Kominn tími á breytingar á réttarkerfinu? Tanja Ísfjörð Magnúsdóttir skrifar 24. júní 2022 14:30 Kvenréttindafélag Íslands, Mannréttindaskrifstofa Íslands, Öfgar, UN Women á Íslandi og Öryrkjabandalag Íslands hafa skilað inn sameiginlegri skuggaskýrslu til nefndar sem starfar á grundvelli samnings Sameinuðu þjóðanna um afnám allrar mismununar gagnvart konum (Kvennasáttmálans). Nefndin undirbýr nú fund þar sem fulltrúar íslenska ríkisins munu sitja fyrir svörum um framkvæmd Kvennasáttmálans. Í skýrslunni var m.a. gerð grein fyrir bágri stöðu þolenda í réttarkerfinu. Það þarf að ráðast í allsherjar breytingar á því og fara í gagngera endurskoðun. Þrátt fyrir að réttarkerfið virki vel ýmsum málum, þá virðist kerfið ekki vera í stakk búið til að takast á við kynbundið ofbeldi og þau mál sem gerast í skjóli einkalífsins og skilar því oft ósanngjörnum niðurstöðum sem endurspegla raunveruleika kvenna. Lágt sakfellingarhlutfall er mikið áhyggjuefni. Hvað þýðir að mál sé „nógu líklegt til sakfellingar“? Af hverju er verið að fella svona mörg mál niður? Hvers vegna er hægt að fella niður mál því það þyki „ekki líklegt til sakfellingar“ þegar erfðaefni (DNA) liggur fyrir, sem og vitni? Hvernig eiga þá önnur mál að eiga séns? Hver er að fella þessi mál niður? Þetta þarf að skoða nánar. Einhverjar ástæður niðurfelldra mála má rekja til of ríkrar sönnunarbyrðar og/eða að rannsókn hafi tekið of langan tíma. Maður sem var kærður fyrir tilraun til nauðgunar í október 2021 hefur ekki ennþá verið birt kæran. 105 dagar eru liðnir frá því hann var kærður og enn er ekki búið að taka skýrslu af hinum kærða. Þegar mál dragast á langinn eiga vitni eiga erfiðara með að framkalla minningar frá atburðinum. Það þarf aukið fjármagn, aukna þekkingu fólks sem starfar í málaflokknum, sem og að ráðast í róttækar breytingar eins og nefnt var hér fyrir ofan. Það þarf einnig að leggja þyngra vægi á orð þolenda og sálfræðinga. Eitt nei kærðs manns vegur hærra en sannanir og orð kæranda í kerfinu eins og það virkar í dag. Einnig lýsir skýrslan yfir miklum áhyggjum af því að gerendur geti nýtt kerfið gegn þolendum sínum og beitt þau þannig áframhaldandi ofbeldi í formi kæru fyrir rangar sakargiftir og/eða ærumeiðingar. Það þarf að endurskoða þessa möguleika og útsetja þannig að augljósar vísbendingar þurfi að liggja fyrir svo hægt sé að kæra fyrir rangar sakargiftir eða ærumeiðingar, annars er þetta enn eitt þöggunar- og ofbeldistólið sem gerendur hafa aðgang að. Það er umhugsunarefni að landsréttur snúi við dómum í kynferðisofbeldismálum oftar en í öllum öðrum málum og má setja spurningarmerki við að kynferðisbrot fyrnist. Í kjölfar vitundavakninga í samfélaginu eru konur opnari fyrir því að skila skömminni og hjá sumum felst það í að leggja fram kæru, sama hversu mörg ár hafa liðið frá atburðinum. Þær hinsvegar geta það ekki nema þær hafi verið undir 18 ára þegar brotið var á þeim. Þetta þarf að endurskoða. Einnig þarf að skoða betur lagarammann í kringum stafræn kynferðisbrot og fyrningartíma á þeim. Oft á tíðum eru þolendur stafræns kynferðisbrots ungar stúlkur sem gætu viljað kæra í náinni framtíð. Fólk veigrar sér að kæra kynferðisofbeldi því þau trúa ekki að réttlætið muni sigra. Þetta sést svart á hvítu þegar teknar eru saman tölur frá árinu 2020 á höfuðborgarsvæðinu, frá Stígamótum (299 nýjar heimsóknir), Bjarkarhlíð (827 nýjar heimsóknir) og Neyðarmóttöku Landspítalans (130 nýjar heimsóknir) og borið saman við tölur tilkynntar til lögreglunnar á Höfuðborgarsvæðinu (tæp 100 mál) og þær sem ríkissaksóknari greindi frá (325 meðhöndluð mál). Það er ólíðandi að kerfið sem á að gæta hagsmuna þolenda og vernda þá sé ítrekað að bregðast er tengjast kynbundnu ofbeldi. Það er ekki boðlegt að fólk veigri sér að leita réttar síns vegna þess hvernig réttarkerfið tekur á þeirra málum. Einnig má setja spurningarmerki við það hvernig hæstaréttarlögfræðingar, aðstoðarmaður dómsmálaráðherra, fjölmiðlar, lögreglufólk og samfélagið í heild sinni komast upp með að hefja og viðhalda aðför að þolendum. Þetta þarf að rannsaka og taka föstum tökum. Að öllu upptöldu er kannski ekki skrítið að þolendur veigri sér að leita réttar síns. Við hvetjum því íslenska ríkið til að auka fjármagn í málefni sem bæta stöðu þolenda, gera kynja- og kynfræðslu að skyldunámsgrein og íhuga allsherjar breytingar á kerfinu. Höfundur er ein af stjórnarkonum Öfga. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Dómstólar Kynferðisofbeldi Mest lesið Ríkissjóður snuðaður um stórar fjárhæðir Sigurjón Þórðarson Skoðun Er verið að blekkja almenning og sjómenn? Einar Hannes Harðarson Skoðun Við viljum nafn Jón Kaldal Skoðun Lágkúrulegur hversdagsleiki illskunnar Guðný Gústafsdóttir Skoðun Stóra skekkjan í 13 ára aldurstakmarki samfélagsmiðla Skúli Bragi Geirdal Skoðun Aðskilnaðurinn hlær Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Skilningsleysi á skaðsemi verðtryggingar Guðmundur Ásgeirsson Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson Skoðun Skólamáltíðir í Hafnarfirði. Af hverju bauð enginn í verkið? Davíð Arnar Stefánsson Skoðun Skoðun Skoðun Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: skrifar Skoðun Forðumst að sérhagsmunir geti keypt sig til áhrifa í stjórnmálum Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Bætt dagsbirta í Svansvottuðum byggingum Bergþóra Góa Kvaran skrifar Skoðun Skólamáltíðir í Hafnarfirði. Af hverju bauð enginn í verkið? Davíð Arnar Stefánsson skrifar Skoðun Nikótín, konur og krabbamein – gamlar hættur í nýjum búningi Jóhanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Frelsi fylgir ábyrgð Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar Skoðun Skilningsleysi á skaðsemi verðtryggingar Guðmundur Ásgeirsson skrifar Skoðun Menntakerfi í fremstu röð Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson skrifar Skoðun Við viljum nafn Jón Kaldal skrifar Skoðun Stóra skekkjan í 13 ára aldurstakmarki samfélagsmiðla Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Er verið að blekkja almenning og sjómenn? Einar Hannes Harðarson skrifar Skoðun Væntingar á villigötum Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Aðskilnaðurinn hlær Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Lágkúrulegur hversdagsleiki illskunnar Guðný Gústafsdóttir skrifar Skoðun Glerþakið brotið á alþjóðlega sjónverndardaginn Sigþór U. Hallfreðsson skrifar Skoðun Fögur fyrirheit sem urðu að engu Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson skrifar Skoðun Ríkissjóður snuðaður um stórar fjárhæðir Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Lífsskoðunarfélagið Farsæld tekur upp slitinn þráð siðmenntunar Svanur Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Ruben Amorim og sveigjanleiki – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson skrifar Skoðun Framtíðarsýn í samgöngumálum er mosavaxin Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Fimmta iðnbyltingin krefst svara – strax Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Hefur þú skoðanir? Jóhannes Óli Sveinsson skrifar Skoðun Er hurð bara hurð? Sölvi Breiðfjörð skrifar Skoðun Reykjavíkurmódel á kvennaári Sóley Tómasdóttir skrifar Skoðun Ekki er allt sem sýnist Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Sýndu þér umhyggju – Komdu í skimun Ágúst Ingi Ágústsson skrifar Skoðun Eru Bændasamtökin á móti valdeflingu bænda? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Er lægsta verðið alltaf hagstæðast? Karen Ósk Nielsen Björnsdóttir skrifar Sjá meira
Kvenréttindafélag Íslands, Mannréttindaskrifstofa Íslands, Öfgar, UN Women á Íslandi og Öryrkjabandalag Íslands hafa skilað inn sameiginlegri skuggaskýrslu til nefndar sem starfar á grundvelli samnings Sameinuðu þjóðanna um afnám allrar mismununar gagnvart konum (Kvennasáttmálans). Nefndin undirbýr nú fund þar sem fulltrúar íslenska ríkisins munu sitja fyrir svörum um framkvæmd Kvennasáttmálans. Í skýrslunni var m.a. gerð grein fyrir bágri stöðu þolenda í réttarkerfinu. Það þarf að ráðast í allsherjar breytingar á því og fara í gagngera endurskoðun. Þrátt fyrir að réttarkerfið virki vel ýmsum málum, þá virðist kerfið ekki vera í stakk búið til að takast á við kynbundið