Fátækir fórnarlömbin í aftökusögu Íslendinga Garðar Örn Úlfarsson skrifar 25. júlí 2018 08:00 Saga Þingvalla geymir marga óhugnanlega atburði. Vísir/Vilhelm „Þetta er frekar óhugguleg rannsókn hjá mér,“ játar Steinunn Kristjánsdóttir, prófessor í fornleifafræði við Háskóla Íslands, sem rannsakar nú aftökur á Íslandi eftir siðaskiptin. Vitað er um 220 aftökur á Íslandi á tímabilinu frá 1596 til 1830. Steinunn fræðir um þessa sögu á Þingvöllum annað kvöld klukkan átta. Mismunandi aftökuaðferðum var beitt. Til dæmis var konum drekkt fyrir blóðskömm og fyrir að koma nýfæddum börnum fyrir kattarnef en karlar hálshöggnir. Öxin beið líka þeirra sem fundnir voru sekir um morð. Hengt var fyrir þjófnað en brennt fyrir galdra. „Á Þingvöllum er Drekkingarhylur, Höggstokkseyri, Brennugjáin og Gálgaklettur,“ segir Steinunn. „Ég ætla að ganga að þessum stöðum og fjalla almennt um þennan tíma.“ Að sögn Steinunnar voru teknar upp dauðarefsingar á Íslandi árið 1564 í kjölfar siðaskipta 1551; þegar Íslendingar hættu að tilheyra kaþólsku kirkjunni og færðust undir þá lútersku. Kirkjan hafi þá misst rétt til refsinga til Danakonungs. Fyrsta aftakan hafi farið fram 1596. „Kaþólska kirkjan græddi mjög mikið á syndum annarra. Hún refsaði yfirleitt ekki líkamlega heldur átti fólk að gefa til kirkjunnar og bæta fyrir syndir með samfélagsþjónustu eða skrifta,“ segir Steinunn. Danakonungur hafi einfaldlega hirt eigur fólks sem tekið var af lífi. Eftir siðaskiptin var tekið til við að refsa fyrir sifjaspell og barneignir utan hjónabands.Steinunn Kristjánsdóttir, prófessor í fornleifafræði. Vísir/GVA„Það sem gerði að verkum að mig langaði að skoða þetta er að það er mest lágstéttarfólk sem er tekið af lífi. Það eru vinnukonur sem eignast börn sem er ekki hægt að feðra og vinnumenn sem geta börn utan hjónabands,“ segir Steinunn. „Mig langar til að skoða þessi mál líka út frá metoo-umræðunni og órétti gagnvart lágstéttarfólki því það er greinilegt að valdi var misbeitt í mörgum þessara mála.“ Þeir sem voru líflátnir voru dysjaðir á aftökustað. Fyrir um tuttugu árum var grafnar upp tvær dysjar við Kópavogslæk.„Konan var bara grafin í pokanum sem henni var drekkt í. Höfuð mannsins var sett á stöng.“ Þá nefnir Steinunn svonefnt Sunnevumál frá Borgarfirði eystra. „Þar eignast sextán ára stelpa barn sem hún segir að presturinn eigi. Þá er hún sett í þumalskrúfu þangað til hún segir að bróðir sinn eigi barnið. Hann er fjórtán ára og þau eru bæði dæmd til dauða. Hann er yngsti Íslendingurinn sem ég veit um sem hefur verið dæmdur til dauða,“ segir Steinunn. Á Þingvöllum voru 65 manns líflátnir. Steinunn segir að þar hafi lík jafnvel verið sett í gjótur því erfitt hafi verið að búa til dysjar. Almenningi hafi verið skylt að fylgjast með aftökum og horfa á líkamshluta sem raðað var upp í Almannagjá. „Það lifir enn með kynslóðunum hversu hræðilegt var að upplifa þetta,“ segir Steinunn en undirstrikar um leið að ekki megi horfa fram hjá þessum atburðum: „Þetta er alveg skelfileg saga en mér finnst við þurfa að draga hana fram svo við getum líka lært af því slæma.“ Birtist í Fréttablaðinu Fornminjar Mest lesið Telur kjördæmin of stór og vill jafna vægi atkvæða Innlent Þyngri dómur fyrir að nauðga barnungri mágkonu Innlent Frederiksen slegin í miðborg Kaupmannahafnar Erlent Dómar vegna manndrápsins í Hafnarfirði þyngdir Innlent „Finnum að það er upplifun einhverra íbúa að okkur sé alveg sama“ Innlent 12 þúsundasti íbúi Árborgar heiðraður Innlent Strákarnir fengu að fylgjast með verðlaunaafhendingunni Innlent Íbúar óánægðir með borgina sem kemur í veg fyrir Bónusverslun Innlent Læknar sagðir útbýta vottorðum eins og sælgæti Innlent Dómur vegna skotárásar þyngdur verulega Innlent Fleiri fréttir Telur kjördæmin of stór og vill jafna vægi atkvæða Þyngri dómur fyrir að nauðga barnungri mágkonu 12 þúsundasti íbúi Árborgar heiðraður Dómar vegna manndrápsins í Hafnarfirði þyngdir Krísufundur VG, ónýt stúka og tónleikar í beinni „Finnum að það er upplifun einhverra íbúa að okkur sé alveg sama“ Fluttur á sjúkrahús eftir árekstur nærri Hvalfjarðargöngum Land er hætt að síga í Svartsengi Vinstri græn flýta landsfundi Mótmælendur höfða mál á hendur ríkinu Strandveiðimenn mótmæltu við Alþingishúsið: „Þurfum að gera talsverðar breytingar á kerfinu“ Settu af stað umbótaáætlun sem skilaði ekki árangri Íbúar óánægðir með borgina sem kemur í veg fyrir Bónusverslun Koma upp viðbragðshóp vegna áhrifa kuldakastsins Dómur vegna skotárásar þyngdur verulega Vill upplýsingar um bótasvik öryrkja Kjartan Bjarni skipaður landsréttardómari „Ótímabært“ að segja til um hvort hún sækist eftir forystu Strákarnir fengu að fylgjast með verðlaunaafhendingunni Krefja Vinnslustöðina um 1,5 milljarða króna Þyrla Landhelgisgæslunnar sótti veikan mann í skemmtiferðaskip Óska eftir sameiningarviðræðum þrátt fyrir andstöðu meirihluta Augljóslega þurfi að aðstoða bændur Umsóknum í HA fjölgaði um tuttugu prósent á tveimur árum Stolið af Grænum skátum fyrir tvær til þrjár milljónir á mánuði Ása Laufey skipuð prestur í Háteigskirkju Bjargráð fyrir bændur og ósáttir trillukarlar Hjúkrunarfræðingar fordæma aukið aðgengi að áfengi Læknar sagðir útbýta vottorðum eins og sælgæti Hafró ráðleggur eins prósents hækkun aflamarks þorsks Sjá meira
„Þetta er frekar óhugguleg rannsókn hjá mér,“ játar Steinunn Kristjánsdóttir, prófessor í fornleifafræði við Háskóla Íslands, sem rannsakar nú aftökur á Íslandi eftir siðaskiptin. Vitað er um 220 aftökur á Íslandi á tímabilinu frá 1596 til 1830. Steinunn fræðir um þessa sögu á Þingvöllum annað kvöld klukkan átta. Mismunandi aftökuaðferðum var beitt. Til dæmis var konum drekkt fyrir blóðskömm og fyrir að koma nýfæddum börnum fyrir kattarnef en karlar hálshöggnir. Öxin beið líka þeirra sem fundnir voru sekir um morð. Hengt var fyrir þjófnað en brennt fyrir galdra. „Á Þingvöllum er Drekkingarhylur, Höggstokkseyri, Brennugjáin og Gálgaklettur,“ segir Steinunn. „Ég ætla að ganga að þessum stöðum og fjalla almennt um þennan tíma.“ Að sögn Steinunnar voru teknar upp dauðarefsingar á Íslandi árið 1564 í kjölfar siðaskipta 1551; þegar Íslendingar hættu að tilheyra kaþólsku kirkjunni og færðust undir þá lútersku. Kirkjan hafi þá misst rétt til refsinga til Danakonungs. Fyrsta aftakan hafi farið fram 1596. „Kaþólska kirkjan græddi mjög mikið á syndum annarra. Hún refsaði yfirleitt ekki líkamlega heldur átti fólk að gefa til kirkjunnar og bæta fyrir syndir með samfélagsþjónustu eða skrifta,“ segir Steinunn. Danakonungur hafi einfaldlega hirt eigur fólks sem tekið var af lífi. Eftir siðaskiptin var tekið til við að refsa fyrir sifjaspell og barneignir utan hjónabands.Steinunn Kristjánsdóttir, prófessor í fornleifafræði. Vísir/GVA„Það sem gerði að verkum að mig langaði að skoða þetta er að það er mest lágstéttarfólk sem er tekið af lífi. Það eru vinnukonur sem eignast börn sem er ekki hægt að feðra og vinnumenn sem geta börn utan hjónabands,“ segir Steinunn. „Mig langar til að skoða þessi mál líka út frá metoo-umræðunni og órétti gagnvart lágstéttarfólki því það er greinilegt að valdi var misbeitt í mörgum þessara mála.“ Þeir sem voru líflátnir voru dysjaðir á aftökustað. Fyrir um tuttugu árum var grafnar upp tvær dysjar við Kópavogslæk.„Konan var bara grafin í pokanum sem henni var drekkt í. Höfuð mannsins var sett á stöng.“ Þá nefnir Steinunn svonefnt Sunnevumál frá Borgarfirði eystra. „Þar eignast sextán ára stelpa barn sem hún segir að presturinn eigi. Þá er hún sett í þumalskrúfu þangað til hún segir að bróðir sinn eigi barnið. Hann er fjórtán ára og þau eru bæði dæmd til dauða. Hann er yngsti Íslendingurinn sem ég veit um sem hefur verið dæmdur til dauða,“ segir Steinunn. Á Þingvöllum voru 65 manns líflátnir. Steinunn segir að þar hafi lík jafnvel verið sett í gjótur því erfitt hafi verið að búa til dysjar. Almenningi hafi verið skylt að fylgjast með aftökum og horfa á líkamshluta sem raðað var upp í Almannagjá. „Það lifir enn með kynslóðunum hversu hræðilegt var að upplifa þetta,“ segir Steinunn en undirstrikar um leið að ekki megi horfa fram hjá þessum atburðum: „Þetta er alveg skelfileg saga en mér finnst við þurfa að draga hana fram svo við getum líka lært af því slæma.“
Birtist í Fréttablaðinu Fornminjar Mest lesið Telur kjördæmin of stór og vill jafna vægi atkvæða Innlent Þyngri dómur fyrir að nauðga barnungri mágkonu Innlent Frederiksen slegin í miðborg Kaupmannahafnar Erlent Dómar vegna manndrápsins í Hafnarfirði þyngdir Innlent „Finnum að það er upplifun einhverra íbúa að okkur sé alveg sama“ Innlent 12 þúsundasti íbúi Árborgar heiðraður Innlent Strákarnir fengu að fylgjast með verðlaunaafhendingunni Innlent Íbúar óánægðir með borgina sem kemur í veg fyrir Bónusverslun Innlent Læknar sagðir útbýta vottorðum eins og sælgæti Innlent Dómur vegna skotárásar þyngdur verulega Innlent Fleiri fréttir Telur kjördæmin of stór og vill jafna vægi atkvæða Þyngri dómur fyrir að nauðga barnungri mágkonu 12 þúsundasti íbúi Árborgar heiðraður Dómar vegna manndrápsins í Hafnarfirði þyngdir Krísufundur VG, ónýt stúka og tónleikar í beinni „Finnum að það er upplifun einhverra íbúa að okkur sé alveg sama“ Fluttur á sjúkrahús eftir árekstur nærri Hvalfjarðargöngum Land er hætt að síga í Svartsengi Vinstri græn flýta landsfundi Mótmælendur höfða mál á hendur ríkinu Strandveiðimenn mótmæltu við Alþingishúsið: „Þurfum að gera talsverðar breytingar á kerfinu“ Settu af stað umbótaáætlun sem skilaði ekki árangri Íbúar óánægðir með borgina sem kemur í veg fyrir Bónusverslun Koma upp viðbragðshóp vegna áhrifa kuldakastsins Dómur vegna skotárásar þyngdur verulega Vill upplýsingar um bótasvik öryrkja Kjartan Bjarni skipaður landsréttardómari „Ótímabært“ að segja til um hvort hún sækist eftir forystu Strákarnir fengu að fylgjast með verðlaunaafhendingunni Krefja Vinnslustöðina um 1,5 milljarða króna Þyrla Landhelgisgæslunnar sótti veikan mann í skemmtiferðaskip Óska eftir sameiningarviðræðum þrátt fyrir andstöðu meirihluta Augljóslega þurfi að aðstoða bændur Umsóknum í HA fjölgaði um tuttugu prósent á tveimur árum Stolið af Grænum skátum fyrir tvær til þrjár milljónir á mánuði Ása Laufey skipuð prestur í Háteigskirkju Bjargráð fyrir bændur og ósáttir trillukarlar Hjúkrunarfræðingar fordæma aukið aðgengi að áfengi Læknar sagðir útbýta vottorðum eins og sælgæti Hafró ráðleggur eins prósents hækkun aflamarks þorsks Sjá meira