Ísland var Afríka Þorvaldur Gylfason skrifar 29. nóvember 2018 07:00 Reykjavík—Kaupmáttur landsframleiðslu á mann á Íslandi fullveldisárið 1918 var svipaður og hann er nú í Gönu. Alla 20. öldina notuðu Íslendingar til að rífa sig upp úr fátækt fyrri tíðar. Það tókst. Getur Afríka lyft sama Grettistaki á 21. öldinni og Íslendingar lyftu á 20. öld? Hvað þarf til að svo megi verða? Viðskilnaður nýlenduveldanna Þegar Afríkulöndin tóku sér sjálfstæði hvert á eftir öðru árin um og eftir 1960 var staða þeirra veik þar eð nýlenduherrarnir höfðu vanrækt þau og rænt. Þegar Kongó lýsti yfir sjálfstæði 1960 sat aðeins eitt af hverjum tíu börnum á grunnskólaaldri á skólabekk og það bara í tvö ár. Meðal innfæddra var enginn læknir, enginn lögfræðingur, enginn framhaldsskólakennari. Slíkur var viðskilnaður Belga þegar þeir hurfu frá landinu. Áður en Portúgalar hrökkluðust frá Mósambík 1975 skildu þeir eftir sig sviðna jörð og fylltu jafnvel vatnslagnir heimamanna með fljótandi steypu. Mörg lönd álfunnar þurftu í reyndinni að hefja nýtt líf á eigin spýtur líkt og þau hefðu verið jöfnuð við jörðu í stríði eins og t.d. Japan og Þýzkaland 1945 og ríkin tvö á Kóreuskaga 1953. Fjárfesting, menntun og viðskipti Og hvað er þá mest um vert þegar svo illa stendur á? Í fyrsta lagi frjáls markaðsbúskapur undir heilbrigðu eftirliti almannavaldsins, frelsi með ábyrgð. Þessari leið höfnuðu margar Afríkuþjóðir líkt og Indverjar gerðu að fengnu sjálfstæði 1947. Sumar þessara þjóða töldu vænlegt að sækja fyrirmyndir til Sovétríkjanna frekar en til vesturveldanna. Eftir 1991 þegar Sovétríkin hrundu fölnaði sú fyrirmynd. Í annan stað þarf að efla fjárfestingu til að reisa verksmiðjur og útvega vélar og tæki. Þá þarf í þriðja lagi að leggja rækt við menntun til að byggja upp mannauðinn og orkuna sem býr í fólkinu. Loks þarf að efla bæði innanlands- og millilandaviðskipti til að öðlast aðgang að stærri markaði og nýta staðhætti sem bezt ásamt þeirri sérhæfingu sem þeir bjóða upp á. Allt þetta hefur tekizt sæmilega í Afríku á heildina litið þótt hægt hafi gengið. Stærri skammtar – meiri og betri fjárfesting, fleiri og fjölbreyttari skólar og blómlegri viðskipti – hefðu trúlega gefizt enn betur, en til þess skorti bæði fé og annað. Iðnríkin lokuðu lengi búvörumörkuðum sínum fyrir afrískum bændum en þau sáu sig síðar um hönd og opnuðu fátækustu löndunum aðgang. Afríkumenn sjálfir hafa vanrækt eflingu viðskipta innan álfunnar og haldið í lamandi viðskiptahindranir. Fyrirhuguðu Afríkusambandi hvenær sem af því verður er ætlað að ryðja slíkum hindrunum úr vegi að evrópskri fyrirmynd. Sameiginlegur gjaldmiðill Afríkulandanna á að heita afro. Raflýsing, lestur og lýðræði Þetta er samt ekki allt. Rafvæðing Afríku er enn skammt á veg komin eins og hún var hér heima þegar Halldór Laxness birti greinaflokk sinn „Raflýsing sveitanna“ í Alþýðublaðinu 1927. Aðeins sjötti hver Afríkubúi hafði aðgang að rafmagni 1990 borið saman við yfir 70% jarðarbúa á heildina litið. Ástandið hafði skánað 2016 þegar 43% Afríkubúa höfðu náð að tengjast rafmagni, en þá var heimsmeðaltalið komið upp í 86%. Rafvæðing er auk annars forsenda loftkælingar heimila og fyrirtækja. Loftkæling í heitum löndum er forsenda eðlilegra vinnuafkasta og vellíðanar eins og t.d. Bandaríkjamenn þekkja vel frá þeim tíma þegar Halldór Laxness mælti fyrir raflýsingu íslenzkra sveita. Þarna eiga Afríkumenn sjálfir hæg heimatök þar eð Kongófljótið, eitt mesta fljót heimsins, býr yfir sjöttungi alls virkjanlegs vatnsafls í heiminum. Virkjun þess er skammt á veg komin. Hún mun ef allt gengur að óskum duga til að rafvæða alla álfuna og vel það. Eitt höfðum við sem Afríku sárvantar enn. Þriðjungur fullorðinna Afríkubúa er enn ólæs. Íslendingar voru flestir læsir frá miðri 18. öld þrátt fyrir nístandi fátækt og voru að því leyti vel búnir undir heimastjórn 1904 og fullveldi 1918. Fjöldi útgefinna bóka á íslenzku jókst úr 1,6 á hverja þúsund íbúa 1906 í sex bækur á hverja þúsund íbúa um aldamótin síðustu en þeim hefur síðan þá fækkað í 4,5. Donald Trump er sagður vera fyrsti forseti Bandaríkjanna sem les ekki bækur. Afríku liggur á að allir þar læri að lesa. Fjórði hver Afríkubúi að aldrinum 15-24ra ára er enn ólæs á móti ellefta hverjum jarðarbúa í sama aldursflokki. Enn vantar Afríku herzlumuninn. Þetta hefst, held ég. Til þess þarf lýðræði og virðingu fyrir mannréttindum auk annars. Meira næst. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Skoðun Þorvaldur Gylfason Mest lesið Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir Skoðun Kveðjur úr Grafarvogi til þeirra sem kasta steinum úr glerhúsi Davíð Már Sigurðsson Skoðun Immigrant Women: Essential Workers, Rising Voices on Labor Day Maru Alemán Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir Skoðun Sköpum störf við hæfi! Unnur Hrefna Jóhannsóttir Skoðun Opið bréf til fjármálaráðherra, Daða Más Kristóferssonar Íris Róbertsdóttir Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Heiðrum íslenska hestinn Berglind Margo Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir skrifar Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez skrifar Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Sköpum störf við hæfi! Unnur Hrefna Jóhannsóttir skrifar Skoðun Immigrant Women: Essential Workers, Rising Voices on Labor Day Maru Alemán skrifar Skoðun Tikkað í skipulagsboxin Samúel Torfi Pétursson skrifar Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjúklingur settur í fangaklefa Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Opið bréf til fjármálaráðherra, Daða Más Kristóferssonar Íris Róbertsdóttir skrifar Skoðun Ég kalla hann Isildur; mentorinn minn er gervigreind Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað er „furry“ annars? Jóhanna Jódís Antonsdóttir skrifar Skoðun Jafnaðarmennskan og verkalýðsbaráttan Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Hljóð og mynd íslenskra varna Arnór Sigurjónsson skrifar Skoðun Kveðjur úr Grafarvogi til þeirra sem kasta steinum úr glerhúsi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Leiðsöguhundurinn Gaur gerir mig að betri manneskju Þorkell J. Steindal skrifar Skoðun Fimmtíu ár frá lokum Víetnamstríðsins Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að undirbúa börnin okkar fyrir heim sem er að hverfa Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Bókin er minn óvinur, en mig langar samt í verknám! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Ilmurinn af jarðolíu er svo lokkandi Sævar Helgi Lárusson skrifar Skoðun Hvað er að frétta af humrinum? Jónas Páll Jónasson skrifar Skoðun Þeir greiða sem njóta, eða hvað? Jóhannes Þór Skúlason,Pálmi Viðar Snorrason skrifar Skoðun Samskiptasáttmáli; skúffuskjal eða stórgott verkfæri Helena Katrín Hjaltadóttir,Íris Helga G. Baldursdóttir skrifar Skoðun Sigrar og raunir íslenska hestsins Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Reykjavíkurborg á flestar félagslegar íbúðir en Garðabær rekur lestina Heimir Már Pétursson skrifar Skoðun Góðir grannar Landsvirkjunar og við hin Kjartan Ágústsson skrifar Sjá meira
Reykjavík—Kaupmáttur landsframleiðslu á mann á Íslandi fullveldisárið 1918 var svipaður og hann er nú í Gönu. Alla 20. öldina notuðu Íslendingar til að rífa sig upp úr fátækt fyrri tíðar. Það tókst. Getur Afríka lyft sama Grettistaki á 21. öldinni og Íslendingar lyftu á 20. öld? Hvað þarf til að svo megi verða? Viðskilnaður nýlenduveldanna Þegar Afríkulöndin tóku sér sjálfstæði hvert á eftir öðru árin um og eftir 1960 var staða þeirra veik þar eð nýlenduherrarnir höfðu vanrækt þau og rænt. Þegar Kongó lýsti yfir sjálfstæði 1960 sat aðeins eitt af hverjum tíu börnum á grunnskólaaldri á skólabekk og það bara í tvö ár. Meðal innfæddra var enginn læknir, enginn lögfræðingur, enginn framhaldsskólakennari. Slíkur var viðskilnaður Belga þegar þeir hurfu frá landinu. Áður en Portúgalar hrökkluðust frá Mósambík 1975 skildu þeir eftir sig sviðna jörð og fylltu jafnvel vatnslagnir heimamanna með fljótandi steypu. Mörg lönd álfunnar þurftu í reyndinni að hefja nýtt líf á eigin spýtur líkt og þau hefðu verið jöfnuð við jörðu í stríði eins og t.d. Japan og Þýzkaland 1945 og ríkin tvö á Kóreuskaga 1953. Fjárfesting, menntun og viðskipti Og hvað er þá mest um vert þegar svo illa stendur á? Í fyrsta lagi frjáls markaðsbúskapur undir heilbrigðu eftirliti almannavaldsins, frelsi með ábyrgð. Þessari leið höfnuðu margar Afríkuþjóðir líkt og Indverjar gerðu að fengnu sjálfstæði 1947. Sumar þessara þjóða töldu vænlegt að sækja fyrirmyndir til Sovétríkjanna frekar en til vesturveldanna. Eftir 1991 þegar Sovétríkin hrundu fölnaði sú fyrirmynd. Í annan stað þarf að efla fjárfestingu til að reisa verksmiðjur og útvega vélar og tæki. Þá þarf í þriðja lagi að leggja rækt við menntun til að byggja upp mannauðinn og orkuna sem býr í fólkinu. Loks þarf að efla bæði innanlands- og millilandaviðskipti til að öðlast aðgang að stærri markaði og nýta staðhætti sem bezt ásamt þeirri sérhæfingu sem þeir bjóða upp á. Allt þetta hefur tekizt sæmilega í Afríku á heildina litið þótt hægt hafi gengið. Stærri skammtar – meiri og betri fjárfesting, fleiri og fjölbreyttari skólar og blómlegri viðskipti – hefðu trúlega gefizt enn betur, en til þess skorti bæði fé og annað. Iðnríkin lokuðu lengi búvörumörkuðum sínum fyrir afrískum bændum en þau sáu sig síðar um hönd og opnuðu fátækustu löndunum aðgang. Afríkumenn sjálfir hafa vanrækt eflingu viðskipta innan álfunnar og haldið í lamandi viðskiptahindranir. Fyrirhuguðu Afríkusambandi hvenær sem af því verður er ætlað að ryðja slíkum hindrunum úr vegi að evrópskri fyrirmynd. Sameiginlegur gjaldmiðill Afríkulandanna á að heita afro. Raflýsing, lestur og lýðræði Þetta er samt ekki allt. Rafvæðing Afríku er enn skammt á veg komin eins og hún var hér heima þegar Halldór Laxness birti greinaflokk sinn „Raflýsing sveitanna“ í Alþýðublaðinu 1927. Aðeins sjötti hver Afríkubúi hafði aðgang að rafmagni 1990 borið saman við yfir 70% jarðarbúa á heildina litið. Ástandið hafði skánað 2016 þegar 43% Afríkubúa höfðu náð að tengjast rafmagni, en þá var heimsmeðaltalið komið upp í 86%. Rafvæðing er auk annars forsenda loftkælingar heimila og fyrirtækja. Loftkæling í heitum löndum er forsenda eðlilegra vinnuafkasta og vellíðanar eins og t.d. Bandaríkjamenn þekkja vel frá þeim tíma þegar Halldór Laxness mælti fyrir raflýsingu íslenzkra sveita. Þarna eiga Afríkumenn sjálfir hæg heimatök þar eð Kongófljótið, eitt mesta fljót heimsins, býr yfir sjöttungi alls virkjanlegs vatnsafls í heiminum. Virkjun þess er skammt á veg komin. Hún mun ef allt gengur að óskum duga til að rafvæða alla álfuna og vel það. Eitt höfðum við sem Afríku sárvantar enn. Þriðjungur fullorðinna Afríkubúa er enn ólæs. Íslendingar voru flestir læsir frá miðri 18. öld þrátt fyrir nístandi fátækt og voru að því leyti vel búnir undir heimastjórn 1904 og fullveldi 1918. Fjöldi útgefinna bóka á íslenzku jókst úr 1,6 á hverja þúsund íbúa 1906 í sex bækur á hverja þúsund íbúa um aldamótin síðustu en þeim hefur síðan þá fækkað í 4,5. Donald Trump er sagður vera fyrsti forseti Bandaríkjanna sem les ekki bækur. Afríku liggur á að allir þar læri að lesa. Fjórði hver Afríkubúi að aldrinum 15-24ra ára er enn ólæs á móti ellefta hverjum jarðarbúa í sama aldursflokki. Enn vantar Afríku herzlumuninn. Þetta hefst, held ég. Til þess þarf lýðræði og virðingu fyrir mannréttindum auk annars. Meira næst.
Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir Skoðun
Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar
Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Samskiptasáttmáli; skúffuskjal eða stórgott verkfæri Helena Katrín Hjaltadóttir,Íris Helga G. Baldursdóttir skrifar
Skoðun Reykjavíkurborg á flestar félagslegar íbúðir en Garðabær rekur lestina Heimir Már Pétursson skrifar
Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir Skoðun