Var verðbólgan fundin upp á Tenerife? Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar 25. nóvember 2022 12:31 Í vikunni tilkynnti Seðlabankinn um hækkun vaxta. Það var í tíunda sinn síðan í maí í fyrra sem hann hækkaði stýrivexti, sem standa nú í 6% og hafa ekki verið hærri síðan 2010. Verðbólga er 9,4%. Ofan á þetta er komin upp alvarleg staða í kjaraviðræðum. Horfur eru dökkar. Háir vextir hafa mikil og þung áhrif á heimilin. Áhrif á fyrirtæki landsins eru sömuleiðis auðvitað mikil. Og á allt samfélagið. Birtingarmyndir hárra vaxta segja mikla sögu. Skoðum dæmisögu af fjölskyldu. Vorið 2021 borgaði þetta heimili um 180.000 krónur á mánuði af fasteignaláninu sínu. Fjölskyldan sem um ræðir er með 50 milljón króna óverðtryggt lán til 40 ára, á breytilegum vöxtum. Í dag er veruleiki þessarar fjölskyldu sá að afborgun á láninu er 330 þúsund kr. á mánuði. Greiðslubyrðin hefur aukist um 150 þúsund krónur á mánuði. Það blasir við að þetta er þungt högg – og í einhverjum tilvikum umfram það sem heimilið ræður við. Vextir á Íslandi þrefalt hærri en í Evrópu En hér þarf að horfa á stóru myndina. Vextir á Íslandi eru hærri en annars staðar í Evrópu þrátt fyrir að verðbólga hér sé lægri en ytra. Það er umhugsunarverð staðreynd. Í löndunum í kringum okkur er verðbólgan í hæstu hæðum, meðal annars vegna innrásar Rússa í Úkraínu og orkukreppu sem innrásin hefur valdið. Íslendingar búa ekki þessa við orkukreppu. En þrátt fyrir það eru stýrivextir hér þrefalt hærri en stýrivextir Evrópska seðlabankans. Stýrivextir á Íslandi eru þrefalt hærri en á hinum Norðurlöndunum. Og ástæða þessa vaxtaumhverfis er ekki bara sú að þjóðin leyfi sér að fara í sumarfrí í sólina á Tenerife. Verðbólgan var ekki fundin upp á Tene. Eftir stendur þá spurningin: Hvers vegna þarf þrefalt hærri stýrivexti á Íslandi en annars staðar í Evrópu til að vinna gegn verðbólgu sem er undir meðaltali í álfunni? Ástæðan er ekki síst gjaldmiðillinn okkar. Aðrar þjóðir eru með öflugri gjaldmiðil. Fer ekki að verða tímabært að stjórnvöld horfist í augu við þetta? Og að aðilar vinnumarkaðarins geri það líka? Heimili landsins sem finna fyrir stöðugt hækkandi vöxtum eiga að spyrja sig hverjar ástæðurnar fyrir þessu umhverfi eru. Hvers vegna þarf íslenskt fasteignalán að vera margfalt dýrara en í Evrópu? Svarið er: Íslenska krónan veldur því að lánin okkar eru margfalt dýrari. Við bætast önnur áhrif af sveiflukenndum gjaldmiðli sem auka kostnað heimila og ríkissjóðs. Lágir vextir eru ekki veruleiki íslenskrar krónu Því miður er útlit fyrir að vextir verði áfram töluvert hærri á Íslandi en í nágrannaríkjunum. Þetta er gömul saga og ný. Í aðdraganda síðustu kosninga var boðað lágvaxtaskeið en öll okkar saga er hins vegar sú að vaxtaumhverfi á Íslandi er annað en í Evrópu. Það var mikill glannaskapur af hálfu stjórnvalda að segja ungu fólki að hér væru lágir vextir að festast í sessi. Lágir vextir eru einfaldlega ekki veruleiki íslenskrar krónu. Og vegna þessara íslensku aðstæðna er líka aukin þörf á aðhaldi í ríkisfjármálum og meiri þörf á ábyrgri efnahagsstjórn. Ef ríkisstjórnin stendur ekki vaktina hér eru heimili landsins dæmd til að bera þungann af þessu verðbólguskeiði. Þess vegna skiptir það heimili og fyrirtæki landsins öllu að stjórnvöld geri sitt til að halda verðbólgu í skefjum. Það hafa þau því miður ekki gert. Næstu fjárlög ríkisstjórnarinnar fela ekki í sér þær aðgerðir sem nauðsynlegar eru. Ríkisfjármálin gegna grundvallarhlutverki um það að Seðlabankinn geti náð fram markmiðum sínum í um að ná verðbólgu niður. Ríkisstjórnin