitji eftir sem kjörstjórnarfólk hefur verið ósátt við, þykir það sóðalegt og í reglugerðardrögunum hefur verið tekið fyrir það að slík innsigli séu nýtt. Nú þegar kallar eftirlitið á gríðarlega mikla sjálfboðavinnu umboðsmanna, en að fylgjast með framkvæmd kosninga án innsigla er útilokað. Ekki síst vegna þess að kjörstjórar hafa mikla tilhneigingu til að túlka heimildir umboðsmanna þröngt og jafnvel líkt og gerðist í Borgarnesi 2021 að réttur og skylda umboðsmanna að vera viðstaddir talningu var hvort tveggja virt að vettugi. Fjöldi annarra galla Fyrir utan alvarlegustu gallana er það helst að í þessum drögunum er ekki nægjanlega skýrt hvað skal bóka en varla er minnst einu orði á bókanir í gerðabók. Það kom ansi skýrt fram við rannsókn á framkvæmd kosninga og talningu atkvæða í Norðvestur 2021 að bókunum var mjög ábótavant. Það eitt ætti að nægja til að sýna nauðsynleika þess að bóka í gerðabók, í mörgum tilfellum er verið að gefa kjörstjóra heimild til að neita kjósanda um að greiða atkvæði, að slíkt yrði ekki bókað er óásættanlegt. Auk þess yrði útilokað að uppfylla ákvæði kosningalaga um aðkomu umboðsmanna að talningu atkvæða, um það og fleira má lesa í umsögn sem undirritaður sendi inn. Þetta er alveg nógu erfitt nú þegar Hafandi nokkra reynslu af kosningaeftirliti get ég staðfest að það eftirlit er nú þegar mikil áskorun og að ábendingar um frávik frá reglugerðum eru allt of oft hundsaðar af lögreglu og ákæruvaldi sem þau frávik eiga að rannsaka, þrátt fyrir að vísað sé í skjalfesta framkvæmd á kosningum líkt og var í Norðvestur 2021 sem liggur fyrir að fór gegn ákvæðum þágildandi laga og sem um giltu refsiákvæði. Þá er varla á flækjustigið bætandi fyrir umboðsmenn. Það er auk þess enn margt í kosningalögum sem einhverra hluta vegna hefur ekki verið lagað þrátt fyrir ítrekaðar ábendingar. Atkvæðavægi er mjög skakkt sérstaklega hvað Suðvesturkjördæmi varðar, uppbótarþingmenn eru allt of fáir, uppkosningarákvæði eru meingölluð og svo má lengi telja. Á meðan svo er þá verðum við að vanda okkur við reglugerðir og tryggja að þær styðji eftirlit umboðsmanna frekar en hindri. Að þessu öllu sögðu hlýtur samt að vera algjört lágmark að þær standist stjórnarskrá! Höfundur er varaþingmaður Pírata. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Indriði Stefánsson Píratar Stjórnarskrá Lögmennska Mest lesið Varað við embætti sérstaks saksóknara Gestur Jónsson Skoðun Út af sporinu en ekki týnd að eilífu María Helena Mazul Skoðun Meira að segja formaður Viðreisnar Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Steypuklumpablætið í borginni Ragnhildur Alda María Vilhjálmsdóttir Skoðun Hroki og hleypidómar - syngur Jónas Sen? Bjarnheiður Hallsdóttir Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson Skoðun Samtökin 78 verðlauna sögufölsun Böðvar Björnsson Skoðun Þegar Dagur lét mig hrasa á gangstéttarhellu Björn Teitsson Skoðun Drengir á jaðrinum Margrét Kristín Sigurðardóttir Skoðun Er vínandinn orðinn hinn sanni andi íþrótta? Þráinn Farestveit Skoðun Skoðun Skoðun Samtökin 78 verðlauna sögufölsun Böðvar Björnsson skrifar Skoðun Afstaða – á vaktinni í 20 ár Arndís Vilhjálmsdóttir,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Varað við embætti sérstaks saksóknara Gestur Jónsson skrifar Skoðun Út af sporinu en ekki týnd að eilífu María Helena Mazul skrifar Skoðun Meira að segja formaður Viðreisnar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Gaza sveltur til