Samkeppniseftirlitið og landbúnaður Erna Bjarnadóttir skrifar 15. febrúar 2021 11:31 Þann 11. febrúar sl. gekkst Félag atvinnurekenda fyrir rafrænum fundi um samkeppnismál. Þar fór forstjóri Samkeppniseftirlitsins um víðan völl. Í fyrirsögn fréttar Viðskiptablaðsins um fundinn segir að forstjórinn hafi skotið á „Boga Nils og hagsmunasamtök“. Í fréttinni kom m.a. fram að forstjórinn hefði talið samkeppni lausn við öllum vanda í heimskreppu (þ.m.t. í flugrekstri) og að nú heyrðist hærra í verndunarsinnum (þ.m.t. hagsmunasamtökum bænda). Íslenskur samkeppnisréttur er evrópskur samkeppnisréttur Við mat á yfirlýsingum forstjóra Samkeppniseftirlitsins er mikilvægt að meðtaka að hann er yfirmaður samkeppnismála á Íslandi. Samkeppniseftirlitið annast framkvæmd samkeppnislaga nr. 44/2005. Þessi lög er að finna í íslensku lagasafni vegna áhrifa evrópsks réttar á íslenskan rétt. Með aðild Íslands að EES-samningnum voru innleiddar fjölmargar lagabreytingar en samþykkt samkeppnislaga nr. 8/1993 var ein þeirra. Allar meginreglur samkeppnisréttarins hér á landi má með einum eða öðrum hætti rekja til meginlands Evrópu og má sjá þess stað í stjórnsýslu Samkeppniseftirlitsins. Sérfræðingar á þessu sviði hafa tjáð mér að þegar Samkeppniseftirlitið metur áhrif einstakra samninga hér á landi, er oft og tíðum vísað til fordæma úr evrópskum samkeppnisrétti í stjórnsýslu þess. Af þessari ástæðu hljóta yfirlýsingar forstjóra Samkeppniseftirlitsins að vekja athygli, einkum þegar hann talar um verndarstefnu og nefnir hagsmunasamtök bænda sérstaklega í því sambandi. Yfirlýsingar Samkeppniseftirlits um íslenskan landbúnað Af frétt Viðskiptablaðsins að dæma taldi forstjórinn að verndarstefna væri að skjóta rótum í heimsfaraldri og minntist hann í því sambandi á breytt fyrirkomulag á útboði tollkvóta fyrir landbúnaðarafurðir frá ESB og aðgerða sem nefndar hafa verið til að bæta rekstur kjötafurðastöðva. Í erindi sem Leifur Örn Leifsson, framkvæmdastjóri fyrirtækjasviðs hjá Innnesi hélt á sama fundi, var jafnvel gengið svo langt að tala um að tekin hefði verið ákvörðun um hækkun útboðsgjalds. Slíkt á vitanlega ekki við rök að styðjast og hef ég farið yfir það í annarri grein. Sjá einnig: Skinkuskákin í Kringlunni Á undanförnum misserum hefur farið fram margvísleg vinna þar sem rekstrarskilyrði íslensks landbúnaðar eru borin saman við rekstrarskilyrði landbúnaðar í Noregi og ESB. Þar má nefna skýrslu Lagastofnunar HÍ sem var unnin fyrir atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið. Niðurstaða þessarar vinnu hefur leitt í ljós að víðtækar undanþágur frá samkeppnisreglum gilda fyrir framleiðendur landbúnaðarvara í Noregi og innan ESB. Samkvæmt 3. gr. norsku samkeppnislaganna frá 2004 getur konungur með reglugerð innleitt undanþágu frá 10.-11. gr. laganna sem er nauðsynleg til að útfæra norsku landbúnaðarstefnuna. Á þessum grundvelli eru norskir bændur og hagsmunasamtök þeirra undanþegnir gildissviði norskra samkeppnislaga. Mun lengra er gengið innan ESB. Í 42. gr. Lissabonsáttmálans er fjallað um landbúnað og tiltekið að samkeppnisreglur gildi um hann að því marki sem ákveðið er af Ráðinu og framkvæmdastjórn ESB. Þetta er útfært nánar í reglugerð EB nr. 1308/2013 um sameiginlegt markaðskerfi með landbúnaðarvörur. Í reglugerðinni er að finna víðtækar undanþágur fyrir bændur og samtök þeirra frá samkeppnisreglum ESB. Þar er byggt á því að sameiginlegt markaðsstarf bænda sé mikilvægt