Nám fyrir öll! Drífa Lýðsdóttir og Hólmfríður Árnadóttir skrifa 4. júní 2023 13:00 Um þessar mundir eru þrjú ár síðan ný lög um Menntasjóð námsmanna voru samþykkt og endurskoðun á lögunum og mat á breytingum ætti að standa yfir eins og kveðið er á um í bráðabirgðaákvæði þeirra. Sýnt er að markmið með breytingum hafa ekki náðst, enn er verið að ræða sömu vandamál og uppi voru í aðdraganda þeirra, því miður. Menntasjóður námsmanna er heitið á gamla Lánasjóði íslenskra námsmanna sem tók breytingum árið 2020 með nýjum lögum (nr. 60/2020). Hlutverk nýja sjóðsins er hið sama, að tryggja þeim sem falla undir lög hans tækifæri til náms án tillits til efnahags eða stöðu að öðru leyti. Það er gert með því að veita stúdentum fjárhagslega aðstoð í formi lána og styrkja, en þær helstu breytingar sem lögin mörkuðu voru að nú geta stúdentar fengið styrki vegna framfærslu barna í stað lána og 30% niðurfellingu á námslánaskuld sinni ljúki þeir námi á tilskildum tíma. Helsta vandamál stúdenta eru þó úthlutunarreglur sjóðsins. Þar er þröngur stakkur sniðinn með framfærsluupphæð upp á rúmlega 230 þúsund krónur sem hvert okkar sér að er allt of lág. Einnig er frítekjumark atvinnutekna of lágt og námslok eru ekki nægilega sveigjanleg. Það er óboðlegt að stór hópur háskólanema búi við skort á fæðuöryggi, glími við fjárhagsáhyggjur og þurfi að vinna eins mikið með námi og raun ber vitni. Nýjar upplýsingar um neyslu næringarlítillar og einsleitrar fæðu hjá stúdentum, miklar fjárhagsáhyggjur samfara hækkandi leiguverði og framfærslukostnaði ásamt miklu vinnuálagi stúdenta er talið geta skilað sér í verri heilsu, þreytu og kvíða háskólanema og jafnvel lakari námsárangri. Rúmlega 70% háskólanema segjast þurfa að vinna með námi til að framfleyta sér þó þau vildu gjarnan sleppa því og sinna náminu betur. Þá tekur rúmlega þriðjungur háskólanema frí frá námi vegna fjárhagserfiðleika enda svipað hlutfall þeirra kominn með fjölskyldu og skuldbindingar þar að lútandi. Í núverandi hávaxtaumhverfi og miklum verðhækkunum á nauðsynjavörum og allri framfærslu er því gríðarlega mikilvægt að huga að leiðum til úrbóta og gera háskólanemum á Íslandi kleift að einbeita sér að námi sínu og gera það vel. Helsta verkfæri ríkisins til stuðnings við nám og til jöfnuðar í námi á að vera Menntasjóður námsmanna en hann virðist ekki standa undir því nafni. Í Vinstrihreyfingunni grænu framboði hefur alltaf verið lögð mikil áhersla á menntamál og málefni stúdenta. Í menntastefnu hreyfingarinnar segir að meta þurfi árangur af nýjum Menntasjóði þar sem hluti námslána er nú orðinn styrkur til stúdenta. Hefur þessi breyting dugað til eða þarf að stíga næstu skref í að auka hlutfall styrkja í námi til að laða fólk til háskólanáms og/eða að þau sem hefji nám ljúki því frekar? Þá er ítrekað mikilvægi þess að hækka frítekjumark til þess að tryggja rétt efnaminni nemenda til námslána óháð starfshlutfalli síðasta árs. Í velferðarstefnu hreyfingarinnar er kveðið á um að afar mikilvægt sé í því samhengi að tryggja mannsæmandi grunnframfærslu fyrir stúdenta svo jafnrétti til náms verði tryggt því námslánakerfið eigi að auka jöfnuð og tryggja jöfn tækifæri fyrir öll til menntunar, heilsu og þátttöku í samfélaginu og vinna gegn stéttaskiptingu af öllu tagi. Miklar breytingar eru að eiga sér stað í atvinnulífinu