Inn fyrir endimörk alheimsins Gunnar Dofri Ólafsson skrifar 25. janúar 2022 15:02 Heiminum hefur sennilega aldrei vegnað betur. Skrýtið að segja þetta á því sem við vonum að sé skottið á tveggja ára löngum heimsfaraldri. Faraldurinn er eins og óbærilegur ættingi sem hefur sest við miðju borðsins og í stað þess að sinna skyldum sínum og rétta sósuna snýr hann öllum samræðum upp í sjálfan sig og akkúrat þegar hann virðist ætla að þagna upphefst ræðan á ný. Þessi tvö ár af degi múrmeldýrsins hafa þó ekki breytt því að mörg ljós í heiminum eru iðagræn. Þessi mynd úr Raunvitund, tímamótariti Hans Rosling segir meira en mörg þúsund orð. Ég ætti að vita það því ég þýddi hana. Þrátt fyrir þetta gera ýmsir brestir vart við sig. Örbirgð er að aukast í fyrsta skipti í mjög langan tíma í heiminum vegna faraldursins í fátækustu ríkjum heims. Ójöfnuður, sem er frjór jarðvegur lýðskrumara og skautunar, er síst á undanhaldi. Loftslagsváin er yfir og allt um kring eins og Voldemort, í senn ógnvekjandi og ósýnileg. Undanfarna áratugi hefur mælikvarði á árangur heimsins fyrst og fremst verið hagvöxtur. Þrátt fyrir batnandi lífskjör, minni örbirgð, færri átök, meira heilbrigði, hægari fólksfjölgun og aukna menntun þá eru blikur á lofti. Ágangur okkar á jörðina, sem er uppspretta allrar okkar velsældar, er orðin ósjálfbær. Ég sé þetta á hverjum einasta degi í mínu daglega starfi. Á hverjum einasta degi undanfarin ár - líka á sunnudögum og jóladag- tekur SORPA á móti 600 tonnum af rusli til meðhöndlunar. Eins og góður vinur minn orðaði það: „Það er svona 500 tonnum meira á dag en ég hefði haldið.“ 600 tonn á dag jafngilda því að keyra smábíl fram af hengiflugi á tveggja mínútna fresti. Allan daginn, allt árið. Alltaf. Við gerum okkar besta til að koma þessum verðmætum, sem einhver framleiddi, seldi og borgaði einhvern tíma peninga fyrir, og koma þeim aftur inn í hringrásina. Staðreyndin er hins vegar sú að helmingurinn af þessu rusli kemst aldrei aftur inn í hringrásina og endar í urðun. Þar liggja þessi verðmæti grafin, rotnandi og losa gríðarlegt magn af gróðurhúsalofttegundum. Við þurfum að endurskoða hvernig við mælum árangur. Það hlýtur að vera til betri leið en línulega hagkerfið með línulega vextinum og með bara eina línu neðst í ársreikningnum sem segir þér til um hvort þú stóðst þig vel eða illa í ár. Kata Raworth, hagfræðingur og höfundur bókarinnar Doughnut Economics: Seven Ways to Think Like a 21st-Century Economist, sem útleggst á íslensku sem Kleinuhringjahagfræði: Sjö aðferðir til að hugsa eins og 21. aldar hagfræðingur. Mun kleinuhringurinn bjarga okkur? á Kjarnanum. Í henni leggur Kate út frá því að blýanturinn er máttugri en hundrað ára hagfræðikenningar því í honum felst mátturinn til að teikna heiminn upp á nýtt. Og hún teiknaði hann í formi kleinuhrings. Í stað þess að horfa á eina kennitölu fyrir velgengni heimsins - hagvöxt - þá dró hún upp fjöldan allan af viðmiðum sem setja heiminum mörk, bæði út á við og inn á við. Viðmiðin utan á hringnum eins og loftslagsbreytingar, ferksvatnsnotkun, súrnun sjávar og loftmengun eru þættir sem við megum ekki ganga of langt á. Ef og þegar við gerum það stefnum við jafnvægi heims og náttúru í hættu. Inni í hringnum eru svo viðmið þar sem við þurfum að standast ákveðnar lágmarkskröfur á hnattræna vísu til að lifa nógu góðu lífi. Við þurfum öll aðgengi að nógu miklum og nærandi mat, nógu mikilli orku, félagslegum jöfnuði, húsnæði og svona mætti lengi telja. Þegar þessum þörfum er ekki mætt stefnum við velmegun, lífi og öryggi okkar minnsta bræðra og systra í hættu. Til að takast á við stórar áskoranir 21. aldarinnar þurfa hagkerfi heimsins að breytast. Ekki sé lengur hægt að treysta á ótakmarkaðan og línulegan vöxt heldur þurfi að virða þær takmarkanir sem náttúran setur okkur á sama tíma og við tryggjum að grunnþörfum allra jarðarbúa sé mætt. Því þó svo að hagvöxtur sé mikilvægt mælitæki á árangur ríkja þá er hann ekki og getur ekki verið