
Skynsamleg leið eða stórvarasöm?
Málið var tekið fyrir í Sunnudagsþættinum á Skjá einum. Ólafur Teitur Guðnason gerðist heimspekilegur og vitnaði í David Hume: "Frelsið glatast sjaldan í einu lagi. Það glatast iðulega smátt og smátt". Og það sem meira er, sagði Ólafur Teitur: "Leiðin frá frelsi til ánauðar er vörðuð góðum áformum, eins og Friedrich Hayek benti á. Þeir sem skerða frelsið, gera
það oftast í einhverjum göfugum tilgangi".
Og það má auðvitað segja að það sé göfugur tilgangur að bæta mataræði fólks. Í okkar heimshluta er það ekki skortur sem veldur vandræðum heldur ofgnótt sem velmegunin hefur leitt af sér en einn fylgifiskur hennar er offita sem orðin er svo útbreidd að talað er um hana sem eitt helsta heilbrigðisvandamál Vesturlanda. Í því sambandi hafa menn sérstakar áhyggjur af börnum og unglingum sem eru sögð varnarlaus gagnvart sölumönnum óhollra matvæla og drykkja.
En áður en við höldum áfram að hneykslast á Samfylkingunni og forsjárhyggju hennar skulum við líta á hvað það er sem þingmenn hennar eru raunverulega að leggja til. Svarið finnum við í þingsályktunartillögu sem lesa má hér á vef Alþingis. Þar er lagt til að Alþingi samþykki eftirfarandi:
"Alþingi ályktar að fela heilbrigðisráðherra að kanna grundvöll fyrir setningu reglna um takmörkun auglýsinga á matvöru sem inniheldur mikla fitu, sykur eða salt með það að markmiði að sporna við offitu, einkum meðal barna og ungmenna. Ráðherra leitist í þessu skyni m.a. við að ná samstöðu með framleiðendum, innflytjendum og auglýsendum um að þessar vörur verði ekki auglýstar í sjónvarpi fyrr en eftir klukkan níu á kvöldin."
Rétt er að veita því athygli að í tillögunni felst ekki afdráttarlaus krafa um auglýsingabann heldur er frekar um að ræða tilmæli til heilbrigðisyfirvalda um að reyna að fá auglýsendur til samstarfs og vekja þá til skilnings á vandamálinu.
En er þetta rétt leið og skynsamleg? Eða er hún stórvarasöm frelsisskerðing? Fram kemur í greinargerð með þingsályktunartillögunni að fyrirmyndin er sótt til breskra jafnaðarmanna: "Flutningsmenn vekja ... athygli á þeim aðgerðum sem bresk heilbrigðisyfirvöld hafa gripið til en tillaga þessi hefur þær að nokkru sem fyrirmynd."
Um það voru hugmyndir í Bretlandi að banna sjónvarpsauglýsingar á óhollum matvælum á tímum sem börn væru helst fyrir framan viðtækin. Um þetta má til dæmis lesa hér á fréttavef BBC. Þar kemur fram að eftir skoðun málsins var fallið frá hugmyndinni um algjört bann við slíkum auglýsingum en í staðinn er í nýlegri hvítbók bresku ríkisstjórnarinnar eins og hér má lesa lagt til að teknar verði upp viðræður við hagsmunaaðila, þ.e. framleiðendur gosdrykkja, sælgætis og skyndifæðis, með það í huga að þeir setji sér sjálfur reglur sem takmarka það hvernig slíkum auglýsingum er beint að börnum. Segja má að það sé þetta sé Samfylkingin hafi í huga að gert verði á Íslandi.
Af hverju ekki algjört bann? Ástæðan fyrir því að Bretar lögðu þá hugmynd á hilluna var að hún mætti miklu andófi. Hasmunaaðilar töldu hana óeðlilega frelsisskerðingu og mismunun og efasemdir voru uppi um að hún stæðist gagnvart grundvallarreglum um tjáningarfrelsi. Einnig var bent á á hve erfitt væri að skilgreina þær vörur sem ekki mætti auglýsa. Margir höfðu áhyggjur af því að hér væri verið að feta sig inn á slóðir sem boðið gætu hættu heim og skapað varhugaverð fordæmi.
Auglýsingabann á óholum matvörum gagnvart börnum hefur verið reynt og er við lýði á tveimur stöðum. Í Svíþjóð og Quebec í Kanada. Gallinn er bara sá að það hefur ekki virkað á nokkurn hátt. Offita barna og unglinga er sama vandamálið þar og annars staðar. Þessi staðreynd hafði áhrif á Breta og átti þátt í því að þeir féllu frá því að fyrirskipa auglýsingabann.
En ef lögbundið auglýsingabann hefur ekki áhrif á mataræði barna og unglinga er þá ekki ólíklegt að frjáls ákvörðun auglýsenda um að takmarka slíkar auglýsingar hafi meiri áhrif? Það virðist blasa við og þess vegna er svolítið erfitt að átta sig á því hvað bresk stjórnvöld - og Samfylkingin á Íslandi - eru að fara. Nema þau telji að reynsla Svía og Kanadamanna sé ekki einhlít og jafnvel þótt bannið sé áhrifalítið þá sé siðferðilega ekki stætt á öðru en að halda óhollustunni frá börnum svo sem kostur er.
Vafalaust er það rétt að "óhollur matur" - hvað sem það nú er nákvæmlega - á sinn þátt - og líklega drjúgan - í offitu barna og unglinga, offitu sem skerðir möguleika þeirra í lífinu og skapar þeim heilsufarsleg vandamál, andleg og líkamleg, sem aftur skapar þjóðfélaginu kostnað og vandræði og annan ama. En mataræðið er áreiðanlega ekki eini sökudólgurinn. Líklega er hreyfingarleysi ungdómsins enn stærri áhrifaþáttur offituvandans. Aukin hreyfing, aukin líkamsrækt, er því líklega nærtækari leið til að vinna bug á offitunni, ekki síst ef hún helst í hendur við góða fræðslu um mataræði og aðra hollustuhætti.
Guðmundur Magnússon -gm@frettabladid.is
Skoðun