hefur hins vegar ekki axlað sína ábyrgð í þessu mikla verkefni. Ríkisstjórnin þarf að sinna sínu hlutverki Tugmilljarðaaukning á útgjöldum á sama tíma og ríkissjóður er rekinn með halla eru vondar fréttir á verðbólgutímum. Þensluhvetjandi aðgerðir á útgjaldahlið ríkisins vinna gegn markmiðinu um að stemma stigu við verðbólgunni. Á þetta hefur Seðlabankinn bent, á þetta hafa Samtök atvinnulífsins bent og á þetta hefur Viðreisn bent. Eitt sterkasta framlag ríkisstjórnarinnar gagnvart erfiðum kjarasamningum væri að stýra ríkisfjármálum þannig að markmið um að ná tökum á verðbólgu skilaði árangri. Þetta er stóra myndin. Og hún hefur lítið með sólina á Tenerife að gera. Höfundur er þingmaður Viðreisnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir Viðreisn Alþingi Seðlabankinn Fjármál heimilisins Mest lesið Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir Skoðun Immigrant Women: Essential Workers, Rising Voices on Labor Day Maru Alemán Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen Skoðun Hvað ert þú að gera? Eiður Welding Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Sigursaga Evrópu í 21 ár Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin, Dagbjört og ESB Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun Myndir þú ráða fatlað fólk í vinnu? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Hvað ert þú að gera? Eiður Welding skrifar Skoðun Rauðir sokkar á 1. maí Sveinn Ólafsson skrifar Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Heiðrum íslenska hestinn Berglind Margo Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir skrifar Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez skrifar Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Sköpum störf við hæfi! Unnur Hrefna Jóhannsóttir skrifar Skoðun Immigrant Women: Essential Workers, Rising Voices on Labor Day Maru Alemán skrifar Skoðun Tikkað í skipulagsboxin Samúel Torfi Pétursson skrifar Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjúklingur settur í fangaklefa Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Opið bréf til fjármálaráðherra, Daða Más Kristóferssonar Íris Róbertsdóttir skrifar Skoðun Ég kalla hann Isildur; mentorinn minn er gervigreind Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað er „furry“ annars? Jóhanna Jódís Antonsdóttir skrifar Skoðun Jafnaðarmennskan og verkalýðsbaráttan Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Hljóð og mynd íslenskra varna Arnór Sigurjónsson skrifar Skoðun Kveðjur úr Grafarvogi til þeirra sem kasta steinum úr glerhúsi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Leiðsöguhundurinn Gaur gerir mig að betri manneskju Þorkell J. Steindal skrifar Skoðun Fimmtíu ár frá lokum Víetnamstríðsins Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að undirbúa börnin okkar fyrir heim sem er að hverfa Halldóra Mogensen skrifar Sjá meira
Í vikunni tilkynnti Seðlabankinn um hækkun vaxta. Það var í tíunda sinn síðan í maí í fyrra sem hann hækkaði stýrivexti, sem standa nú í 6% og hafa ekki verið hærri síðan 2010. Verðbólga er 9,4%. Ofan á þetta er komin upp alvarleg staða í kjaraviðræðum. Horfur eru dökkar. Háir vextir hafa mikil og þung áhrif á heimilin. Áhrif á fyrirtæki landsins eru sömuleiðis auðvitað mikil. Og á allt samfélagið. Birtingarmyndir hárra vaxta segja mikla sögu. Skoðum dæmisögu af fjölskyldu. Vorið 2021 borgaði þetta heimili um 180.000 krónur á mánuði af fasteignaláninu sínu. Fjölskyldan sem um ræðir er með 50 milljón króna óverðtryggt lán til 40 ára, á breytilegum vöxtum. Í dag er veruleiki þessarar fjölskyldu sá að afborgun á láninu er 330 þúsund kr. á mánuði. Greiðslubyrðin hefur aukist um 150 þúsund krónur á mánuði. Það blasir við að þetta er þungt högg – og í einhverjum tilvikum umfram það sem heimilið ræður við. Vextir á Íslandi þrefalt hærri en í Evrópu En hér þarf að horfa á stóru myndina. Vextir á Íslandi eru hærri en annars staðar í Evrópu þrátt fyrir að verðbólga hér sé lægri en ytra. Það er umhugsunarverð staðreynd. Í löndunum í kringum okkur er verðbólgan í hæstu hæðum, meðal annars vegna innrásar Rússa í Úkraínu og orkukreppu sem innrásin hefur valdið. Íslendingar búa ekki þessa við orkukreppu. En þrátt fyrir það eru stýrivextir hér þrefalt hærri en stýrivextir Evrópska seðlabankans. Stýrivextir á Íslandi eru þrefalt hærri en á hinum Norðurlöndunum. Og ástæða þessa vaxtaumhverfis er ekki bara sú að þjóðin leyfi sér að fara í sumarfrí í sólina á Tenerife. Verðbólgan var ekki fundin upp á Tene. Eftir stendur þá spurningin: Hvers vegna þarf þrefalt hærri stýrivexti á Íslandi en annars staðar í Evrópu til að vinna gegn verðbólgu sem er undir meðaltali í álfunni? Ástæðan er ekki síst gjaldmiðillinn okkar. Aðrar þjóðir eru með öflugri gjaldmiðil. Fer ekki að verða tímabært að stjórnvöld horfist í augu við þetta? Og að aðilar vinnumarkaðarins geri það líka? Heimili landsins sem finna fyrir stöðugt hækkandi vöxtum eiga að spyrja sig hverjar ástæðurnar fyrir þessu umhverfi eru. Hvers vegna þarf íslenskt fasteignalán að vera margfalt dýrara en í Evrópu? Svarið er: Íslenska krónan veldur því að lánin okkar eru margfalt dýrari. Við bætast önnur áhrif af sveiflukenndum gjaldmiðli sem auka kostnað heimila og ríkissjóðs. Lágir vextir eru ekki veruleiki íslenskrar krónu Því miður er útlit fyrir að vextir verði áfram töluvert hærri á Íslandi en í nágrannaríkjunum. Þetta er gömul saga og ný. Í aðdraganda síðustu kosninga var boðað lágvaxtaskeið en öll okkar saga er hins vegar sú að vaxtaumhverfi á Íslandi er annað en í Evrópu. Það var mikill glannaskapur af hálfu stjórnvalda að segja ungu fólki að hér væru lágir vextir að festast í sessi. Lágir vextir eru einfaldlega ekki veruleiki íslenskrar krónu. Og vegna þessara íslensku aðstæðna er líka aukin þörf á aðhaldi í ríkisfjármálum og meiri þörf á ábyrgri efnahagsstjórn. Ef ríkisstjórnin stendur ekki vaktina hér eru heimili landsins dæmd til að bera þungann af þessu verðbólguskeiði. Þess vegna skiptir það heimili og fyrirtæki landsins öllu að stjórnvöld geri sitt til að halda verðbólgu í skefjum. Það hafa þau því miður ekki gert. Næstu fjárlög ríkisstjórnarinnar fela ekki í sér þær aðgerðir sem nauðsynlegar eru. Ríkisfjármálin gegna grundvallarhlutverki um það að Seðlabankinn geti náð fram markmiðum sínum í um að ná verðbólgu niður. Ríkisstjórnin hefur hins vegar ekki axlað sína ábyrgð í þessu mikla verkefni. Ríkisstjórnin þarf að sinna sínu hlutverki Tugmilljarðaaukning á útgjöldum á sama tíma og ríkissjóður er rekinn með halla eru vondar fréttir á verðbólgutímum. Þensluhvetjandi aðgerðir á útgjaldahlið ríkisins vinna gegn markmiðinu um að stemma stigu við verðbólgunni. Á þetta hefur Seðlabankinn bent, á þetta hafa Samtök atvinnulífsins bent og á þetta hefur Viðreisn bent. Eitt sterkasta framlag ríkisstjórnarinnar gagnvart erfiðum kjarasamningum væri að stýra ríkisfjármálum þannig að markmið um að ná tökum á verðbólgu skilaði árangri. Þetta er stóra myndin. Og hún hefur lítið með sólina á Tenerife að gera. Höfundur er þingmaður Viðreisnar.
Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar
Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar