Nokkur hófsöm orð um námsmat Guðjón H. Hauksson skrifar 21. júní 2022 11:30 „Lokapróf gamaldags kúgunartæki feðraveldis embættismanna“ Svona hljómar fyrirsögn fréttar Vísis eftir smellin ummæli í síðustu skólaslitaræðu míns gamla skólameistara sem kvaddi Menntaskólann á Akureyri eftir 42 ár sem kennari og skólameistari við skólann. Athöfnin var hátíðleg og ræða skólameistara góð. Einu sinni var undirritaður á stórri ráðstefnu og hélt þar málstofu um námsmatsaðferðir í ferðamálafræði sem ég kenndi ásamt öðrum í MA. Þar mættu alls þrír. Jóni Má Héðinssyni tókst með sínu hressilega orðalagi aldeilis að koma þessu mikilvæga málefni á dagskrá. Fyrir það vil ég þakka. Jón Már verður að svara sjálfur fyrir sín hlöðnu orð en auðvitað eru þau að hluta til alveg rétt. Ég get þó ekki verið fullkomlega sammála því að lokapróf hafi aldrei haft nokkuð með menntun og nám að gera. Það er fulldjúpt í árina tekið, tel ég vera, þrátt fyrir að ákveðinn elítismi lifi enn í framhaldsskólunum. Berglind Rós Magnúsdóttir og fleiri hafa m.a. fjallað um félagslega aðgreiningu og framhaldsskóla í rannsóknum sínum. Nóg um það í bili. Jón Már lagði í ræðu sinni höfuðáherslu á að hugmyndafræði lokaprófa væri ekki lengur ráðandi í MA. Þá held ég að hann sé að tala um að það megi aldrei leggja einn algildan mælikvarða á hóp nemenda og þannig vinsa frá það fólk sem ekki uppfyllir t.d. viðmið um fullkomna stafsetningu, hárrétt málfar, einu og réttu aðferðina við útreikninginn og fullkomið vald á APA heimildaskráningu og hvað þá viðmið um viðeigandi athygli, hegðun, aga og einbeitingu. Við þekkjum gömlu myndina af ólíkum dýrum sem fá það verkefni að klifra upp í tré og eru öll metin á sama hátt. Í þessu samhengi verður að koma skýrt fram að staðan í íslenskum framhaldsskólum í dag er allt önnur en hún var fyrir um 50 árum síðan þegar aðeins lágt hlutfall í hverjum árgangi hélt áfram menntun eftir skyldunámið. Nú er það svo að nánast hvert mannsbarn heldur áfram námi eftir grunnskóla, enda námsframboðið gríðarlegt í fjölbreyttum framhaldsskólum og á sama tíma hefur brotthvarf nemenda úr framhaldsskólum heldur minnkað. Á þessum tíma hefur áhersla á stór lokapróf snarminnkað og sömuleiðis hefur fjölbreytni verkefna og námsmats aukist til allra muna. Þannig hefur starf kennara líka snarbreyst á stuttum tíma og við komin langt frá þeim veruleika sem stundum er dreginn upp, að kennarinn sé eins og predikarinn sem fer bara með sína rullu alla önnina og skellir svo á stóru prófi í lokin þar sem allt er undir fyrir nemendur að standast prófið eða þurfa að endurtaka leiðindin ella. Staðan er allt önnur. Kennarar keppast við að nálgast nemendur þar sem eru staddir og reyna sitt besta til þess að byggja á styrkleikum þeirra. Verkefnaskil felast jafnvel í söng, leikþáttum, myndböndum, fyrirlestrum eða ritgerðum; einnig hefur áhersla á hópavinnu aukist jafnt og þétt. Þess vegna er svo mikilvægt að kerfið styðji við þessa vinnu kennara og að þeim sé tryggður nægur tími til þess að skipuleggja og annast réttmætt og áreiðanlegt námsmat. Mikilvægasti þátturinn í námsmatinu er að sjálfsögðu að það sé leiðbeinandi þannig að nemandinn taki sífellt framförum undir vökulum augum kennara sinna. En námsmat getur aldrei losnað undan því hlutverki að vera útilokandi líka. Einhverjir nemendur ná ekki þeim markmiðum sem sett eru á ákveðnum námsleiðum og námsmatið verður að fá að leiða það í ljós. Þau sem ekki ná settum markmiðum á einum stað geta örugglega fundið sinn farveg á öðrum stað og það á ekki að vera áfellisdómur, heldur leiðbeiningar um að hæfileikar viðkomandi liggi á öðrum sviðum. Námsmat er mikilvægur þáttur í öllum menntakerfum og mjög veigamikill partur af vinnu kennara. Raunar er það svo að á Íslandi er lokaeinkunn í áfanga stjórnvaldsákvörðun. Samkvæmt aðalnámskrá framhaldsskóla og reglugerð um starfslið framhaldsskóla er kennurum falið að annast og bera ábyrgð á námsmati. Enda verður námsmat aldrei slitið frá kennslu og mismunandi kennsluaðferðum. Einnig er fjölbreytt námsmat, þar sem horft er til styrkleika hvers og eins og reynt að byggja á þeim, nátengt umsjónarstarfi með nemendum, sem verður sífellt viðameiri þáttur í kennarastarfinu. Námsmatið