eini mælikvarðinn. Heimurinn er flóknari en svo að ein tala sem mælir efnahagsumsvif geti sagt til um velgengni okkar eða vangetu til framtíðar á öllum sviðum. Heilbrigðu hagkerfi, segir Kate, er nefnilega ekki ætlað að vaxa heldur þrífast. Kate Raworth er ein þeirra sem halda erindi á Janúarráðstefnu Festu 2022 á fimmtudaginn 27. janúar. Auk Kate mun Johan Rockström halda þar erindi, en hann er einna helst þekktur fyrir rannsóknir á þolmörkum jarðar. Þá verður boðið upp á fjölbreyttar umræður með íslenskum aðilum. Dagskrá hefst kl 9:00, beint streymi og öllum opin, allar upplýsingar má nálgast hér. Höfundur er samskipta- og þróunarstjóri SORPU bs, sem er eitt af aðildarfélögum Festu - miðstöðvar um sjálfbærni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gunnar Dofri Ólafsson Sorpa Samfélagsleg ábyrgð Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Jarðakaup í nýjum tilgangi Halla Hrund Logadóttir Skoðun Eru orkumálin að fara úr böndunum? Jónas Guðmundsson Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir Skoðun Skipulagsmál og uppbygging í Árborg Bragi Bjarnason Skoðun Norska veiðistöðin Friðrik Erlingsson Skoðun Af auðvaldsmönnum og undirlægjuhætti Ester Hilmarsdóttir Skoðun Ég kýs… Gísli Ásgeirsson Skoðun Nú getum við brotið blað Ragnheiður Davíðsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Eru orkumálin að fara úr böndunum? Jónas Guðmundsson skrifar Skoðun Skipulagsmál og uppbygging í Árborg Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Ég kýs… Gísli Ásgeirsson skrifar Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nú getum við brotið blað Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum loftslagsaðgerðir, ekki grænþvott Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Af hverju bara hálft skref áfram? Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Baldur í þágu mannúðar og samfélags Anna María Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Hvar er Reykjavegur? Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Af auðvaldsmönnum og undirlægjuhætti Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hafðu áhrif á líf barna Ída Björg Unnarsdóttir skrifar Skoðun Stórbætum samgöngur Logi Einarsson skrifar Skoðun Norska veiðistöðin Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Köllum það réttu nafni: Fordóma Derek Terell Allen skrifar Skoðun Ótrúverðugt plan að annars góðum markmiðum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Formleg uppgjöf Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Örlætisgerningur Vilhjálmur H. Vilhjálmsson skrifar Skoðun Fjármunum veitt þangað sem neyðin er mest Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfbær framtíð Vestfjarða Sigríður Ólöf Kristjánsdóttir,Aðalsteinn Óskarsson skrifar Skoðun Burt með pólitík á Bessastöðum Kristmundur Carter skrifar Skoðun Náttúran njóti vafans, ótímabundið Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun „Almennings“ samgöngur? Bragi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Góður forseti G. Pétur Matthíasson skrifar Skoðun Hvers vegna Halla Tómasdóttir? Guðjón Sigurðsson skrifar Skoðun Heimildin sem hvarf úr frumvarpi matvælaráðherra Vala Árnadóttir skrifar Skoðun Sníða sér stakk eftir vexti Guðni Magnús Ingvason skrifar Sjá meira
Heiminum hefur sennilega aldrei vegnað betur. Skrýtið að segja þetta á því sem við vonum að sé skottið á tveggja ára löngum heimsfaraldri. Faraldurinn er eins og óbærilegur ættingi sem hefur sest við miðju borðsins og í stað þess að sinna skyldum sínum og rétta sósuna snýr hann öllum samræðum upp í sjálfan sig og akkúrat þegar hann virðist ætla að þagna upphefst ræðan á ný. Þessi tvö ár af degi múrmeldýrsins hafa þó ekki breytt því að mörg ljós í heiminum eru iðagræn. Þessi mynd úr Raunvitund, tímamótariti Hans Rosling segir meira en mörg þúsund orð. Ég ætti að vita það því ég þýddi hana. Þrátt fyrir þetta gera ýmsir brestir vart við sig. Örbirgð er að aukast í fyrsta skipti í mjög langan tíma í heiminum vegna faraldursins í fátækustu ríkjum heims. Ójöfnuður, sem er frjór jarðvegur lýðskrumara og skautunar, er síst á undanhaldi. Loftslagsváin er yfir og allt um kring eins og Voldemort, í senn ógnvekjandi og ósýnileg. Undanfarna áratugi hefur mælikvarði á árangur heimsins fyrst og fremst verið hagvöxtur. Þrátt fyrir batnandi lífskjör, minni örbirgð, færri átök, meira heilbrigði, hægari fólksfjölgun og aukna menntun þá eru blikur á lofti. Ágangur okkar á jörðina, sem er uppspretta allrar okkar velsældar, er orðin ósjálfbær. Ég sé þetta á hverjum einasta degi í mínu daglega starfi. Á hverjum einasta degi undanfarin ár - líka á sunnudögum og jóladag- tekur SORPA á móti 600 tonnum af rusli til meðhöndlunar. Eins og góður vinur minn orðaði það: „Það er svona 500 tonnum meira á dag en ég hefði haldið.“ 600 tonn á dag jafngilda því að keyra smábíl fram af hengiflugi á tveggja mínútna fresti. Allan daginn, allt árið. Alltaf. Við gerum okkar besta til að koma þessum verðmætum, sem einhver framleiddi, seldi og borgaði einhvern tíma peninga fyrir, og koma þeim aftur inn í hringrásina. Staðreyndin er hins vegar sú að helmingurinn af þessu rusli kemst aldrei aftur inn í hringrásina og endar í urðun. Þar liggja þessi verðmæti grafin, rotnandi og losa gríðarlegt magn af gróðurhúsalofttegundum. Við þurfum að endurskoða hvernig við mælum árangur. Það hlýtur að vera til betri leið en línulega hagkerfið með línulega vextinum og með bara eina línu neðst í ársreikningnum sem segir þér til um hvort þú stóðst þig vel eða illa í ár. Kata Raworth, hagfræðingur og höfundur bókarinnar Doughnut Economics: Seven Ways to Think Like a 21st-Century Economist, sem útleggst á íslensku sem Kleinuhringjahagfræði: Sjö aðferðir til að hugsa eins og 21. aldar hagfræðingur. Mun kleinuhringurinn bjarga okkur? á Kjarnanum. Í henni leggur Kate út frá því að blýanturinn er máttugri en hundrað ára hagfræðikenningar því í honum felst mátturinn til að teikna heiminn upp á nýtt. Og hún teiknaði hann í formi kleinuhrings. Í stað þess að horfa á eina kennitölu fyrir velgengni heimsins - hagvöxt - þá dró hún upp fjöldan allan af viðmiðum sem setja heiminum mörk, bæði út á við og inn á við. Viðmiðin utan á hringnum eins og loftslagsbreytingar, ferksvatnsnotkun, súrnun sjávar og loftmengun eru þættir sem við megum ekki ganga of langt á. Ef og þegar við gerum það stefnum við jafnvægi heims og náttúru í hættu. Inni í hringnum eru svo viðmið þar sem við þurfum að standast ákveðnar lágmarkskröfur á hnattræna vísu til að lifa nógu góðu lífi. Við þurfum öll aðgengi að nógu miklum og nærandi mat, nógu mikilli orku, félagslegum jöfnuði, húsnæði og svona mætti lengi telja. Þegar þessum þörfum er ekki mætt stefnum við velmegun, lífi og öryggi okkar minnsta bræðra og systra í hættu. Til að takast á við stórar áskoranir 21. aldarinnar þurfa hagkerfi heimsins að breytast. Ekki sé lengur hægt að treysta á ótakmarkaðan og línulegan vöxt heldur þurfi að virða þær takmarkanir sem náttúran setur okkur á sama tíma og við tryggjum að grunnþörfum allra jarðarbúa sé mætt. Því þó svo að hagvöxtur sé mikilvægt mælitæki á árangur ríkja þá er hann ekki og getur ekki verið eini mælikvarðinn. Heimurinn er flóknari en svo að ein tala sem mælir efnahagsumsvif geti sagt til um velgengni okkar eða vangetu til framtíðar á öllum sviðum. Heilbrigðu hagkerfi, segir Kate, er nefnilega ekki ætlað að vaxa heldur þrífast. Kate Raworth er ein þeirra sem halda erindi á Janúarráðstefnu Festu 2022 á fimmtudaginn 27. janúar. Auk Kate mun Johan Rockström halda þar erindi, en hann er einna helst þekktur fyrir rannsóknir á þolmörkum jarðar. Þá verður boðið upp á fjölbreyttar umræður með íslenskum aðilum. Dagskrá hefst kl 9:00, beint streymi og öllum opin, allar upplýsingar má nálgast hér. Höfundur er samskipta- og þróunarstjóri SORPU bs, sem er eitt af aðildarfélögum Festu - miðstöðvar um sjálfbærni.
Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar