
Öryrkjar eru ekki óþokkar
Ef ég skil þetta rétt táknar orðið „öryrki“ manneskju sem yrkir/vinnur ekki mikið (sbr. að yrkja akur) sökum hamlandi ástands líkama eða sálar – oft þá vegna slyss, veikinda eða áfalls. Bragur orðsins er að mínu mati neikvæður þar sem áherslan er fyrst og fremst lögð á það sem einstaklingurinn getur ekki gert. Í hvert sinn sem einstaklingur með takmarkaða starfsgetu segir að hann sé öryrki, er hann í raun og veru að segja að hann geti lítið lagt af mörkum. „Ég er öryrki – það eru ekki mikil not af mér.“ Það er lítil hvatning í slíkum titli. Betra væri að taka bara trygginga-lingóið á þetta og skilgreina þá sem skerta starfsorku hafa, sem tjónþola í endurhæfingu.
Staðreyndin er því miður sú að kerfið hefur króað tjónþola (öryrkja) af í fjarlægi horni samfélagsins, og telur sig hjartagott þegar það hendir í þá brauðskorpum. Á meðan fá þeir sem heppnari eru, og þurfa ekki að upplifa alvarleg slys, veikindi eða áföll feita „kjúklingasamloku með hunangssósu.“
Einstaklingar sem þurfa að viðurkenna örorku eftir að hafa gengið í gegnum slys, hrörnun eða andlegt áfall, upplifa margir því miður útlegð frá samfélagi því sem þeir hafa þó samviskusamlega tekið þátt í að byggja upp og notið þess að vera virkur hluti af.
Kerfið okkar virðist meira að segja tryggja að fórnarlömb áfalla sem draga til örorku fái sem minnstan framfærslueyrir. Eins og að eitt áfall sé ekki nóg! Fyrir þetta fólk er nú annað hvort að naga brauðskorpur í boði ríkisins eða fara út á vinnumarkaðinn með fötlun sína sem frískir einstaklingar væru. Mér ofbauð þegar ég heyrði eldri hjón á bótum segja mér að þau gætu ekki selt sumarbústaðinn sinn vegna þess að þá misstu þau bæturnar sínar. Þau verða sem sagt fyrst að “éta” upp bústaðinn sem þau eru löngu búin að borga fyrir áður en þau fá bætur á ný! Ekki missi ég laun þótt ég selji húsið mitt. Þetta er ósanngjarnt!
Staðreyndin er þó sú að þetta fólk hefur í raun ekkert val. Fatlað fólk á mjög erfitt með að fá vinnu á almennum vinnumarkaði. Þessir einstaklingar standa ekki jafnfætis heilbrigðum umsækjendum. Þetta ágæta fólk þarf sárlega á aðstoð og uppörvun að halda frá kerfi því sem á að annast það á ögurstundu. En í stað stuðnings og hvatningar týnist það í útjaðri atvinnulífsins þar sem það upplifir reglulega tortryggni og efasemdir opinberra starfsmanna í sinn garð.
Það er þetta þögla en undirliggjandi vantraust til öryrkja sem bergmálar um allt; vítt og breitt í samfélagi okkar. Kerfið okkar hefur áorkað að mála vafasama mynd af öryrkjum og í kjölfarið eru þeir af of mörgum álitnir tortryggilegir og óheiðarlegir einstaklingar.
Aðgerðir yfirvalda virðast fyrst og fremst hafa það að marki að fyrirbyggja að öryrkjar geti svindlað á kerfinu eða misnotað það. Þetta hefur þróast þannig að í huga margra eru tjónþolar ekkert nema óheiðarlegir tækifærissinnar sem ekki nenna að vinna – vilja bara sleikja ríkisspenann á kostnað hinna heilbrigðu og harðduglegu. Það virðist vera meira eftirlit með öryrkjum en siðspilltum viðskiptavíkingum sem komast upp með að ræna úr ríkiskössum og bankahólfum um hábjartan dag og njóta svo þar að auki hárra bónusa fyrir að “vinna vinnuna sína.”
Kerfið okkar virðist því miður ekki vinna í þágu þeirra sem minna mega sín. Kerfið er letjandi – alls ekki hvetjandi. Ég þekki góða Íslendinga sem myndu ekkert frekar vilja, en að geta stundað áfram þá vinnu sem þeir þurftu að yfirgefa skyndilega vegna slyss, veikinda eða verulegra áfalla. Þessir einstaklingar verða að bíta í gallsúrt eplið og þiggja skammarlega lágar örorkubætur, þar til að það vonandi kemur einhvern veginn undir sig fótunum á ný. Á meðan þetta fólk veður á móti vindi, gegnum víti og voða til að ná aftur fullri starfsorku með aðstoð þeirra lúsarlauna sem ríkið greiðir með semingi, standa kærulausir og vel launaðir ráðamenn hjá og drepa tittlinga.
Kerfið þarf að leggja sig fram um að finna leiðir til að hjálpa heiðarlegu og duglegu fólki sem lent hefur í áföllum, að fikra sig aftur inn á fyrra eða sambærilegt starfssvið, á þeim hraða sem það sjálft ræður við. Ég veit t.d. um sjúkraliða sem hefur þurft að horfast í augu við örorku, á sína góðu og slæmu daga, eftir að glíma hófst við ákveðinn sjúkdóm. Hann vildi gjarna starfa við aðhlynningu sjúkra á sínum góðu dögum; lyfta upp eigin sál og finna sig hluta af samfélagi sem ætti að standa saman um jafnrétti og jafna möguleika allra landsmanna.
Að fá tækifæri til að sanna sig og taka þátt í atvinnulífinu eftir bestu getu hvetur fólk til dáða og hjálpar því að sigrast á risunum sem á vegi þess verða á lífsleiðinni. Hvatning er ekki síður nauðsynleg öryrkjum en íþróttafólki. Árangur næst þegar traust, stuðningur, samstaða og hvatning er fyrir hendi.
En það stendur tjónþolum víst ekki almennt til boða að þiggja bætur og stunda vinnu á sama tíma. Það stendur ekki til boða að fikra sig jafnt og þétt inn á vinnumarkaðinn og um leið efla sjálfstraust og hugsanlega sniðganga óþarfa og alvarlegt þunglyndi. Vinnuframlag virðist almennt ekki vera skilgreint sem nauðsynlegur þáttur í bataferli tjónþola. „Já, annað hvort hangir þetta fólk bara á rassinum heima hjá sér eða hunskast til að vinna eins og við hin!“, er hins vegar því miður viðhorf allt of margra í dag.
Þeir sem hanna kerfið virðast ekki átta sig á að kerfið sem á að hlúa að þeim sem lenda í alvarlegum áföllum, er að beina góðum samfélagsþegnum inn á braut sem liggur inn í dimman dal vonleysis og þunglyndis. Á þessari braut reynist bataferlið lengra, erfiðara og óyfirstíganlegra.
Kerfið bægslast við að spara peninga á einum endanum með því að fyrirbyggja örorkusvik “óheiðarlegra öryrkja”, en situr svo í staðinn uppi með gífurlegan kostnað vegna einstaklinga sem glíma við alvarlega geðsjúkdóma, sjálfsvígshugsanir og þunglyndi í kjölfar þeirra þrenginga sem umönnunarkerfið sjálft skapar með afskiptaleysi sínu.
Þegar ég fletti í gegnum Tekjublað Frjálsrar Verslunar þar sem tekjur rúmlega 3.725 Íslendinga víðs vegar af landinu voru opinberaðar sá ég ekki neins staðar flokk yfir öryrkja. Ég hefði gjarnan viljað sjá tekjur tjónþola bornar saman við laun forstjóra, fjölmiðlamanna, verslunarmanna og ýmissa annara launþega úr atvinnulífinu. Auðvitað hefði það verið hálf vandræðalegt – en ekki má gleyma því að öryrkjar landsins voru forstjórar, fjölmiðlamenn og verslunarmenn sem myndu sárlega vilja nota hæfileika sína áfram, í stað þess að sitja bótabundnir í báða skó heima. Þetta fólk stendur jafnvel frammi fyrir því að þurfa mitt í ólgusjó örorkunnar, að fjármagna fjölskyldureksturinn með aðeins fjórðung þeirra launa sem það var með fyrir hið ófyrirséða áfall.
Ég hef ætíð sagt börnunum mínum að svo lengi sem þau geri sitt besta í þeim aðstæðum sem þau lenda í á lífsleiðinni, verði ég alltaf sáttur við útkomuna – hversu góð eða slæm sem hún svo raunverulega reynist vera. Mér finnst rétt að öryrkjar fái sömu tækifæri og allir aðrir til að standa sig. Það á aldrei að finnast að því sé refsað fyrir örorku sína, eða fyrir að gera sitt besta fyrir samfélagið.
Öryrkjar eru tjónþolar sem þurfa á mun meiri hjálp og skilningi að halda en þeir fá í dag. Öryrkjar eru tjónþolar sem þurfa tækifæri til að feta sig örugglega aftur inn á braut atvinnulífsins. Öryrkjar eru tjónþolar sem verðskulda virðingu okkar í verki.
Öryrkjar eru ekki óþokkar!
Skoðun