verður því alltaf að vera í höndum kennaranna sjálfra og það verður með öllum ráðum að tryggja það að kennarinn fái nægan tíma til þess að móta það og stýra út frá sínu fagsviði, sinni starfskenningu, samhengi hvers námshóps, skólabrag og svo auðvitað aðalnámskrá, lögum og reglugerðum og kjarasamningum. Kennarar, náms- og starfsráðgjafar, sálfræðingar og stjórnendur í öllum framhaldsskólum eru í sífelldri vinnu við að stilla af og betrumbæta námsmat, starfsumhverfi nemenda, kennsluhætti og allt stoðkerfi utan um nemendur með þeirra menntun og farsæld fyrir augum. Þessari vinnu má gjarnan hampa og styðja að verðleikum. Höfundur er formaður Félags framhaldsskólakennara. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðjón H. Hauksson Framhaldsskólar Skóla - og menntamál Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Spurðu fólkið Halla Tómasdóttir Skoðun Enga saltdreifara á Bessastaði takk Skírnir Garðarsson Skoðun Góð manneskja í djobbið Halldór Guðmundsson Skoðun Óbærileg léttúð VG Jakob Frímann Magnússon Skoðun Hvað er ofurhagnaður? Gústaf Steingrímsson Skoðun Bakslag í streymi Silja Snædal Drífudóttir Skoðun Afkomuviðvörun Jón Ingi Hákonarson Skoðun Hver er þinn innri áttaviti? Signý Gyða Pétursdóttir Skoðun Eins og sandur úr greip Jón Steindór Valdimarsson Skoðun Þessu skal troðið ofan í kokið á okkur sama hvað Guðrún Sigurjónsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Afmennska að bjarga ekki dýrum í neyð! Anna Berg Samúelsdóttir skrifar Skoðun Þessu skal troðið ofan í kokið á okkur sama hvað Guðrún Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Hvað er ofurhagnaður? Gústaf Steingrímsson skrifar Skoðun Góð manneskja í djobbið Halldór Guðmundsson skrifar Skoðun Afkomuviðvörun Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Hver er þinn innri áttaviti? Signý Gyða Pétursdóttir skrifar Skoðun Eins og sandur úr greip Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Enga saltdreifara á Bessastaði takk Skírnir Garðarsson skrifar Skoðun Hvernig forseta vilt þú? Valdís Arnarsdóttir skrifar Skoðun Spurðu fólkið Halla Tómasdóttir skrifar Skoðun Vopn, sprengjur og annað eins Árný Björg Blandon skrifar Skoðun Hvar er eldhúsglugginn? Elsa Ævarsdóttir skrifar Skoðun Bakslag í streymi Silja Snædal Drífudóttir skrifar Skoðun Tímaskekkja á 21. öldinni Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Hver er pælingin? Ásgeir Brynjar Torfason skrifar Skoðun Í átt að velsæld á nokkrum mínútum Olga Björt Þórðardóttir skrifar Skoðun Er fyrirmyndarríkið Ísland í ruslflokki í sorpmálum? Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Takk fyrir vettlingana! Hópur foreldra leikskólabarna í Reykjavík skrifar Skoðun Hvað varð um samveruna? Hildur Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Listir og velferð Kristín Valsdóttir skrifar Skoðun Er forsetaframbjóðendum umhugað um dýravernd? Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Þegar þú vilt miklu meira bákn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Óbærileg léttúð VG Jakob Frímann Magnússon skrifar Skoðun Að hafa áhrif á nærumhverfi sitt Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Framtíð innri markaðarins Gunnar Bragi Sveinsson skrifar Skoðun Satt og logið Bryndís Schram skrifar Skoðun Alþjóðlegi leiðsöguhundadagurinn Sigþór U. Hallfreðsson skrifar Skoðun Framsókn leggst ekki í duftið Guðmundur Birkir Þorkelsson skrifar Skoðun Að dreyma um alheim góðvildar Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Að bjarga sex lífum á mínútu í hálfa öld Birna Þórarinsdóttir skrifar Sjá meira