þar sem það bætir markaðssetningu, áætlanagerð, aðlögun framboðs að eftirspurn, stuðlar að hagræðingu o.m.fl. Á þessum grundvelli gilda undanþágur m.a. fyrir framleiðendur mjólkur, kjöts og grænmetis. Í 209. gr. reglugerðarinnar segir í lauslegri þýðingu: Ákvæði 101. gr. gilda ekki um samninga, ákvarðanir og samstilltar aðgerðir bænda, bændasamtaka [...] sem varða framleiðslu eða sölu á landbúnaðarafurðum eða notkun sameiginlegrar aðstöðu til geymslu, meðhöndlunar eða vinnslu á landbúnaðarafurðum, nema þegar það stofnar markmiðum 39. gr. sáttmálans í hættu. Þessar undanþágur frá samkeppnisreglum eru taldar nauðsynlegar til að framkvæma landbúnaðarstefnu ESB og koma til viðbótar við annan stuðning til bænda á grundvelli sameiginlegu landbúnaðarstefnunnar (CAP). Ef undanþágur gilda í Noregi og ESB – af hverju ekki á Íslandi? Eftirfarandi spurning vaknar þegar hlýtt er á yfirlýsingar forstjórans um hagsmunabaráttu bænda: Ef undanþágur frá samkeppnisreglum gilda fyrir bændur í Noregi og ESB – af hverju geta slíkar undanþágur ekki gilt á Íslandi? Svarið er einfalt. Undanþágur geta gilt á Íslandi ef löggjafinn ákveður að undanþágur skuli gilda til að framkvæma íslenska landbúnaðarstefnu. Það er þó alvarlegra að forstjóri Samkeppniseftirlitsins tekur í málflutningi sínum á opinberum vettvangi ekki tillit til þessara atriða. Þess í stað er því haldið fram að hagsmunasamtök hugsi til skamms tíma og að nauðsynlegt sé að líta til „annarra þjóða og árangurs þeirra“. En hvað ef aðrar þjóðir – helstu viðskiptalönd Íslands – hafa einmitt í gildi undanþágur frá samkeppnislögum fyrir bændur og samtök þeirra? Af hverju ekki taka upp slíkar undanþágur hér á landi þannig að íslenskur landbúnaður geti keppt – eða a.m.k. reynt að keppa – við innfluttar landbúnaðarvörur? Niðurlag Í niðurlagi erindis forstjórans á fyrrnefndum fundi, birtist svo rúsínan í pylsuendanum: „Þið þekkið á eigin skinni að hindranir af hálfu stjórnvalda eða stærri fyrirtækja geta dregið úr ykkur kraftinn. Að mínu mati þurfa stjórnvöld að gera meira af því að hlusta á ykkar reynslu.“ Þarna var talað beint til Félags atvinnurekenda. Jæja, Páll Gunnar, hlustaðu nú: Reynsla bænda er að þeir geti ekki keppt við erlendar innfluttar landbúnaðarvörur. Bændur hafa kynnt sér norskar og evrópskar reglur sem gilda um landbúnað og sjá að þar gilda víðtækar undanþágur frá samkeppnislögum. Vinsamlegast svaraðu frekar spurningunni sem blasir við: Hvaða skuldbindingar Íslands að EES-rétti gera það að verkum að undanþágur geta ekki gilt frá samkeppnislögum á Íslandi fyrir landbúnað ef slíkar undanþágur gilda í Noregi og ESB? Höfundur er hagfræðingur og verkefnisstjóri hjá Mjólkursamsölunni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skattar og tollar Erna Bjarnadóttir Landbúnaður Mest lesið Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson Skoðun Skoðun Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Skoðun Lög um vinnu og virknimiðstöðvar Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Áfram Breiðholt og Kjalarnes! Skúli Helgason skrifar Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Vesturlönd mega ekki leyfa Pútín að skrifa leikreglurnar Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson skrifar Skoðun Gulur september María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason skrifar Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Reiði á tímum allsnægta Jökull Gíslason