Feluleikur ríkisstjórnarinnar?
Lárus Guðmundsson skrifar

Ég heiti Elísa og ég er Drusla
Elísa Rún Svansdóttir skrifar

Grindavík má enn bíða
Gísli Stefánsson skrifar

Aðventukerti og aðgangshindranir
Kristín María Birgisdóttir skrifar

Lífið í tjaldi á Gaza
Viðar Hreinsson,Israa Saed skrifar

Gaza og sjálfbærni mennskunnar
Elva Rakel Jónsdóttir skrifar

Börnin og hungursneyðin í Gaza
Sverrir Ólafsson skrifar

Kynbundið ofbeldi
Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar

Aðdragandi aðildar þarf umboð
Erna Bjarnadóttir skrifar

Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann
Kári Stefánsson skrifar

Þétting byggðar er ekki vandamálið
Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar

Þrengt að þjóðarleikvanginum
Þorvaldur Örlygsson skrifar

Ert þú drusla?
Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar

Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún?
Einar Ólafsson skrifar

Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi!
Gunnar Alexander Ólafsson skrifar

Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans
Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar

Lýðheilsan að veði?
Willum Þór Þórsson skrifar

Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings
Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar

Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi
Ian McDonald skrifar

Hverjir eru komnir með nóg?
Nichole Leigh Mosty skrifar

Að leigja okkar eigin innviði
Halldóra Mogensen skrifar

Málþóf sem valdníðsla
Einar G. Harðarson skrifar

Klaufaskapur og reynsluleysi?
Hjörtur J. Guðmundsson skrifar

Hvernig spyr ég gervigreind til að fá besta svarið?
Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar

Ertu bitur?
Björn Leví Gunnarsson skrifar

Er hægt að læra af draumum?
Sigurður Árni Reynisson skrifar

Afstæði ábyrgðar
Matthildur Björnsdóttir skrifar

Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa
Sigríður Svanborgardóttir skrifar

Fjárhagslegt virði vörumerkja
Elías Larsen skrifar

Við ákærum – hver sveik strandveiðisjómenn?
Kjartan Páll Sveinsson skrifar