dauða - Tími bréfaskrifta er löngu liðinn Magnús Magnússon,Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Steypuklumpablætið í borginni Ragnhildur Alda María Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Kærum og beitum Ísrael viðskiptabanni! Pétur Heimisson skrifar Skoðun Blæðandi vegir Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun Fái einstaklingar sem eru hættulegir sjálfum sér ekki viðeigandi búsetuúrræði blasir við mikill harmleikur Elínborg Björnsdóttir skrifar Skoðun Hroki og hleypidómar - syngur Jónas Sen? Bjarnheiður Hallsdóttir skrifar Skoðun Sveitarfélög gegna lykilhlutverki í vistvænni mannvirkjagerð Guðrún Lilja Kristinsdóttir,Bergþóra Góa Kvaran skrifar Skoðun „Nýtt veiðigjald: sátt byggð á hagkvæmni“ Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Opinber áskorun til prófessorsins Brynjar Karl Sigurðsson skrifar Skoðun Nærvera Héðinn Unnsteinsson skrifar Skoðun Þegar Dagur lét mig hrasa á gangstéttarhellu Björn Teitsson skrifar Skoðun Þessi jafnlaunavottun... Sunna Arnardottir skrifar Skoðun Heilsuspillandi minnisleysi í boði Sjálfstæðisflokksins Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun #BLESSMETA – fyrsta grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Dáleiðsla er ímyndun ein Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þing í þágu kvenna Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Drengir á jaðrinum Margrét Kristín Sigurðardóttir skrifar Skoðun Er vínandinn orðinn hinn sanni andi íþrótta? Þráinn Farestveit skrifar Skoðun Mikilvægi tjáningar erfiðrar reynslu Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Ný sýn á almenningssjónvarp í almannaþágu, eða hvað? Hólmgeir Baldursson skrifar Skoðun Hjúkrunarheimili eða heimaþjónusta? –horfa verður á heildarmyndina Halldór S. Guðmundsson,Sigurveig H. Sigurðardóttir,Sirrý Sif Sigurlaugardóttir skrifar Skoðun Nú þurfa foreldrar að vera hugrakkir Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Að vera manneskja Svava Arnardóttir skrifar Skoðun Útúrsnúningur um „gigg-hagkerfið“ Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Sjá meira
Kosningalög voru uppfærð síðasta vor, í þeim breytingum var mælt fyrir um nokkrar reglugerðir, drög að þeim reglugerðum liggja nú fyrir. Því miður eru á þeim alvarlegir gallar, allt að því að mæla fyrir um framkvæmd sem gengur gegn stjórnarskrá. Stjórnarskrárbrot! Mikið hefur verið rætt um það að fjöldi meðmæla við forsetakosningar sé ófullnægjandi og það ætti að fjölga þeim. Vissulega má að mörgu leyti taka undir þær áhyggjur. Um þetta er þó fjallað í 5. grein stjórnarskrárinnar og raunar er með nokkrum ólíkindum að ekki sé enn búið að fara að vilja þjóðarinnar og skrifa nýja stjórnarskrá á grundvelli vinnu stjórnlagaráðs eða fara í heildarendurskoðunina sem fyrirhuguð hefur verið frá lýðveldisstofnun fyrir tæpum 80 árum, en það er önnur umræða. En stjórnarskráin er eins og hún er og hana ber að virða. Því kom það mér mjög á óvart að í drögum að reglugerð um meðmæli og framboðsskil er lögð fyrir framkvæmd sem stenst engan vegin fyrirmæli stjórnarskrárinnar og gerir ráð fyrir meira en tvöfalt fleiri meðmælum en stjórnarskráin leyfir að hámarki, reglugerðin virðist rugla saman meðmælum í landsfjórðungi við meðmæli á öllu landinu. Við það að taka sæti á Alþingi undirrita þingmenn drengskaparheit um að starfa í samræmi við stjórnarskrá, og hafandi undirritað þann eiðstaf tek ég þetta mjög alvarlega. Að mínu mati er engin leið