ofbeldi og þau mál sem gerast í skjóli einkalífsins og skilar því oft ósanngjörnum niðurstöðum sem endurspegla raunveruleika kvenna. Lágt sakfellingarhlutfall er mikið áhyggjuefni. Hvað þýðir að mál sé „nógu líklegt til sakfellingar“? Af hverju er verið að fella svona mörg mál niður? Hvers vegna er hægt að fella niður mál því það þyki „ekki líklegt til sakfellingar“ þegar erfðaefni (DNA) liggur fyrir, sem og vitni? Hvernig eiga þá önnur mál að eiga séns? Hver er að fella þessi mál niður? Þetta þarf að skoða nánar. Einhverjar ástæður niðurfelldra mála má rekja til of ríkrar sönnunarbyrðar og/eða að rannsókn hafi tekið of langan tíma. Maður sem var kærður fyrir tilraun til nauðgunar í október 2021 hefur ekki ennþá verið birt kæran. 105 dagar eru liðnir frá því hann var kærður og enn er ekki búið að taka skýrslu af hinum kærða. Þegar mál dragast á langinn eiga vitni eiga erfiðara með að framkalla minningar frá atburðinum. Það þarf aukið fjármagn, aukna þekkingu fólks sem starfar í málaflokknum, sem og að ráðast í róttækar breytingar eins og nefnt var hér fyrir ofan. Það þarf einnig að leggja þyngra vægi á orð þolenda og sálfræðinga. Eitt nei kærðs manns vegur hærra en sannanir og orð kæranda í kerfinu eins og það virkar í dag. Einnig lýsir skýrslan yfir miklum áhyggjum af því að gerendur geti nýtt kerfið gegn þolendum sínum og beitt þau þannig áframhaldandi ofbeldi í formi kæru fyrir rangar sakargiftir og/eða ærumeiðingar. Það þarf að endurskoða þessa möguleika og útsetja þannig að augljósar vísbendingar þurfi að liggja fyrir svo hægt sé að kæra fyrir rangar sakargiftir eða ærumeiðingar, annars er þetta enn eitt þöggunar- og ofbeldistólið sem gerendur hafa aðgang að. Það er umhugsunarefni að landsréttur snúi við dómum í kynferðisofbeldismálum oftar en í öllum öðrum málum og má setja spurningarmerki við að kynferðisbrot fyrnist. Í kjölfar vitundavakninga í samfélaginu eru konur opnari fyrir því að skila skömminni og hjá sumum felst það í að leggja fram kæru, sama hversu mörg ár hafa liðið frá atburðinum. Þær hinsvegar geta það ekki nema þær hafi verið undir 18 ára þegar brotið var á þeim. Þetta þarf að endurskoða. Einnig þarf að skoða betur lagarammann í kringum stafræn kynferðisbrot og fyrningartíma á þeim. Oft á tíðum eru þolendur stafræns kynferðisbrots ungar stúlkur sem gætu viljað kæra í náinni framtíð. Fólk veigrar sér að kæra kynferðisofbeldi því þau trúa ekki að réttlætið muni sigra. Þetta sést svart á hvítu þegar teknar eru saman tölur frá árinu 2020 á höfuðborgarsvæðinu, frá Stígamótum (299 nýjar heimsóknir), Bjarkarhlíð (827 nýjar heimsóknir) og Neyðarmóttöku Landspítalans (130 nýjar heimsóknir) og borið saman við tölur tilkynntar til lögreglunnar á Höfuðborgarsvæðinu (tæp 100 mál) og þær sem ríkissaksóknari greindi frá (325 meðhöndluð mál). Það er ólíðandi að kerfið sem á að gæta hagsmuna þolenda og vernda þá sé ítrekað að bregðast er tengjast kynbundnu ofbeldi. Það er ekki boðlegt að fólk veigri sér að leita réttar síns vegna þess hvernig réttarkerfið tekur á þeirra málum. Einnig má setja spurningarmerki við það hvernig hæstaréttarlögfræðingar, aðstoðarmaður dómsmálaráðherra, fjölmiðlar, lögreglufólk og samfélagið í heild sinni komast upp með að hefja og viðhalda aðför að þolendum. Þetta þarf að rannsaka og taka föstum tökum. Að öllu upptöldu er kannski ekki skrítið að þolendur veigri sér að leita réttar síns. Við hvetjum því íslenska ríkið til að auka fjármagn í málefni sem bæta stöðu þolenda, gera kynja- og kynfræðslu að skyldunámsgrein og íhuga allsherjar breytingar á kerfinu. Höfundur er ein af stjórnarkonum Öfga.
Skoðun Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: skrifar
Skoðun Forðumst að sérhagsmunir geti keypt sig til áhrifa í stjórnmálum Arna Lára Jónsdóttir skrifar
Skoðun Nikótín, konur og krabbamein – gamlar hættur í nýjum búningi Jóhanna Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson skrifar
Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson skrifar
Skoðun Lífsskoðunarfélagið Farsæld tekur upp slitinn þráð siðmenntunar Svanur Sigurbjörnsson skrifar