Lýðræði í Afríku Þorvaldur Gylfason skrifar 6. desember 2018 07:00 Vín—Kínverjar hafa aukið umsvif sín í Afríku undangengin ár. Þá vanhagar um ýmsar auðlindir sem Afríkulönd hafa upp á að bjóða og þeir reiða fram fjárhagsaðstoð, byggja vegi, hús og brýr o.fl. og veita lán, svo stór lán stundum að áhöld eru um hvort lántakendum auðnist nokkurn tímann að standa í skilum. „Sjáið okkur,“ segja Kínverjar. „Við horfum langt fram í tímann. Við höfum lyft hundruðum milljóna okkar fólks upp úr sárri fátækt á fáeinum áratugum. Við þurftum ekki á vestrænu lýðræði að halda – og þið ekki heldur.“ Það freistar margra Afríkumanna af fjárhagsástæðum að taka þennan boðskap trúanlegan. „Kannski lýðræðið sem við lærðum af Bretum og Frökkum skipti minna máli en við héldum,“ hugsa þeir. Aðrir tortryggja Kínverja, sérstaklega þann boðskap þeirra að lýðræði sé óþarft og flækist bara fyrir hagvexti.Tvö sjónarmið Uppi eru tvö sjónarmið um samhengið milli lýðræðis og vaxtar og viðgangs efnahagslífsins. Sumir segja, þ. á m. kínverskir kommúnistar: „Lýðræði býr til slagsíðu í þágu aðgangsharðra hagsmunahópa sem misnota frelsi sitt til að skara eld að eigin köku á kostnað almennings. Lýðræði dregur með því móti úr hagkvæmni í atvinnulífinu og hægir á hagvexti. Hömlur gegn lýðræði halda hagsmunahópum í skefjum og efla þannig vöxt og viðgang efnahagslífsins til hagsbóta fyrir venjulegt fólk.“ Ég segi, og það gera miklu fleiri: Lýðræði er eina stjórnskipulagið sem samrýmist óskoruðum mannréttindum og stuðlar að friðsamlegum stjórnarskiptum í röð og reglu. Lýðræði leyfir öllum röddum að hljóma og þaggar því ekki þá sem gagnrýna stjórnvöld og reyna að vísa þeim veginn að æskilegum umbótum. Höfuðkostur lýðræðis er að lýðræðislegar ákvarðanir í kosningum og þjóðaratkvæðagreiðslum verða ekki vefengdar. Þeim ber að hlíta hvort sem einhverjum okkar finnst að hægt hefði verið að komast að réttlátari og skynsamlegri niðurstöðu eða ekki. Hvort er rétt? Hvort þessara tveggja sjónarmiða á við sterkari rök að styðjast? Flækist lýðræði fyrir viðgangi og vaxtargetu efnahagslífsins eins og Kínverjar halda fram eða hefur lýðræði reynzt vera lyftistöng undir lífskjör almennings? Svo virðist þegar horft er á heiminn í heild, næstum 200 lönd, að lýðræði haldist jafnan í hendur við velsæld í efnahagslífinu. Kína er einmitt helzta undantekningin sem sannar regluna. Munstrið er býsna skýrt. Annaðhvort virðist lýðræði því stuðla að efnahagslegri velsæld eins og ég lýsti að framan eða velsældin kallar á lýðræði nema hvort tveggja sé sem mér finnst líklegast. Sama munstur er sýnilegt einnig í löndum Afríku sunnan Sahara-eyðimerkurinnar séu þau skoðuð út af fyrir sig. Þá kemur aftur í ljós skýrt samband milli kaupmáttar þjóðartekna á mann og lýðræðis eins og stjórnmálafræðingar meta það eftir kúnstarinnar reglum. Tvö lönd skera sig úr hópnum. Olíuútflutningslöndin Miðbaugs-Gínea og Gabon eru fráhverf lýðræði en skarta þó bæði löndin miklum tekjum á mann, tekjum sem er gróflega misskipt. Nú eru eftir aðeins þrjú lönd sem flokkast undir einræðislönd í Afríku: Erítrea, Miðbaugs-Gínea og Svasíland. Gabon, Kamerún og Máritanía eru að vísu ekki langt undan en þau teljast nú til fáræðislanda þar eð slaknað hefur á einræðisklónni. Þessari hliðstæðu Afríku og heimsins alls er vert að halda til haga m.a. til að minna okkur á að Afríka er eins og aðrar heimsálfur. Þar gilda í flestum greinum sömu lögmál og annars staðar. Ár renna til sjávar. Framsókn lýðræðis Þegar Berlínarmúrinn var brotinn niður 1989 voru 37 einræðisríki í Afríku, þrjú lýðræðisríki og fjögur fáræðisríki sem svo eru nefnd þar eð þau fylla hvorugan flokkinn. Fáræðisríki flokkast hvorki til lýðræðisríkja né einræðisríkja heldur liggja einhvers staðar þar á milli. Um aldamótin 2000, ellefu árum eftir fall múrsins, var landslagið gerbreytt. Þá hafði afrískum lýðræðisríkjum fjölgað úr þrem í 10, einræðisríkjunum hafði fækkað úr 37 í sex, og fáræðisríkjum hafði fjölgað úr fjórum í 30. Eftir það hélt framsókn lýðræðisins í Afríku áfram ólíkt því sem gerzt hefur um heiminn í heild. Lýðræðisríkjum í Afríku hefur frá aldamótunum 2000 fjölgað úr 10 í 20 og einræðisríkjum hefur fækkað úr sex í þrjú. Fáræðisríkjum hefur fækkað úr 30 í 24. Boðskapur Kínverja um lítilvægi lýðræðis virðist ekki hafa hrifið. Framsókn lýðræðisins í Afríku leiðir hugann hingað heim þar sem lýðræði stendur nú höllum fæti í fyrsta sinn í sögu lýðveldisins. Eigum við að fagna 100 ára afmæli fullveldis sem Alþingi hefur reitt fjaðrirnar af með því að ræna okkur nýju stjórnarskránni sem yfirgnæfandi hluti kjósenda lýsti stuðningi við í þjóðaratkvæðagreiðslunni 2012? Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Þorvaldur Gylfason Mest lesið Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson Skoðun Heiðursgestur Viðreisnar vill heimsveldi Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson Skoðun Styrkjum stöðu leigjenda Kristján Þórður Snæbjarnarson Skoðun Skoðun Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Vaxtamunarviðskipti láta aftur á sér kræla Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Græðgin í forgrunni Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Greiningar eða lausnir – hvort vegur þyngra? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sterk staða Hafnarfjarðar Orri Björnsson skrifar Skoðun Bless bless jafnlaunavottun Sigríður Margrét Oddsdóttir skrifar Skoðun Miðstýrt skólakerfi eða fjölbreytni með samræmdu gæðamati? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Heiðursgestur Viðreisnar vill heimsveldi Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Veðmál barna – hættulegur leikur sem hægt er að stöðva Jóhann Steinar Ingimundarson skrifar Skoðun Allt leikur í umburðarlyndi – eða hvað? Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson skrifar Skoðun Lyfjafræðingar - traustur stuðningur í flóknum heimi Sigurbjörg Sæunn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þvílíkt „plan“ fyrir íslensk heimili Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Ísland og móðurplanta með erindi Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háttvirta nýja þingkonan, María Rut Kristinsdóttir Ólafur Grétar Gunnarsson skrifar Skoðun Alþjóðadagur krabbameinsrannsókna – eitthvað sem mig varðar? Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Sjá meira
Vín—Kínverjar hafa aukið umsvif sín í Afríku undangengin ár. Þá vanhagar um ýmsar auðlindir sem Afríkulönd hafa upp á að bjóða og þeir reiða fram fjárhagsaðstoð, byggja vegi, hús og brýr o.fl. og veita lán, svo stór lán stundum að áhöld eru um hvort lántakendum auðnist nokkurn tímann að standa í skilum. „Sjáið okkur,“ segja Kínverjar. „Við horfum langt fram í tímann. Við höfum lyft hundruðum milljóna okkar fólks upp úr sárri fátækt á fáeinum áratugum. Við þurftum ekki á vestrænu lýðræði að halda – og þið ekki heldur.“ Það freistar margra Afríkumanna af fjárhagsástæðum að taka þennan boðskap trúanlegan. „Kannski lýðræðið sem við lærðum af Bretum og Frökkum skipti minna máli en við héldum,“ hugsa þeir. Aðrir tortryggja Kínverja, sérstaklega þann boðskap þeirra að lýðræði sé óþarft og flækist bara fyrir hagvexti.Tvö sjónarmið Uppi eru tvö sjónarmið um samhengið milli lýðræðis og vaxtar og viðgangs efnahagslífsins. Sumir segja, þ. á m. kínverskir kommúnistar: „Lýðræði býr til slagsíðu í þágu aðgangsharðra hagsmunahópa sem misnota frelsi sitt til að skara eld að eigin köku á kostnað almennings. Lýðræði dregur með því móti úr hagkvæmni í atvinnulífinu og hægir á hagvexti. Hömlur gegn lýðræði halda hagsmunahópum í skefjum og efla þannig vöxt og viðgang efnahagslífsins til hagsbóta fyrir venjulegt fólk.“ Ég segi, og það gera miklu fleiri: Lýðræði er eina stjórnskipulagið sem samrýmist óskoruðum mannréttindum og stuðlar að friðsamlegum stjórnarskiptum í röð og reglu. Lýðræði leyfir öllum röddum að hljóma og þaggar því ekki þá sem gagnrýna stjórnvöld og reyna að vísa þeim veginn að æskilegum umbótum. Höfuðkostur lýðræðis er að lýðræðislegar ákvarðanir í kosningum og þjóðaratkvæðagreiðslum verða ekki vefengdar. Þeim ber að hlíta hvort sem einhverjum okkar finnst að hægt hefði verið að komast að réttlátari og skynsamlegri niðurstöðu eða ekki. Hvort er rétt? Hvort þessara tveggja sjónarmiða á við sterkari rök að styðjast? Flækist lýðræði fyrir viðgangi og vaxtargetu efnahagslífsins eins og Kínverjar halda fram eða hefur lýðræði reynzt vera lyftistöng undir lífskjör almennings? Svo virðist þegar horft er á heiminn í heild, næstum 200 lönd, að lýðræði haldist jafnan í hendur við velsæld í efnahagslífinu. Kína er einmitt helzta undantekningin sem sannar regluna. Munstrið er býsna skýrt. Annaðhvort virðist lýðræði því stuðla að efnahagslegri velsæld eins og ég lýsti að framan eða velsældin kallar á lýðræði nema hvort tveggja sé sem mér finnst líklegast. Sama munstur er sýnilegt einnig í löndum Afríku sunnan Sahara-eyðimerkurinnar séu þau skoðuð út af fyrir sig. Þá kemur aftur í ljós skýrt samband milli kaupmáttar þjóðartekna á mann og lýðræðis eins og stjórnmálafræðingar meta það eftir kúnstarinnar reglum. Tvö lönd skera sig úr hópnum. Olíuútflutningslöndin Miðbaugs-Gínea og Gabon eru fráhverf lýðræði en skarta þó bæði löndin miklum tekjum á mann, tekjum sem er gróflega misskipt. Nú eru eftir aðeins þrjú lönd sem flokkast undir einræðislönd í Afríku: Erítrea, Miðbaugs-Gínea og Svasíland. Gabon, Kamerún og Máritanía eru að vísu ekki langt undan en þau teljast nú til fáræðislanda þar eð slaknað hefur á einræðisklónni. Þessari hliðstæðu Afríku og heimsins alls er vert að halda til haga m.a. til að minna okkur á að Afríka er eins og aðrar heimsálfur. Þar gilda í flestum greinum sömu lögmál og annars staðar. Ár renna til sjávar. Framsókn lýðræðis Þegar Berlínarmúrinn var brotinn niður 1989 voru 37 einræðisríki í Afríku, þrjú lýðræðisríki og fjögur fáræðisríki sem svo eru nefnd þar eð þau fylla hvorugan flokkinn. Fáræðisríki flokkast hvorki til lýðræðisríkja né einræðisríkja heldur liggja einhvers staðar þar á milli. Um aldamótin 2000, ellefu árum eftir fall múrsins, var landslagið gerbreytt. Þá hafði afrískum lýðræðisríkjum fjölgað úr þrem í 10, einræðisríkjunum hafði fækkað úr 37 í sex, og fáræðisríkjum hafði fjölgað úr fjórum í 30. Eftir það hélt framsókn lýðræðisins í Afríku áfram ólíkt því sem gerzt hefur um heiminn í heild. Lýðræðisríkjum í Afríku hefur frá aldamótunum 2000 fjölgað úr 10 í 20 og einræðisríkjum hefur fækkað úr sex í þrjú. Fáræðisríkjum hefur fækkað úr 30 í 24. Boðskapur Kínverja um lítilvægi lýðræðis virðist ekki hafa hrifið. Framsókn lýðræðisins í Afríku leiðir hugann hingað heim þar sem lýðræði stendur nú höllum fæti í fyrsta sinn í sögu lýðveldisins. Eigum við að fagna 100 ára afmæli fullveldis sem Alþingi hefur reitt fjaðrirnar af með því að ræna okkur nýju stjórnarskránni sem yfirgnæfandi hluti kjósenda lýsti stuðningi við í þjóðaratkvæðagreiðslunni 2012?
Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun
Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun
Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson Skoðun
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar
Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar
Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar
Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun
Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun
Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson Skoðun