að halda áfram vinnu við reglugerðardrögin nema fyrst sé tryggt að þau standist stjórnarskrá sem eru grundvallarlög lýðveldisins. Um það hljótum við almennt að vera sammála. Eftirlit umboðsmanna ómögulegt Við undanfarnar kosningar hafa Píratar nýtt rétt sinn samkvæmt kosningalögum til að innsigla kjörkassa. Þannig er mögulegt fyrir til þess að gera fáa umboðsmenn að staðfesta að rétt hafi verið staðið að framkvæmd. Það byggist á þeim eiginleika innsiglanna að hafi þau verið fjarlægð sjáist það og númer innsiglisins er enn læsilegt og situr eftir á kjörkassanum. Það er þessi eiginleiki, að hluti innsiglisins sitji eftir sem kjörstjórnarfólk hefur verið ósátt við, þykir það sóðalegt og í reglugerðardrögunum hefur verið tekið fyrir það að slík innsigli séu nýtt. Nú þegar kallar eftirlitið á gríðarlega mikla sjálfboðavinnu umboðsmanna, en að fylgjast með framkvæmd kosninga án innsigla er útilokað. Ekki síst vegna þess að kjörstjórar hafa mikla tilhneigingu til að túlka heimildir umboðsmanna þröngt og jafnvel líkt og gerðist í Borgarnesi 2021 að réttur og skylda umboðsmanna að vera viðstaddir talningu var hvort tveggja virt að vettugi. Fjöldi annarra galla Fyrir utan alvarlegustu gallana er það helst að í þessum drögunum er ekki nægjanlega skýrt hvað skal bóka en varla er minnst einu orði á bókanir í gerðabók. Það kom ansi skýrt fram við rannsókn á framkvæmd kosninga og talningu atkvæða í Norðvestur 2021 að bókunum var mjög ábótavant. Það eitt ætti að nægja til að sýna nauðsynleika þess að bóka í gerðabók, í mörgum tilfellum er verið að gefa kjörstjóra heimild til að neita kjósanda um að greiða atkvæði, að slíkt yrði ekki bókað er óásættanlegt. Auk þess yrði útilokað að uppfylla ákvæði kosningalaga um aðkomu umboðsmanna að talningu atkvæða, um það og fleira má lesa í umsögn sem undirritaður sendi inn. Þetta er alveg nógu erfitt nú þegar Hafandi nokkra reynslu af kosningaeftirliti get ég staðfest að það eftirlit er nú þegar mikil áskorun og að ábendingar um frávik frá reglugerðum eru allt of oft hundsaðar af lögreglu og ákæruvaldi sem þau frávik eiga að rannsaka, þrátt fyrir að vísað sé í skjalfesta framkvæmd á kosningum líkt og var í Norðvestur 2021 sem liggur fyrir að fór gegn ákvæðum þágildandi laga og sem um giltu refsiákvæði. Þá er varla á flækjustigið bætandi fyrir umboðsmenn. Það er auk þess enn margt í kosningalögum sem einhverra hluta vegna hefur ekki verið lagað þrátt fyrir ítrekaðar ábendingar. Atkvæðavægi er mjög skakkt sérstaklega hvað Suðvesturkjördæmi varðar, uppbótarþingmenn eru allt of fáir, uppkosningarákvæði eru meingölluð og svo má lengi telja. Á meðan svo er þá verðum við að vanda okkur við reglugerðir og tryggja að þær styðji eftirlit umboðsmanna frekar en hindri. Að þessu öllu sögðu hlýtur samt að vera algjört lágmark að þær standist stjórnarskrá! Höfundur er varaþingmaður Pírata.
Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar
Skoðun Gaza sveltur til dauða - Tími bréfaskrifta er löngu liðinn Magnús Magnússon,Hjálmtýr Heiðdal skrifar
Skoðun Fái einstaklingar sem eru hættulegir sjálfum sér ekki viðeigandi búsetuúrræði blasir við mikill harmleikur Elínborg Björnsdóttir skrifar
Skoðun Sveitarfélög gegna lykilhlutverki í vistvænni mannvirkjagerð Guðrún Lilja Kristinsdóttir,Bergþóra Góa Kvaran skrifar
Skoðun Hjúkrunarheimili eða heimaþjónusta? –horfa verður á heildarmyndina Halldór S. Guðmundsson,Sigurveig H. Sigurðardóttir,Sirrý Sif Sigurlaugardóttir skrifar