„Lokapróf gamaldags kúgunartæki feðraveldis embættismanna“ Svona hljómar fyrirsögn fréttar Vísis eftir smellin ummæli í síðustu skólaslitaræðu míns gamla skólameistara sem kvaddi Menntaskólann á Akureyri eftir 42 ár sem kennari og skólameistari við skólann. Athöfnin var hátíðleg og ræða skólameistara góð. Einu sinni var undirritaður á stórri ráðstefnu og hélt þar málstofu um námsmatsaðferðir í ferðamálafræði sem ég kenndi ásamt öðrum í MA. Þar mættu alls þrír. Jóni Má Héðinssyni tókst með sínu hressilega orðalagi aldeilis að koma þessu mikilvæga málefni á dagskrá. Fyrir það vil ég þakka. Jón Már verður að svara sjálfur fyrir sín hlöðnu orð en auðvitað eru þau að hluta til alveg rétt. Ég get þó ekki verið fullkomlega sammála því að lokapróf hafi aldrei haft nokkuð með menntun og nám að gera. Það er fulldjúpt í árina tekið, tel ég vera, þrátt fyrir að ákveðinn elítismi lifi enn í framhaldsskólunum. Berglind Rós Magnúsdóttir og fleiri hafa m.a. fjallað um félagslega aðgreiningu og framhaldsskóla í rannsóknum sínum. Nóg um það í bili. Jón Már lagði í ræðu sinni höfuðáherslu á að hugmyndafræði lokaprófa væri ekki lengur ráðandi í MA. Þá held ég að hann sé að tala um að það megi aldrei leggja einn algildan mælikvarða á hóp nemenda og þannig vinsa frá það fólk sem ekki uppfyllir t.d. viðmið um fullkomna stafsetningu, hárrétt málfar, einu og réttu aðferðina við útreikninginn og fullkomið vald á APA heimildaskráningu og hvað þá viðmið um viðeigandi athygli, hegðun, aga og einbeitingu. Við þekkjum gömlu myndina af ólíkum dýrum sem fá það verkefni að klifra upp í tré og eru öll metin á sama hátt. Í þessu samhengi verður að koma skýrt fram að staðan í íslenskum framhaldsskólum í dag er allt önnur en hún var fyrir um 50 árum síðan þegar aðeins lágt hlutfall í hverjum árgangi hélt áfram menntun eftir skyldunámið. Nú er það svo að nánast hvert mannsbarn heldur áfram námi eftir grunnskóla, enda námsframboðið gríðarlegt í fjölbreyttum framhaldsskólum og á sama tíma hefur brotthvarf nemenda úr framhaldsskólum heldur minnkað. Á þessum tíma hefur áhersla á stór lokapróf snarminnkað og sömuleiðis hefur fjölbreytni verkefna og námsmats aukist til allra muna. Þannig hefur starf kennara líka snarbreyst á stuttum tíma og við komin langt frá þeim veruleika sem stundum er dreginn upp, að kennarinn sé eins og predikarinn sem fer bara með sína rullu alla önnina og skellir svo á stóru prófi í lokin þar sem allt er undir fyrir nemendur að standast prófið eða þurfa að endurtaka leiðindin ella. Staðan er allt önnur. Kennarar keppast við að nálgast nemendur þar sem eru staddir og reyna sitt besta til þess að byggja á styrkleikum þeirra. Verkefnaskil felast jafnvel í söng, leikþáttum, myndböndum, fyrirlestrum eða ritgerðum; einnig hefur áhersla á hópavinnu aukist jafnt og þétt. Þess vegna er svo mikilvægt að kerfið styðji við þessa vinnu kennara og að þeim sé tryggður nægur tími til þess að skipuleggja og annast réttmætt og áreiðanlegt námsmat. Mikilvægasti þátturinn í námsmatinu er að sjálfsögðu að það sé leiðbeinandi þannig að nemandinn taki sífellt framförum undir vökulum augum kennara sinna. En námsmat getur aldrei losnað undan því hlutverki að vera útilokandi líka. Einhverjir nemendur ná ekki þeim markmiðum sem sett eru á ákveðnum námsleiðum og námsmatið verður að fá að leiða það í ljós. Þau sem ekki ná settum markmiðum á einum stað geta örugglega fundið sinn farveg á öðrum stað og það á ekki að vera áfellisdómur, heldur leiðbeiningar um að hæfileikar viðkomandi liggi á öðrum sviðum. Námsmat er mikilvægur þáttur í öllum menntakerfum og mjög veigamikill partur af vinnu kennara. Raunar er það svo að á Íslandi er lokaeinkunn í áfanga stjórnvaldsákvörðun. Samkvæmt aðalnámskrá framhaldsskóla og reglugerð um starfslið framhaldsskóla er kennurum falið að annast og bera ábyrgð á námsmati. Enda verður námsmat aldrei slitið frá kennslu og mismunandi kennsluaðferðum. Einnig er fjölbreytt námsmat, þar sem horft er til styrkleika hvers og eins og reynt að byggja á þeim, nátengt umsjónarstarfi með nemendum, sem verður sífellt viðameiri þáttur í kennarastarfinu. Námsmatið verður því alltaf að vera í höndum kennaranna sjálfra og það verður með öllum ráðum að tryggja það að kennarinn fái nægan tíma til þess að móta það og stýra út frá sínu fagsviði, sinni starfskenningu, samhengi hvers námshóps, skólabrag og svo auðvitað aðalnámskrá, lögum og reglugerðum og kjarasamningum. Kennarar, náms- og starfsráðgjafar, sálfræðingar og stjórnendur í öllum framhaldsskólum eru í sífelldri vinnu við að stilla af og betrumbæta námsmat, starfsumhverfi nemenda, kennsluhætti og allt stoðkerfi utan um nemendur með þeirra menntun og farsæld fyrir augum. Þessari vinnu má gjarnan hampa og styðja að verðleikum. Höfundur er formaður Félags framhaldsskólakennara.