bæði vegna tækniframfara en ekki síður viðbragða við loftslagsbreytingum. Því þarf að auðvelda fólki að auka við færni sína og þekkingu, jafnvel skipta um starfsvettvang og um leið hlúa að atvinnuuppbyggingu og ýta undir tækifæri til nýsköpunar fyrir fólk um land allt. Þess vegna þarf að tryggja að öll hafi aðgang að réttlátu lánakerfi hvenær sem er á lífsleiðinni sem er byggt á jöfnuði og óháð fyrri tekjum. Samkvæmt bráðabirgðaákvæði í lögum um Menntasjóð ætti endurskoðun hans að standa yfir, líkt og áður hefur komið fram, og skil á niðurstöðum að berast nú á haustdögum. Stúdentar eru helstu sérfræðingar í málefnum Menntasjóðsins og hafa þeir birt stefnur sína um endurskoðun laganna. Stúdentaráð HÍ, Landssamtök íslenskra stúdenta og Samband íslenskra námsmanna erlendis eru að mestu samhuga þegar kemur að málaflokknum. Þar er óskað eftir heildstæðri endurskoðun á kerfinu þar sem stúdentar búi við ófullnægjandi stuðningskerfi. Bent er á þætti sem þarf að bæta líkt og að upphæðir séu endurskoðaðar milli ára, frítekjumark verði hækkað, styrkir séu auknir og úthlutunarreglur víkkaðar. Þá er rík krafa um endurskoðun vaxtakjara þar sem núverandi breyting hefur haft sligandi áhrif á lánþega. Einnig er nefnt mikilvægi þess að skólagjaldalán námsmanna erlendis hindri ekki aðgengi þeirra að námi en dæmi eru um að lán dugi ekki fyrir nema helmingi skólagjalda. Í tengslum við stuðningskerfi og jöfnuð er bent á óréttlæti í þröngum undanþágum þegar kemur að námslengd stúdenta og töfum í námi og nauðsynlegt að undanþágur taki mið af raunverulegum aðstæðum stúdenta enda það mikið sanngirnismál. Það er okkur sem þjóð afar mikilvægt að hafa gott stuðningskerfi við stúdenta hvar á ferlinum það er statt og að kerfið taki mið að þörfum þeirra hverju sinni. Þegar kemur að háskólanámi er mikilvægt að námslengdin sé sveigjanleg og að fjárhagslegar skuldbindingar sligi ekki stúdenta; fólk sem síðar meir mun efla atvinnulíf og fræðaheim okkar. Til að svo verði þarf sjóðurinn að taka nauðsynlegum breytingum í þá átt, bæði hvað varðar lagarammann og úthlutunarreglurnar. Stærsta breyting laganna var 30% niðurfellingin sem ætti að hækka í 40% til samræmis við Noreg, en það kerfi var fyrirmynd núverandi kerfis. Vaxtaþakið þarf að lækka enda allt of hátt og með þeim breytingum á lögunum væru stigin góð skref. En allar breytingar á lagaumhverfinu missa marks meðan framfærsluliðir gera það að verkum að fólk fer síður í nám. Úthlutunar reglurnar þurfa einnig að taka breytingum enda þær stærsta vandamálið sem ekki er tekið á með lagabreytingum, ráðherra getur nefnilega breytt úthlutunarreglum í samráði við stjórn Menntasjóðs. Framfærsla fyrir einstakling sem býr einn er 237.124.- kr sem öll sjá að er allt, allt of lítið. Samfara hækkun á framfærsluupphæð þarf að hækka frítekjumark, skólagjaldastyrki og auka sveigjanleika við námslok. Því tökum við heilshugar undir með stúdentum og hvetjum ráðherra til að sjá til þess að öll þau sem velji að fara í háskólanám hafi tök á því, með því að gera jákvæðar breytingar á lögum um Menntasjóð og ráðast sem fyrst í breytingar á úthlutunarreglum. Við hvoru tveggja þarf að taka mið að þörfum stúdenta og vera í samráði við þá. Höfundar eru formaður UVG og stjórnarkona í Vinstrihreyfingunni - grænu framboði. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Námslán Vinstri græn Hólmfríður Árnadóttir Mest lesið Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh Skoðun Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Ölmusuhagkerfið Unnur Rán Reynisdóttir Skoðun Eru vaxtarmörkin vandinn? Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Búum til „vandamál“ – leysum það með samræmdum prófum Árelía Eydís Guðmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Glundroði Sjálfstæðisflokksins bitnar á hagstjórn og innviðum Árni Rúnar Þorvaldsson skrifar Skoðun Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen skrifar Skoðun Afkastadrifin menntun og verðgildi nemenda Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Ég er deildarstjóri í leikskóla Helga Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Draumastarfið Arnfríður Hermannsdóttir skrifar Skoðun Hjartsláttur sjávarbyggðanna Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Erum við tilbúin til að bæta menntakerfið okkar? Jónína Einarsdóttir skrifar Skoðun Eru vaxtarmörkin vandinn? Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Búum til „vandamál“ – leysum það með samræmdum prófum Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar Skoðun Ölmusuhagkerfið Unnur Rán Reynisdóttir skrifar Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfstæðisflokkur hækkar kostnað heimilanna Kristrún Frostadóttir skrifar Skoðun Hvar er mannúðin? Davíð Sól Pálsson skrifar Skoðun Gerum þetta að kosningamáli Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Stóri grænþvotturinn Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Örvæntingarfullur maður sker út grasker Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Vill íslenska þjóðin halda í einmenninguna? Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Inngilding eða „aðskilnaður“? Jasmina Vajzović Crnac skrifar Skoðun Vonin má aldrei deyja Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Ég var barnið sem vildi ekki taka í höndina á kennaranum sínum Fida Abu Libdeh skrifar Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar Skoðun Bob Marley og íslenskar kosningar Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Fólk eða fífl? Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Eru til lausnir við mönnunarvanda heilsugæslunnar? Gunnlaugur Már Briem skrifar Skoðun Er eitthvað mál að handtaka börn? Elsa Bára Traustadóttir skrifar Skoðun Er ferðaþjónusta útlendingavandamál? Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Íslenska kerfið framleiðir afbrotamenn Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Ekki fokka þessu upp! Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Kosningaloforð og hvað svo? Björn Snæbjörnsson skrifar Sjá meira
Um þessar mundir eru þrjú ár síðan ný lög um Menntasjóð námsmanna voru samþykkt og endurskoðun á lögunum og mat á breytingum ætti að standa yfir eins og kveðið er á um í bráðabirgðaákvæði þeirra. Sýnt er að markmið með breytingum hafa ekki náðst, enn er verið að ræða sömu vandamál og uppi voru í aðdraganda þeirra, því miður. Menntasjóður námsmanna er heitið á gamla Lánasjóði íslenskra námsmanna sem tók breytingum árið 2020 með nýjum lögum (nr. 60/2020). Hlutverk nýja sjóðsins er hið sama, að tryggja þeim sem falla undir lög hans tækifæri til náms án tillits til efnahags eða stöðu að öðru leyti. Það er gert með því að veita stúdentum fjárhagslega aðstoð í formi lána og styrkja, en þær helstu breytingar sem lögin mörkuðu voru að nú geta stúdentar fengið styrki vegna framfærslu barna í stað lána og 30% niðurfellingu á námslánaskuld sinni ljúki þeir námi á tilskildum tíma. Helsta vandamál stúdenta eru þó úthlutunarreglur sjóðsins. Þar er þröngur stakkur sniðinn með framfærsluupphæð upp á rúmlega 230 þúsund krónur sem hvert okkar sér að er allt of lág. Einnig er frítekjumark atvinnutekna of lágt og námslok eru ekki nægilega sveigjanleg. Það er óboðlegt að stór hópur háskólanema búi við skort á fæðuöryggi, glími við fjárhagsáhyggjur og þurfi að vinna eins mikið með námi og raun ber vitni. Nýjar upplýsingar um neyslu næringarlítillar og einsleitrar fæðu hjá stúdentum, miklar fjárhagsáhyggjur samfara hækkandi leiguverði og framfærslukostnaði ásamt miklu vinnuálagi stúdenta er talið geta skilað sér í verri heilsu, þreytu og kvíða háskólanema og jafnvel lakari námsárangri. Rúmlega 70% háskólanema segjast þurfa að vinna með námi til að framfleyta sér þó þau vildu gjarnan sleppa því og sinna náminu betur. Þá tekur rúmlega þriðjungur háskólanema frí frá námi vegna fjárhagserfiðleika enda svipað hlutfall þeirra kominn með fjölskyldu og skuldbindingar þar að lútandi. Í núverandi hávaxtaumhverfi og miklum verðhækkunum á nauðsynjavörum og allri framfærslu er því gríðarlega mikilvægt að huga að leiðum til úrbóta og gera háskólanemum á Íslandi kleift að einbeita sér að námi sínu og gera það vel. Helsta verkfæri ríkisins til stuðnings við nám og til jöfnuðar í námi á að vera Menntasjóður námsmanna en hann virðist ekki standa undir því nafni. Í Vinstrihreyfingunni grænu framboði hefur alltaf verið lögð mikil áhersla á menntamál og málefni stúdenta. Í menntastefnu hreyfingarinnar segir að meta þurfi árangur af nýjum Menntasjóði þar sem hluti námslána er nú orðinn styrkur til stúdenta. Hefur þessi breyting dugað til eða þarf að stíga næstu skref í að auka hlutfall styrkja í námi til að laða fólk til háskólanáms og/eða að þau sem hefji nám ljúki því frekar? Þá er ítrekað mikilvægi þess að hækka frítekjumark til þess að tryggja rétt efnaminni nemenda til námslána óháð starfshlutfalli síðasta árs. Í velferðarstefnu hreyfingarinnar er kveðið á um að afar mikilvægt sé í því samhengi að tryggja mannsæmandi grunnframfærslu fyrir stúdenta svo jafnrétti til náms verði tryggt því námslánakerfið eigi að auka jöfnuð og tryggja jöfn tækifæri fyrir öll til menntunar, heilsu og þátttöku í samfélaginu og vinna gegn stéttaskiptingu af öllu tagi. Miklar breytingar eru að eiga sér stað í atvinnulífinu bæði vegna tækniframfara en ekki síður viðbragða við loftslagsbreytingum. Því þarf að auðvelda fólki að auka við færni sína og þekkingu, jafnvel skipta um starfsvettvang og um leið hlúa að atvinnuuppbyggingu og ýta undir tækifæri til nýsköpunar fyrir fólk um land allt. Þess vegna þarf að tryggja að öll hafi aðgang að réttlátu lánakerfi hvenær sem er á lífsleiðinni sem er byggt á jöfnuði og óháð fyrri tekjum. Samkvæmt bráðabirgðaákvæði í lögum um Menntasjóð ætti endurskoðun hans að standa yfir, líkt og áður hefur komið fram, og skil á niðurstöðum að berast nú á haustdögum. Stúdentar eru helstu sérfræðingar í málefnum Menntasjóðsins og hafa þeir birt stefnur sína um endurskoðun laganna. Stúdentaráð HÍ, Landssamtök íslenskra stúdenta og Samband íslenskra námsmanna erlendis eru að mestu samhuga þegar kemur að málaflokknum. Þar er óskað eftir heildstæðri endurskoðun á kerfinu þar sem stúdentar búi við ófullnægjandi stuðningskerfi. Bent er á þætti sem þarf að bæta líkt og að upphæðir séu endurskoðaðar milli ára, frítekjumark verði hækkað, styrkir séu auknir og úthlutunarreglur víkkaðar. Þá er rík krafa um endurskoðun vaxtakjara þar sem núverandi breyting hefur haft sligandi áhrif á lánþega. Einnig er nefnt mikilvægi þess að skólagjaldalán námsmanna erlendis hindri ekki aðgengi þeirra að námi en dæmi eru um að lán dugi ekki fyrir nema helmingi skólagjalda. Í tengslum við stuðningskerfi og jöfnuð er bent á óréttlæti í þröngum undanþágum þegar kemur að námslengd stúdenta og töfum í námi og nauðsynlegt að undanþágur taki mið af raunverulegum aðstæðum stúdenta enda það mikið sanngirnismál. Það er okkur sem þjóð afar mikilvægt að hafa gott stuðningskerfi við stúdenta hvar á ferlinum það er statt og að kerfið taki mið að þörfum þeirra hverju sinni. Þegar kemur að háskólanámi er mikilvægt að námslengdin sé sveigjanleg og að fjárhagslegar skuldbindingar sligi ekki stúdenta; fólk sem síðar meir mun efla atvinnulíf og fræðaheim okkar. Til að svo verði þarf sjóðurinn að taka nauðsynlegum breytingum í þá átt, bæði hvað varðar lagarammann og úthlutunarreglurnar. Stærsta breyting laganna var 30% niðurfellingin sem ætti að hækka í 40% til samræmis við Noreg, en það kerfi var fyrirmynd núverandi kerfis. Vaxtaþakið þarf að lækka enda allt of hátt og með þeim breytingum á lögunum væru stigin góð skref. En allar breytingar á lagaumhverfinu missa marks meðan framfærsluliðir gera það að verkum að fólk fer síður í nám. Úthlutunar reglurnar þurfa einnig að taka breytingum enda þær stærsta vandamálið sem ekki er tekið á með lagabreytingum, ráðherra getur nefnilega breytt úthlutunarreglum í samráði við stjórn Menntasjóðs. Framfærsla fyrir einstakling sem býr einn er 237.124.- kr sem öll sjá að er allt, allt of lítið. Samfara hækkun á framfærsluupphæð þarf að hækka frítekjumark, skólagjaldastyrki og auka sveigjanleika við námslok. Því tökum við heilshugar undir með stúdentum og hvetjum ráðherra til að sjá til þess að öll þau sem velji að fara í háskólanám hafi tök á því, með því að gera jákvæðar breytingar á lögum um Menntasjóð og ráðast sem fyrst í breytingar á úthlutunarreglum. Við hvoru tveggja þarf að taka mið að þörfum stúdenta og vera í samráði við þá. Höfundar eru formaður UVG og stjórnarkona í Vinstrihreyfingunni - grænu framboði.
Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen Skoðun
Skoðun Glundroði Sjálfstæðisflokksins bitnar á hagstjórn og innviðum Árni Rúnar Þorvaldsson skrifar
Skoðun Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen skrifar
Skoðun Þöggun Guðbjörg Ása Jóns Huldudóttir,Margrét Kristín Blöndal,Margrét Rut Eddudóttir,Lukka Sigurðardóttir,Sigtryggur Ari Jóhannsson,Halldóra Jóhanna Hafsteins Âû skrifar
Skoðun Fyrirmyndarstjórn Viðreisnar og Samfylkingar á Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar
Skoðun Um áhrif niðurskurðar á fjárlögum 2025 til kvikmyndagerðar og lista Steingrímur Dúi Másson skrifar
Hver ætlar að taka fimmtu vaktina? Ákall til stjórnmálaflokka María Fjóla Harðardóttir,Halla Thoroddsen Skoðun