Ytra mat í skólum og hvað svo?
Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar

Stjórnun, hönnun og framkvæmd öryggisráðstafana í Reynisfjöru
Magnús Rannver Rafnsson skrifar

Sorglegur uppgjafar doði varðandi áframhaldandi stríðin í dag
Matthildur Björnsdóttir skrifar

Tóbakslaust Ísland! - Með hjálp stefnu um skaðaminnkun
Bjarni Freyr Guðmundsson skrifar

Meðsek um þjóðarmorð vegna aðgerðaleysis?
Pétur Heimisson skrifar

Tími ábyrgðar í útlendingamálum – ekki uppgjafar
Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar

Takk starfsfólk og forysta ÁTVR
Siv Friðleifsdóttir skrifar

Þjóðarmorðið í Palestínu
Arnar Eggert Thoroddsen skrifar

Eldra fólk, þolendum ofbeldis oft ekki trúað
Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar

Tölfræði og raunveruleikinn
Jón Frímann Jónsson skrifar

Umgengnistálmanir – brot á réttindum barna
Einar Hugi Bjarnason skrifar

Frá dulúð til daglegs lífs: Hvernig nýjasta gervigreindin vinnur með þér – og gerir þig klárari
Sigvaldi Einarsson skrifar

Stjórnun, hönnun og framkvæmd öryggisráðstafana í Reynisfjöru
Magnús Rannver Rafnsson skrifar

Ósýnilegur veruleiki – Alvarlegt ME og baráttan fyrir skilningi
Helga Edwardsdóttir skrifar

Baráttan um þjóðarsálina
Alexandra Briem skrifar

Lagaleg réttindi skipta máli
Kári Garðarsson skrifar

Pride and Progress: Advancing Equality Through Unity
Clara Ganslandt skrifar

Hver rödd skiptir máli!
Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar

Sýnum þeim frelsið
Þorbjörg Þorvaldsdóttir skrifar

Endurhæfing skiptir öllu máli í Parkinson
Helga G Halldórsdóttir skrifar

Hinsegin í vinnunni
Halla Gunnarsdóttir skrifar

Við stöndum þeim næst en fáum ekki rödd
Svava Bjarnadóttir skrifar

Sumarorlofið fór í baráttuna fyrir barni - er það sanngjarnt?
Sigríður Auðunsdóttir skrifar

Sjálfstæðisstefnan og frelsið
Helgi Áss Grétarsson skrifar

Sjö staðreyndir í útlendingamálum
Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar

Þegar fjölbreytileikinn verður ógn: Afneitun, andstaða og ótti við hið mannlega
Haukur Logi Jóhannsson skrifar

Einmanaleiki: Skortir þig tengsl við þig eða aðra?
Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar

Svargrein: Ísland á víst að íhuga aðild að ESB
Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar

Fjölbreytni í endurhæfingu skiptir máli
Hólmfríður Einarsdóttir skrifar

Sumarfríinu aflýst
Sigurður Helgi Pálmason skrifar