Atli Heimir Sveinsson Þorvaldur Gylfason skrifar 25. apríl 2019 10:00 Reykjavík – Það var um 1960 að ungur tónsmíðanemi í Köln fékk símskeyti frá Íslandi þar sem hann var beðinn að fara á járnbrautarstöðina í Hamborg til að taka á móti mikilvægum gesti frá Berlín og fylgja honum á Hotel Vier Jahreszeiten, fínasta hótel Hamborgar þá sem nú. Og þá sem nú var jafnlangt frá Köln til Hamborgar eins og frá Akureyri til Reykjavíkur. Gesturinn var Jón Leifs tónskáld. Neminn var Atli Heimir Sveinsson. Atli kom á stöðina á tilskildum tíma, lestin kom frá Berlín, en Jón Leifs var hvergi að sjá. Atli beið næstu lestar frá Berlín og ekki birtist Jón. Enn beið Atli unz hann sá að eitthvað hlaut að hafa farið úrskeiðis svo hann fór á hótelið. Þar var Jón. Hann hafði tekið sér leigubíl frá Berlín, tæplega 300 km leið. Atli Heimir leit upp til Jóns Leifs. Ef við tökum upp nýjan þjóðsöng, sagði Atli, þá á hann að vera lag Jóns Leifs við „Rís þú, unga Íslands merki“ eftir Einar Benediktsson. Tónverk Jóns Leifs náðu ekki mikilli hylli meðan Jón lifði, hún kom síðar. Jón vissi sem var að tónlist hans þyrfti tíma og lét það ekki á sig fá. Eftir hans dag voru verk hans flutt æ oftar og víðar og seljast nú á diskum eins og heitar lummur heima og erlendis. Kvæði skáldanna Atli Heimir naut þess umfram Jón Leifs að lögin hans mörg sungu sig inn í hjarta þjóðarinnar, lög sem næstum allir kunna. Það kom sér vel á leikhúsferðalagi Íslendinga um Þýzkaland fyrir mörgum árum þegar listafólkið fremst í rútunni tók eftir því að Atli sat einn aftarlega í bílnum hnugginn að sjá. Eitthvað virtist angra hann. Einn farþeginn bað þá litla stúlku að fara til Atla og syngja fyrir hann. Barnið fór aftur í og söng fyrir hann „Kvæðið um fuglana“ (Snert hörpu mína, himinborna dís), lag Atla við kvæði Davíðs Stefánssonar, öll erindin. Atli tók gleði sína. Atli var jafnan glaður og reifur, afburðaskemmtilegur félagi, frjálslyndur, fróður og víðsýnn og sjór af sögum. Sönglög Atla Heimis eru fágætur fjársjóður og fjölbreyttur. Lögin hans 27 við kvæði Jónasar Hallgrímssonar hafa verið hljóðrituð tvisvar, 1997 og 2007, og eru einnig til á prenti. Atli sagðist vilja „hafa lögin alþýðleg, einföld og rómantísk; einhvers staðar á milli Schuberts og Sigvalda Kaldalóns.“ Atli tónsetti kvæði mikils fjölda innlendra og erlendra skálda, þ.m.t. Einar Benediktsson og Pablo Neruda sem ekki mörg önnur tónskáld hafa glímt við. Atli skildi að kvæði skáldanna geta lifað lengur séu þau sungin. Tónskáld í stóru broti Stundum er sagt um Edvard Grieg, helzta tónskáld Norðmanna, að hann geti varla talizt hafa verið stórbrotið tónskáld. Það þykir mér undarleg skoðun á tónskáldi sem samdi einn fínasta píanókonsert heimsins við hlið smærri píanóverka og sönglaga sem eru mest fyrirferðar á verkaskrá Griegs. Atli Heimir Sveinsson var jafnvígur á stórvirki og smærri verk. Hann var stórbrotið tónskáld, einn með öllu. Auk sönglaga hans, þ.m.t. kórverk og leikhústónlist, liggja eftir hann sex sinfóníur, fimm óperur, fjölmargir konsertar og verk fyrir smærri hljóðfærahópa ýmist í framsæknum eða gömlum stíl eftir atvikum. Verk hans eru til á 45 diskum. Atli gerði sér stundum leik að því að bregða sér í líki annarra tónskálda. Hvernig skyldi Wagner hafa haft þetta lag eftir Kaldalóns? gat Atli átt til að spyrja, settist við hljóðfærið og leyfði vinum sínum að heyra. Allir skellihlógu. Langhlaup út yfir líf og gröf Sum stórvirkja Atla Heimis hafa náð útbreiðslu um heiminn, önnur bíða, einkum sinfóníurnar sex. Þær þyrfti að flytja á ný og gefa út. Heildarútgáfa þeirra myndi auka hróður Íslands. Atli sendi mér fyrir mörgum árum einkahljóðritun af flutningi Sinfóníuhljómsveitar Íslands á 2. sinfóníu hans, frábært verk sem tekur heila klukkustund í flutningi. Nokkru síðar kom gamall kennari minn og kollegi frá Princeton-háskóla í heimsókn til Reykjavíkur, sérfróður um evrópska nútímatónlist. Hann þekkti verk Jóns Leifs og bað mig að benda sér á yngri tónskáld íslenzk. Ég fékk leyfi Atla til að senda manninum hljóðritið af 2. sinfóníunni. Nokkrum vikum síðar fékk ég svohljóðandi skeyti frá Princeton: Sveinsson er betri en Leifs. Ég framsendi skeytið til Atla. Hann fór hjá sér eins og feiminn unglingur. Hann hampaði ekki sjálfum sér. Honum var ekki sýnt um að koma verkum sínum á framfæri. Atli vissi eins og Jón Leifs á undan honum að framsæknar tónsmíðar eru langhlaup út yfir líf og gröf. Nú er rödd hans þögnuð, en tónlist Atla Heimis Sveinssonar mun lifa lengi á Íslandi og úti um heim. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Þorvaldur Gylfason Mest lesið Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun Kópavogsmódelið Ragnheiður Ósk Jensdóttir Skoðun Er edrúlífið æðislegt? Jakob Smári Magnússon Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson Skoðun Í örugga höfn! Örlygur Hnefill Örlygsson,Bergur Elías Ágústsson Skoðun Ísland þarf engan sérdíl Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Flækjustig í skjóli einföldunar Kolbrún Georgsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Eflum geðheilsu alla daga Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Getur fólk með gigt látið drauma sína rætast? Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Hvernig hinn sterki getur unnið nánast öll dómsmál Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Við sem lifum með POTS höfum verið yfirgefin af kerfinu Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Drifkraftur bata – Alþjóðlegi geðheilbrigðisdagurinn Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Lordinn lýgur! Andrés Pétursson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að þykjast með líf barnanna okkar Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Í örugga höfn! Örlygur Hnefill Örlygsson,Bergur Elías Ágústsson skrifar Skoðun Reykjavíkurmódelið er skref í rétta átt – fyrir börnin og starfsfólkið Bozena Raczkowska skrifar Skoðun Varasjóður eða hefðbundið styrkjakerfi? Birgitta Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Geðheilsa á tímum óvissu og áskorana María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið Ragnheiður Ósk Jensdóttir skrifar Skoðun Villta vestur ólöglegra veðmálaauglýsinga á Íslandi Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar Skoðun Ísland þarf engan sérdíl Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Er edrúlífið æðislegt? Jakob Smári Magnússon skrifar Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson skrifar Skoðun Að gera ráð fyrir frelsi Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að þekkja sín takmörk Heiðar Guðjónsson skrifar Skoðun Gervigreind og dómgreind Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Fjárfesting í réttindum barna bætir fjárhag sveitarfélaga Marín Rós Eyjólfsdóttir skrifar Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar Skoðun Á að takmarka samfélagsmiðlanotkun barna? María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson skrifar Skoðun Hvað er í gangi? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Lausnir í leikskólamálum Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun Hjálpum fólki að eignast börn Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Hvetjandi refsing Reykjavíkurborgar Halla Gunnarsdóttir skrifar Sjá meira
Reykjavík – Það var um 1960 að ungur tónsmíðanemi í Köln fékk símskeyti frá Íslandi þar sem hann var beðinn að fara á járnbrautarstöðina í Hamborg til að taka á móti mikilvægum gesti frá Berlín og fylgja honum á Hotel Vier Jahreszeiten, fínasta hótel Hamborgar þá sem nú. Og þá sem nú var jafnlangt frá Köln til Hamborgar eins og frá Akureyri til Reykjavíkur. Gesturinn var Jón Leifs tónskáld. Neminn var Atli Heimir Sveinsson. Atli kom á stöðina á tilskildum tíma, lestin kom frá Berlín, en Jón Leifs var hvergi að sjá. Atli beið næstu lestar frá Berlín og ekki birtist Jón. Enn beið Atli unz hann sá að eitthvað hlaut að hafa farið úrskeiðis svo hann fór á hótelið. Þar var Jón. Hann hafði tekið sér leigubíl frá Berlín, tæplega 300 km leið. Atli Heimir leit upp til Jóns Leifs. Ef við tökum upp nýjan þjóðsöng, sagði Atli, þá á hann að vera lag Jóns Leifs við „Rís þú, unga Íslands merki“ eftir Einar Benediktsson. Tónverk Jóns Leifs náðu ekki mikilli hylli meðan Jón lifði, hún kom síðar. Jón vissi sem var að tónlist hans þyrfti tíma og lét það ekki á sig fá. Eftir hans dag voru verk hans flutt æ oftar og víðar og seljast nú á diskum eins og heitar lummur heima og erlendis. Kvæði skáldanna Atli Heimir naut þess umfram Jón Leifs að lögin hans mörg sungu sig inn í hjarta þjóðarinnar, lög sem næstum allir kunna. Það kom sér vel á leikhúsferðalagi Íslendinga um Þýzkaland fyrir mörgum árum þegar listafólkið fremst í rútunni tók eftir því að Atli sat einn aftarlega í bílnum hnugginn að sjá. Eitthvað virtist angra hann. Einn farþeginn bað þá litla stúlku að fara til Atla og syngja fyrir hann. Barnið fór aftur í og söng fyrir hann „Kvæðið um fuglana“ (Snert hörpu mína, himinborna dís), lag Atla við kvæði Davíðs Stefánssonar, öll erindin. Atli tók gleði sína. Atli var jafnan glaður og reifur, afburðaskemmtilegur félagi, frjálslyndur, fróður og víðsýnn og sjór af sögum. Sönglög Atla Heimis eru fágætur fjársjóður og fjölbreyttur. Lögin hans 27 við kvæði Jónasar Hallgrímssonar hafa verið hljóðrituð tvisvar, 1997 og 2007, og eru einnig til á prenti. Atli sagðist vilja „hafa lögin alþýðleg, einföld og rómantísk; einhvers staðar á milli Schuberts og Sigvalda Kaldalóns.“ Atli tónsetti kvæði mikils fjölda innlendra og erlendra skálda, þ.m.t. Einar Benediktsson og Pablo Neruda sem ekki mörg önnur tónskáld hafa glímt við. Atli skildi að kvæði skáldanna geta lifað lengur séu þau sungin. Tónskáld í stóru broti Stundum er sagt um Edvard Grieg, helzta tónskáld Norðmanna, að hann geti varla talizt hafa verið stórbrotið tónskáld. Það þykir mér undarleg skoðun á tónskáldi sem samdi einn fínasta píanókonsert heimsins við hlið smærri píanóverka og sönglaga sem eru mest fyrirferðar á verkaskrá Griegs. Atli Heimir Sveinsson var jafnvígur á stórvirki og smærri verk. Hann var stórbrotið tónskáld, einn með öllu. Auk sönglaga hans, þ.m.t. kórverk og leikhústónlist, liggja eftir hann sex sinfóníur, fimm óperur, fjölmargir konsertar og verk fyrir smærri hljóðfærahópa ýmist í framsæknum eða gömlum stíl eftir atvikum. Verk hans eru til á 45 diskum. Atli gerði sér stundum leik að því að bregða sér í líki annarra tónskálda. Hvernig skyldi Wagner hafa haft þetta lag eftir Kaldalóns? gat Atli átt til að spyrja, settist við hljóðfærið og leyfði vinum sínum að heyra. Allir skellihlógu. Langhlaup út yfir líf og gröf Sum stórvirkja Atla Heimis hafa náð útbreiðslu um heiminn, önnur bíða, einkum sinfóníurnar sex. Þær þyrfti að flytja á ný og gefa út. Heildarútgáfa þeirra myndi auka hróður Íslands. Atli sendi mér fyrir mörgum árum einkahljóðritun af flutningi Sinfóníuhljómsveitar Íslands á 2. sinfóníu hans, frábært verk sem tekur heila klukkustund í flutningi. Nokkru síðar kom gamall kennari minn og kollegi frá Princeton-háskóla í heimsókn til Reykjavíkur, sérfróður um evrópska nútímatónlist. Hann þekkti verk Jóns Leifs og bað mig að benda sér á yngri tónskáld íslenzk. Ég fékk leyfi Atla til að senda manninum hljóðritið af 2. sinfóníunni. Nokkrum vikum síðar fékk ég svohljóðandi skeyti frá Princeton: Sveinsson er betri en Leifs. Ég framsendi skeytið til Atla. Hann fór hjá sér eins og feiminn unglingur. Hann hampaði ekki sjálfum sér. Honum var ekki sýnt um að koma verkum sínum á framfæri. Atli vissi eins og Jón Leifs á undan honum að framsæknar tónsmíðar eru langhlaup út yfir líf og gröf. Nú er rödd hans þögnuð, en tónlist Atla Heimis Sveinssonar mun lifa lengi á Íslandi og úti um heim.
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun
Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir Skoðun
Skoðun Réttlæti hins sterka. Hvernig hinn sterki getur unnið nánast öll dómsmál Jörgen Ingimar Hansson skrifar
Skoðun Við sem lifum með POTS höfum verið yfirgefin af kerfinu Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Reykjavíkurmódelið er skref í rétta átt – fyrir börnin og starfsfólkið Bozena Raczkowska skrifar
Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar
Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar
Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun
Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir Skoðun