skrifar Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Tölur segja ekki alla söguna Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Enn úr sömu sveitinni Trausti Hjálmarsson skrifar Skoðun Palestínsk börn eiga betra skilið Anna Lúðvíksdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Öll dýrin í skóginum eiga að vera vinir Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Meira að segja Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason skrifar Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Ákalli um samræmingu í eftirliti svarað Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Þann 11. febrúar sl. gekkst Félag atvinnurekenda fyrir rafrænum fundi um samkeppnismál. Þar fór forstjóri Samkeppniseftirlitsins um víðan völl. Í fyrirsögn fréttar Viðskiptablaðsins um fundinn segir að forstjórinn hafi skotið á „Boga Nils og hagsmunasamtök“. Í fréttinni kom m.a. fram að forstjórinn hefði talið samkeppni lausn við öllum vanda í heimskreppu (þ.m.t. í flugrekstri) og að nú heyrðist hærra í verndunarsinnum (þ.m.t. hagsmunasamtökum bænda). Íslenskur samkeppnisréttur er evrópskur samkeppnisréttur Við mat á yfirlýsingum forstjóra Samkeppniseftirlitsins er mikilvægt að meðtaka að hann er yfirmaður samkeppnismála á Íslandi. Samkeppniseftirlitið annast framkvæmd samkeppnislaga nr. 44/2005. Þessi lög er að finna í íslensku lagasafni vegna áhrifa evrópsks réttar á íslenskan rétt. Með aðild Íslands að EES-samningnum voru innleiddar fjölmargar lagabreytingar en samþykkt samkeppnislaga nr. 8/1993 var ein þeirra. Allar meginreglur samkeppnisréttarins hér á landi má með einum eða öðrum hætti rekja til meginlands Evrópu og má sjá þess stað í stjórnsýslu Samkeppniseftirlitsins. Sérfræðingar á þessu sviði hafa tjáð mér að þegar Samkeppniseftirlitið metur áhrif einstakra samninga hér á landi, er oft og tíðum vísað til fordæma úr evrópskum samkeppnisrétti í stjórnsýslu þess. Af þessari ástæðu hljóta yfirlýsingar forstjóra Samkeppniseftirlitsins að vekja athygli, einkum þegar hann talar um verndarstefnu og nefnir hagsmunasamtök bænda sérstaklega í því sambandi. Yfirlýsingar Samkeppniseftirlits um íslenskan landbúnað Af frétt Viðskiptablaðsins að dæma taldi forstjórinn að verndarstefna væri að skjóta rótum í heimsfaraldri og minntist hann í því sambandi á breytt fyrirkomulag á útboði tollkvóta fyrir landbúnaðarafurðir frá ESB og aðgerða sem nefndar hafa verið til að bæta rekstur kjötafurðastöðva. Í erindi sem Leifur Örn Leifsson, framkvæmdastjóri fyrirtækjasviðs hjá Innnesi hélt á sama fundi, var jafnvel gengið svo langt að tala um að tekin hefði verið ákvörðun um hækkun útboðsgjalds. Slíkt á vitanlega ekki við rök að styðjast og hef ég farið yfir það í annarri grein. Sjá einnig: Skinkuskákin í Kringlunni Á undanförnum misserum hefur farið fram margvísleg vinna þar sem rekstrarskilyrði íslensks landbúnaðar eru borin saman við rekstrarskilyrði landbúnaðar í Noregi og ESB. Þar má nefna skýrslu Lagastofnunar HÍ sem var unnin fyrir atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið. Niðurstaða þessarar vinnu hefur leitt í ljós að víðtækar undanþágur frá samkeppnisreglum gilda fyrir framleiðendur landbúnaðarvara í Noregi og innan ESB. Samkvæmt 3. gr. norsku samkeppnislaganna frá 2004 getur konungur með reglugerð innleitt undanþágu frá 10.-11. gr. laganna sem er nauðsynleg til að útfæra norsku landbúnaðarstefnuna. Á þessum grundvelli eru norskir bændur og hagsmunasamtök þeirra undanþegnir gildissviði norskra samkeppnislaga. Mun lengra er gengið innan ESB. Í 42. gr. Lissabonsáttmálans er fjallað um landbúnað og tiltekið að samkeppnisreglur gildi um hann að því marki sem ákveðið er af Ráðinu og framkvæmdastjórn ESB. Þetta er útfært nánar í reglugerð EB nr. 1308/2013 um sameiginlegt markaðskerfi með landbúnaðarvörur. Í reglugerðinni er að finna víðtækar undanþágur fyrir bændur og samtök þeirra frá samkeppnisreglum ESB. Þar er byggt á því að sameiginlegt markaðsstarf bænda sé mikilvægt þar sem það bætir markaðssetningu, áætlanagerð, aðlögun framboðs að eftirspurn, stuðlar að hagræðingu o.m.fl. Á þessum grundvelli gilda undanþágur m.a. fyrir framleiðendur mjólkur, kjöts og grænmetis. Í 209. gr. reglugerðarinnar segir í lauslegri þýðingu: Ákvæði 101. gr. gilda ekki um samninga, ákvarðanir og samstilltar aðgerðir bænda, bændasamtaka [...] sem varða framleiðslu eða sölu á landbúnaðarafurðum eða notkun sameiginlegrar aðstöðu til geymslu, meðhöndlunar eða vinnslu á landbúnaðarafurðum, nema þegar það stofnar markmiðum 39. gr. sáttmálans í hættu. Þessar undanþágur frá samkeppnisreglum eru taldar nauðsynlegar til að framkvæma landbúnaðarstefnu ESB og koma til viðbótar við annan stuðning til bænda á grundvelli sameiginlegu landbúnaðarstefnunnar (CAP). Ef undanþágur gilda í Noregi og ESB – af hverju ekki á Íslandi? Eftirfarandi spurning vaknar þegar hlýtt er á yfirlýsingar forstjórans um hagsmunabaráttu bænda: Ef undanþágur frá samkeppnisreglum gilda fyrir bændur í Noregi og ESB – af hverju geta slíkar undanþágur ekki gilt á Íslandi? Svarið er einfalt. Undanþágur geta gilt á Íslandi ef löggjafinn ákveður að undanþágur skuli gilda til að framkvæma íslenska landbúnaðarstefnu. Það er þó alvarlegra að forstjóri Samkeppniseftirlitsins tekur í málflutningi sínum á opinberum vettvangi ekki tillit til þessara atriða. Þess í stað er því haldið fram að hagsmunasamtök hugsi til skamms tíma og að nauðsynlegt sé að líta til „annarra þjóða og árangurs þeirra“. En hvað ef aðrar þjóðir – helstu viðskiptalönd Íslands – hafa einmitt í gildi undanþágur frá samkeppnislögum fyrir bændur og samtök þeirra? Af hverju ekki taka upp slíkar undanþágur hér á landi þannig að íslenskur landbúnaður geti keppt – eða a.m.k. reynt að keppa – við innfluttar landbúnaðarvörur? Niðurlag Í niðurlagi erindis forstjórans á fyrrnefndum fundi, birtist svo rúsínan í pylsuendanum: „Þið þekkið á eigin skinni að hindranir af hálfu stjórnvalda eða stærri fyrirtækja geta dregið úr ykkur kraftinn. Að mínu mati þurfa stjórnvöld að gera meira af því að hlusta á ykkar reynslu.“ Þarna var talað beint til Félags atvinnurekenda. Jæja, Páll Gunnar, hlustaðu nú: Reynsla bænda er að þeir geti ekki keppt við erlendar innfluttar landbúnaðarvörur. Bændur hafa kynnt sér norskar og evrópskar reglur sem gilda um landbúnað og sjá að þar gilda víðtækar undanþágur frá samkeppnislögum. Vinsamlegast svaraðu frekar spurningunni sem blasir við: Hvaða skuldbindingar Íslands að EES-rétti gera það að verkum að undanþágur geta ekki gilt frá samkeppnislögum á Íslandi fyrir landbúnað ef slíkar undanþágur gilda í Noregi og ESB? Höfundur er hagfræðingur og verkefnisstjóri hjá Mjólkursamsölunni.
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun
Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar
Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar
Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun