Í tilefni af leiðara ritstjóra Fréttablaðsins Halldóra Þorsteinsdóttir skrifar 15. nóvember 2018 14:58 Í leiðara Fréttablaðsins í gær fór ritstjóri blaðsins ófögrum orðum um fjölmiðlanefnd og ákvörðun hennar þar sem annar fjölmiðill var sektaður vegna áfengisauglýsinga. Virðist leiðarinn skrifaður í tilefni af dómi Héraðsdóms Reykjavíkur þar sem umrædd ákvörðun fjölmiðlanefndar var staðfest. Í leiðaranum lýsir ritstjórinn meðal annars þeirri skoðun sinni að fjölmiðlanefnd sé föst í fornöld, fáar ríkisstofnanir séu jafn óþarfar og að menntamálaráðherra þurfi að búa svo um hnútana að fjölmiðlar „fái að starfa í friði fyrir óþarfri nefnd um lög sem standist ekki tímans tönn“. Er hlutverki nefndarinnar svo lýst sem því helstu að leggja stein í götu fjölmiðla með sektum, boðum og bönnum. Af þessu tilefni er rétt að benda á nokkur atriði sem tengjast fjölmiðlum og því lagalega umhverfi sem þeir starfa við í dag. Hvað snertir fullyrðingar um hina fornu og óþörfu fjölmiðlanefnd verður látið duga að nefna að bæði nefndinni og núgildandi fjölmiðlalögum var komið á fót árið 2011 eða fyrir sjö árum. Stofnun nefndarinnar og lögfesting laganna var liður í því að fylgja eftir skuldbindingum íslenska ríkisins á grundvelli EES-samningsins. Með örfáum undantekningum, m.a. þeirri sem felst í umræddu áfengisauglýsingabanni, eiga langflestar þeirra reglna fjölmiðlalaga sem eftirlit fjölmiðlanefndar hefur beinst að samsvörun í tilskipunum Evrópusambandsins sem aftur taka mið af samevrópskum viðmiðum um eðlilega blaðamannshætti, fjölmiðlafrelsi og starfshætti fjölmiðla. Lögin kveða ekki einasta á um reglur sem fela í sér viðurkennd viðmið á sviði fjölmiðlaréttar heldur tilteknar lágmarksreglur sem íslenska ríkinu er skylt að þjóðarétti að virða. Þær lágmarksreglur eiga sér síðan langflestar fyrirmyndir meðal reglna nágrannaþjóða Íslands. Þó svo að skiljanlegt sé að ritstjórar fjölmiðla hafi neikvæða afstöðu gagnvart fjölmiðlaeftirliti, enda mannlegt að þola illa þann sem setur manni takmörk, er regluverk fjölmiðla mun flóknara en svo að unnt sé að leggja af lögin eða fjölmiðlanefnd á einu bretti. Hvað varðar síðan fullyrðingar ritstjórans í tengslum við fyrrgreinda ákvörðun verður afstaða hennar ekki skilin öðruvísi en svo að fjölmiðlanefnd hefði verið rétt að halda að sér höndum með viðbrögð þar sem öllum sé ljóst að ekki sé hægt að viðhalda banni við áfengisauglýsingum. Regluverkið sé gallað og að vettugi virðandi. Það má vissulega taka undir það með ritstjóranum að óljóst sé hvort áfengisauglýsingabannið sé enn til þess fallið að stuðla að því markmiði sem að var stefnt, þ.e. að draga úr skaðlegum áhrifum aukinnar áfengisneyslu. Ritstjórinn veit hins vegar vel að ákvörðun um áfengisauglýsingabannið var tekin af löggjafanum á Alþingi en ekki fjölmiðlanefnd. Nefndin hefur einungis lögbundið eftirlit með lögunum og enga heimild til þess að hætta að framfylgja þeim á þeim grundvelli að henni þyki reglurnar óheppilegar, pólitískt rangar eða í ósamræmi við viðhorf almennings hverju sinni. Enn síður er nefndin í stakk búin að elta meinta ríkjandi strauma í samfélagsumræðunni eða haga störfum sínum þannig að þóknanleg séu þeim sem eftirlitinu sæta. Ekki frekar en lögreglumaður sem er ósammála reglum um hámarkshraða á tilteknu svæði getur ákveðið að hætta eftirliti með lögunum af því að „það er vonlaust að ná utan um þetta“ eða honum finnst lögin vera röng. Þessa skiptingu ríkisvalds í löggjafa og framkvæmdarvald, þýðingu lagareglna almennt og þá kröfu almennings að eftirlit sé haft með gildandi regluverki ætti ritstjórinn að þekkja vel. Bæði hann og hans starfsmenn hafa enda margoft tekið föstum tökum stjórnmálamenn, ráðamenn, fyrirtæki og einstaklinga sem hafa mögulega gerst brotleg við hinar ýmsu reglur og kallað eftir viðbrögðum eftirlitsaðila á viðkomandi sviði. Það er ábyrgðarhluti fjölmiðils, sem hefur mikilvægu upplýsingahlutverki að gegna gagnvart almenningi og skoðanamyndandi áhrif í samfélaginu, að sópa ekki undir teppi eða afneita regluverkinu eða þeirri umgjörð sem lögin boða þegar spjótin beinast að honum sjálfum. Fjölmiðlar verða að þola regluverk eins og önnur svið samfélagsins. Það er vissulega eðlilegt að ritstjóri láti í ljós skoðun sína á löggjöf um áfengisauglýsingabann og geri að umtalsefni erfiðar rekstrarlegar forsendur fjölmiðla. Það vekur hins vegar upp spurningar þegar ritstjóri eins stærsta fjölmiðilsins lætur í það skína að eðlilegt sé að virða að vettugi lög á hans sviði vegna þess að lögin standist ekki tímans tönn eða að nefnd sem hefur eftirlit á viðkomandi sviði sé ekki starfi sínu vaxin þar sem hún framfylgi óheppilegri löggjöf. Ef fyrirtæki á öðru sviði samfélagsins, t.d. í fjármálaþjónustu, heimtaði að reglur á sviðinu yrðu afnumdar og eftirliti hætt verður að treysta því að fjölmiðlar myndu fjalla um slíkt með gagnrýnum og málefnalegum hætti. Um leið verður að gera þá kröfu að umfjöllun um mál er varða fjölmiðlana sjálfa verði á grundvelli sömu grunngilda blaðamennsku og umfjöllun um önnur svið samfélagsins en að fjölmiðlar falli ekki í þá freistingu að fjalla um sjálfa sig með mildari höndum.Halldóra Þorsteinsdóttir lektor við lagadeild Háskólans í Reykjavík og varaformaður fjölmiðlanefndar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Halldóra Þorsteinsdóttir Mest lesið Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Samhljómur við náttúruna og sjálfbæra þróun Anna María Ágústsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson skrifar Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson skrifar Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur við náttúruna og sjálfbæra þróun Anna María Ágústsdóttir skrifar Skoðun Aðgerðir gegn mansali í forgangi Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Framtíðin fær húsnæði Ingunn Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Börnin sem deyja á Gaza Elín Pjetursdóttir skrifar Skoðun Brýr, sýkingar og börn Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Hvað er lýðskóli eiginlega? Margrét Gauja Magnúsdóttir skrifar Skoðun Búum til pláss fyrir framtíðina Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Hættuleg ofnotkun svefnlyfja á Íslandi Drífa Sigfúsdóttir skrifar Skoðun Kveikjum neistann um allt land Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ætlar Ísland að fara sömu leið og Evrópa í útlendingamálum? Kári Allansson skrifar Skoðun Samtökin 78 verðlauna sögufölsun Böðvar Björnsson skrifar Skoðun Afstaða – á vaktinni í 20 ár Arndís Vilhjálmsdóttir,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Varað við embætti sérstaks saksóknara Gestur Jónsson skrifar Skoðun Út af sporinu en ekki týnd að eilífu María Helena Mazul skrifar Skoðun Meira að segja formaður Viðreisnar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Sjá meira
Í leiðara Fréttablaðsins í gær fór ritstjóri blaðsins ófögrum orðum um fjölmiðlanefnd og ákvörðun hennar þar sem annar fjölmiðill var sektaður vegna áfengisauglýsinga. Virðist leiðarinn skrifaður í tilefni af dómi Héraðsdóms Reykjavíkur þar sem umrædd ákvörðun fjölmiðlanefndar var staðfest. Í leiðaranum lýsir ritstjórinn meðal annars þeirri skoðun sinni að fjölmiðlanefnd sé föst í fornöld, fáar ríkisstofnanir séu jafn óþarfar og að menntamálaráðherra þurfi að búa svo um hnútana að fjölmiðlar „fái að starfa í friði fyrir óþarfri nefnd um lög sem standist ekki tímans tönn“. Er hlutverki nefndarinnar svo lýst sem því helstu að leggja stein í götu fjölmiðla með sektum, boðum og bönnum. Af þessu tilefni er rétt að benda á nokkur atriði sem tengjast fjölmiðlum og því lagalega umhverfi sem þeir starfa við í dag. Hvað snertir fullyrðingar um hina fornu og óþörfu fjölmiðlanefnd verður látið duga að nefna að bæði nefndinni og núgildandi fjölmiðlalögum var komið á fót árið 2011 eða fyrir sjö árum. Stofnun nefndarinnar og lögfesting laganna var liður í því að fylgja eftir skuldbindingum íslenska ríkisins á grundvelli EES-samningsins. Með örfáum undantekningum, m.a. þeirri sem felst í umræddu áfengisauglýsingabanni, eiga langflestar þeirra reglna fjölmiðlalaga sem eftirlit fjölmiðlanefndar hefur beinst að samsvörun í tilskipunum Evrópusambandsins sem aftur taka mið af samevrópskum viðmiðum um eðlilega blaðamannshætti, fjölmiðlafrelsi og starfshætti fjölmiðla. Lögin kveða ekki einasta á um reglur sem fela í sér viðurkennd viðmið á sviði fjölmiðlaréttar heldur tilteknar lágmarksreglur sem íslenska ríkinu er skylt að þjóðarétti að virða. Þær lágmarksreglur eiga sér síðan langflestar fyrirmyndir meðal reglna nágrannaþjóða Íslands. Þó svo að skiljanlegt sé að ritstjórar fjölmiðla hafi neikvæða afstöðu gagnvart fjölmiðlaeftirliti, enda mannlegt að þola illa þann sem setur manni takmörk, er regluverk fjölmiðla mun flóknara en svo að unnt sé að leggja af lögin eða fjölmiðlanefnd á einu bretti. Hvað varðar síðan fullyrðingar ritstjórans í tengslum við fyrrgreinda ákvörðun verður afstaða hennar ekki skilin öðruvísi en svo að fjölmiðlanefnd hefði verið rétt að halda að sér höndum með viðbrögð þar sem öllum sé ljóst að ekki sé hægt að viðhalda banni við áfengisauglýsingum. Regluverkið sé gallað og að vettugi virðandi. Það má vissulega taka undir það með ritstjóranum að óljóst sé hvort áfengisauglýsingabannið sé enn til þess fallið að stuðla að því markmiði sem að var stefnt, þ.e. að draga úr skaðlegum áhrifum aukinnar áfengisneyslu. Ritstjórinn veit hins vegar vel að ákvörðun um áfengisauglýsingabannið var tekin af löggjafanum á Alþingi en ekki fjölmiðlanefnd. Nefndin hefur einungis lögbundið eftirlit með lögunum og enga heimild til þess að hætta að framfylgja þeim á þeim grundvelli að henni þyki reglurnar óheppilegar, pólitískt rangar eða í ósamræmi við viðhorf almennings hverju sinni. Enn síður er nefndin í stakk búin að elta meinta ríkjandi strauma í samfélagsumræðunni eða haga störfum sínum þannig að þóknanleg séu þeim sem eftirlitinu sæta. Ekki frekar en lögreglumaður sem er ósammála reglum um hámarkshraða á tilteknu svæði getur ákveðið að hætta eftirliti með lögunum af því að „það er vonlaust að ná utan um þetta“ eða honum finnst lögin vera röng. Þessa skiptingu ríkisvalds í löggjafa og framkvæmdarvald, þýðingu lagareglna almennt og þá kröfu almennings að eftirlit sé haft með gildandi regluverki ætti ritstjórinn að þekkja vel. Bæði hann og hans starfsmenn hafa enda margoft tekið föstum tökum stjórnmálamenn, ráðamenn, fyrirtæki og einstaklinga sem hafa mögulega gerst brotleg við hinar ýmsu reglur og kallað eftir viðbrögðum eftirlitsaðila á viðkomandi sviði. Það er ábyrgðarhluti fjölmiðils, sem hefur mikilvægu upplýsingahlutverki að gegna gagnvart almenningi og skoðanamyndandi áhrif í samfélaginu, að sópa ekki undir teppi eða afneita regluverkinu eða þeirri umgjörð sem lögin boða þegar spjótin beinast að honum sjálfum. Fjölmiðlar verða að þola regluverk eins og önnur svið samfélagsins. Það er vissulega eðlilegt að ritstjóri láti í ljós skoðun sína á löggjöf um áfengisauglýsingabann og geri að umtalsefni erfiðar rekstrarlegar forsendur fjölmiðla. Það vekur hins vegar upp spurningar þegar ritstjóri eins stærsta fjölmiðilsins lætur í það skína að eðlilegt sé að virða að vettugi lög á hans sviði vegna þess að lögin standist ekki tímans tönn eða að nefnd sem hefur eftirlit á viðkomandi sviði sé ekki starfi sínu vaxin þar sem hún framfylgi óheppilegri löggjöf. Ef fyrirtæki á öðru sviði samfélagsins, t.d. í fjármálaþjónustu, heimtaði að reglur á sviðinu yrðu afnumdar og eftirliti hætt verður að treysta því að fjölmiðlar myndu fjalla um slíkt með gagnrýnum og málefnalegum hætti. Um leið verður að gera þá kröfu að umfjöllun um mál er varða fjölmiðlana sjálfa verði á grundvelli sömu grunngilda blaðamennsku og umfjöllun um önnur svið samfélagsins en að fjölmiðlar falli ekki í þá freistingu að fjalla um sjálfa sig með mildari höndum.Halldóra Þorsteinsdóttir lektor við lagadeild Háskólans í Reykjavík og varaformaður fjölmiðlanefndar.
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun
Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar
Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar
Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun
Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun